سلامت

اجرای «نسخه‌نویسی الکترونیک» به عنوان یک الزام قانونی در برنامه پنجم و ششم توسعه مطرح شده است. سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت در طی چند سال اخیر، تلاش زیادی برای به ثمر رساندن نسخه الکترونیک انجام داده‌اند و دستاوردهای خوبی نیز محقق شده است. در عین حال، برخی از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که در این مسیر باید از شتاب‌زدگی در اجرای نسخه نویسی الکترونیک، پرهیز شود. یعنی تا وقتی بستر کامل و علمی برای اجرای نسخه الکترونیک فراهم نشود، اصرار نداشته باشیم که حتما این نسخه را با سرعت و به صورت ناقص اجرا کنیم.

جلیل سعیدلو، دبیر انجمن داروسازان ایران هم به همین موضوع اشاره دارد و تاکید می‌کند: «بحث نسخه الکترونیک، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید برای آن بسترسازی شود و طرفین شرایط یکدیگر را درک کنند. در این مسیر باید از اقدامات شتاب‌زده و بدون فراهم شدن زیرساخت پرهیز کنند تا کشور بتواند از مواهب نسخه الکترونیک بهره‌مند شود.»

همچنین حسین قشلاقی، عضو شورای عالی نظام پزشکی کشور نیز در گفتگو با سپید به دیگر چالش‌های پیش روی اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک در کشور، اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه ما در جلسات، خیلی خوب حرف می‌زنیم و خیلی خوب راهکار ارائه می‌دهیم، اما بعد از پایان جلسات، موضوع فراموش می‌شود. این آفتی است که در بسیاری از بخش‌های کشور وجود دارد. برای من خیلی جالب است در حالی که بیمه‌های درمانی، ذینفعان اصلی نسخه الکترونیک هستند، اما اراده جدی در آنها نمی‌بینیم که بخواهند نسخه نویسی الکترونیک را در کل کشور، اجرایی کنند. طرح‌های کاغذی، جواب نمی‌دهد. با زور و تهدید هم نمی‌توان نسخه نویسی الکترونیک را اجرا کرد. این طرح فقط زمانی به طور کامل به بار می‌نشیند که اراده‌ای قوی برای اجرای کامل نسخه نویسی الکترونیک وجود داشته باشد.»

قشلاقی یادآور می‌شود: «جامعه پزشکی نیز از نسخه نویسی الکترونیک، بسیار بهره‌مند خواهد شد. نظم در پرداختی‌های بیمه با اجرای نسخه نویسی الکترونیک، بیشتر می‌شود. الان متاسفانه پرداختی برخی بیمه‌ها به جامعه پزشکی، چندین ماه به تاخیر افتاده است. برخی بیمه‌های درمانی که مطالبات جامعه پزشکی را در نیمه دوم سال 97 اصلا پرداخت نکردند. نسخه نویسی الکترونیک می‌تواند این مشکلات را کمتر کند. در عین حال، نسخه نویسی برخط می‌تواند به تشکیل پرونده الکترونیک سلامت بیماران کمک کند، مثلا حتی برخی پزشکان نیز سوابق الکترونیکی از سلامت خود ندارند. همچنین با نسخه نویسی الکترونیک، ارجاع بیماران نیز راحت‌تر خواهد شد و علاوه بر ارتقای کیفیت خدمات درمانی، هزینه‌های نظام سلامت نیز کاهش چشمگیری خواهد داشت. در نظر بگیرید که افزایش خونگیری از بیمار به عنوان یک عمل تهاجمی و بازنویسی آزمایش‌های تکراری و تصویربرداری‌های پزشکی نیز می‌تواند به سلامت بیماران آسیب بزند. اینها فقط یک نمونه از تبعات منفی جدی نگرفتن نسخه نویسی الکترونیک است. با وجود سه بار تاکید قانونی بر اجرای نسخه نویسی الکترونیک در سه برنامه توسعه کشور، اراده قوی از سوی مسولان برای اجرای کامل این برنامه نمی‌بینم.»

او با اشاره به اینکه طبق قانون، متولی اجرای نسخه نویسی الکترونیک، وزارت بهداشت است، خاطرنشان می‌کند: «بیمه‌ها با اجرای نسخه نویسی الکترونیک می‌توانند نظارت جدی‌تری بر مصارف نظام سلامت داشته باشند. بنابراین از لحاظ منطقی آنها باید بیشتر از همه به دنبال اجرای نسخه نویسی الکترونیک باشند، اما در عمل می‌بینیم که اراده جدی برای اجرای این برنامه در بسیاری از بیمه‌های درمانی دیده نمی‌شود.»

قشلاقی با انتقاد از بیمه‌های درمانی، تاکید می‌کند: «با توجه به ورشکستگی بیمه‌های درمانی، افزایش امید به زندگی و افزایش هزینه‌های نظام سلامت، فشار مالی زیادی به بیمه‌های درمانی وارد می‌شود. الان در برخی صندوق‌های بیمه، نسبت تعداد بیمه‌پردازان به نسبت تعداد مستمری‌بگیران به حدود دو و چهار دهم رسیده است، در حالی که این نسبت باید حداقل عدد پنج باشد. با این وجود منطق حکم می‌کند سازمانی که پول کافی ندارد، نظم و انضباط بیشتری در پرداخت‌ها داشته باشد و بیشتر حواسش به منابع و مصارف باشد، اما در عمل می‌بینیم که خ
یلی از بیمه‌های درمانی برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، رغبت جدی ندارند. بخصوص در بخش خصوصی، این موضوع به شکل حادتری وجود دارد.»
او به شیوه آموزش دانشگاه‌ها نیز گریزی می‌زند و می‌گوید: «متاسفانه در دانشگاه‌های علوم پزشکی، موارد مهمی چون نحوه نسخه نویسی الکترونیک یا نحوه برخورد اصولی با بیمار را آموزش نمی‌دهند، اما در عوض گاهی درمان برخی بیماری‌های پیچیده را آموزش می‌دهند که شایع نیست، بیماری‌هایی که شاید پزشک تا پایان عمر کاری‌اش هم با آن سر و کار نداشته باشد. به نظرم حداقل چهار واحد آموزشی برای دانشجویان پزشکی عمومی و دو واحد آموزشی برای دانشجویان پاراکلینیک باید در کوریکولوم آموزشی گنجانده شود تا آنها با مفاهیم نسخه نویسی الکترونیک آشنا شوند.»

بسترها و پیش‌نیازهای اجرای کامل نسخه الکترونیک

اجرای کامل نسخه الکترونیک به بسترها و پیش‌نیازهای جدی نیاز دارد که برخی از این بسترها همچنان در کشور ما فراهم نیست.

مرتضی حیدری، کارشناس نظام سلامت و عضو هیات انتظامی تجدیدنظر سازمان نظام پزشکی ایران نیز به برخی از پیش‌نیازهای اجرای نسخه الکترونیک در ایران اشاره می‌کند و به سپید می‌گوید: «برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، برخی تجهیزات فنی در حوزه «IT» باید فراهم باشد که این مسائل قابل حل است. مثلا ابزارهای الکترونیکی باید وجود داشته باشد که بر اساس آن، پزشک بتواند داروها را انتخاب کند، نسخه الکترونیک را به داروخانه ارسال کند و برای داروخانه‌ها نیز این نسخه الکترونیک، قابل مشاهده باشد. این زیرساخت‌
های فنی قابل دستیابی است، اما برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، یک سری نکات حقوقی و فنی پزشکی وجود دارد که این نکات هم باید دیده شود.»
او ادامه می‌دهد: «این نکات فنی پزشکی برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، شامل موارد متعددی است. مثلا اول اینکه باید مشخص شود پزشکی که نسخه الکترونیک می‌نویسد، اصلا صلاحیت دارد یا خیر؟ آیا پزشک، داروها را درست انتخاب کرده است؟ بعد از رفع این دغدغه ها، نسخه‌پیچی باید طبق قانون به تایید مسئول فنی داروخانه نیز برسد. همچنین طبق مقررات سازمان غذا و دارو، مهر مسئول فنی باید روی نسخه‌ها باشد. حال در صورت الکترونیکی شدن نسخه‌ها باید دید که این نکات فنی پزشکی، چطور دیده شده است. نکته دیگر اینکه پزشک داروساز که مسئول فنی داروخانه است، حتما باید شرح استفاده از داروها و عوارض جانبی آن را برای بیمار یا دریافت کننده نسخه، توضیح دهد. باید ببینیم که برای حل این مسائل، چه راه حل‌هایی پیش بینی شده است. البته همه این مسائل فنی پزشکی نیز قابل حل است.»

حیدری تاکید می‌کند: «باید در نظر داشت که با اجرای نسخه نویسی الکترونیک، کاغذ از سیستم نسخه نویسی حذف می‌شود، میزان مراجعات به داروخانه‌ها کمتر خواهد شد و از مزایای پرشمار دیگری بهره‌مند می شویم، اما اجرای آن به برخی پیش‌نیازها منوط است. مثلا یکی از پیش‌نیازهای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، تغییر در قوانین و مقررات نحوه اداره داروخانه‌هاست. پیش نیاز دیگر، تغییر در برخی قوانین و مقررات سازمان غذا و داروست، یک سری پیش نیازها نیز مربوط به آیین‌نامه‌های نظام پزشکی است که به پروتکل‌های نسخه نویسی مربوط می‌شود.»

او با بیان اینکه سازمان نظام پزشکی، وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی باید برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک با همدیگر به هماهنگی و تعامل برسند، یادآور می‌شود: «بر اساس این هماهنگی‌ها باید یک سری اصلاحات را در بحث قوانین و مقررات ایجاد کنند، یک سری تغییرات نیز باید برای توسعه زیرساخت‌های حوزه «IT» به وجود بیاورند و یک سری تغییرات بخشنامه‌ای هم در نحوه اداره داروخانه‌ها و مطب‌های پزشکی اعمال کنند تا مجموع همه این عناصر در اجرای درست نسخه نویسی الکترونیک، همگام و هماهنگ باشند. همچنین اگرچه آموزش نسخه نویسی الکترونیک، موضوع مهمی است، اما مساله قابل حلی نیست و براحتی میسر می‌شود. گره اصلی کار در ایجاد همین زیرساخت‌هایی است که اشاره کردم تا پزشکان و داروخانه‌ها برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، مجاب شوند.»

پیشرفت‌های ایران برای تحقق نسخه الکترونیک

با وجود تمام چالش‌ها و کم و کاستی‌هایی که در مسیر اجرای نسخه الکترونیک وجود دارد، اما واقعیت این است که در طی چند سال اخیر، سازمان نظام پزشکی با همکاری وزارت بهداشت توانسته است گام‌های بلندی برای تحقق رویای نسخه الکترونیک بردارد.

محمد جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در گفتگو با سپید به بخشی از دستاوردهای کشور در حوزه اجرای نسخه الکترونیک می‌پردازد و می‌گوید: «در همه جای دنیا، روال اینگونه است که پرونده الکترونیک سلامت، یک روزه یا یک ساله جواب نمی‌دهد. فرآیند نسخه الکترونیک در دنیا، اغلب حدود 10 سال زمان برده است. در این حوزه ما پیشرفت‌های زیادی داشته‌ایم. نسخه الکترونیک در ایران، رشد قابل توجهی داشته است. امسال پیش بینی می‌کنیم که بیش از 50 درصد فرآیند نسخه الکترونیک در ایران، محقق شود تا بتوان در یک بازه سه تا پنج ساله، کل این فرآیند را تکمیل کنیم. البته ذکر این نکته ضروری است که بحث نسخه الکترونیک در هیچ کدام از نقاط دنیا به طور صددرصد محقق نشده است. این کار یک فرآیند کاملا تدریجی است. این کار به صرف زمان کافی نیاز دارد تا ابعاد مختلف نسخه الکترونیک را در ایران محقق کرد.»

او یادآور می‌شود: «همچنین یکی از بحث‌های مهم در نسخه الکترونیک که مردم و جامعه پزشکی باید به آن توجه کنند این است که این کار صرفا از طریق یک سامانه، انجام پذیر نیست. این کار نیاز به سرمایه‌گذاری جدی دارد. این سرمایه گذاری نیز باید از سوی تمام ذینفعان نسخه الکترونیک، انجام شود. بنابراین نباید فکر کنیم که این کار فقط در حیطه وظایف دولت یا یک نهاد خاص است. در این راستا یکی از اقداماتی که مدنظر داریم و مصوب شده این است که می‌خواهیم به مطب‌ها گواهی مطب دیجیتال ارائه شود. در هر صورت مطب باید با مبانی نسخه الکترونیک و فرآیندهای درمانی الکترونیک به شکل استاندارد آشنا شود تا بر اساس آن بتواند یک سری استانداردها را اخذ کند. چنین مطبی می‌تواند هم به صورت الکترونیکی و از راه دور مشاوره دهد و هم می‌تواند به صورت حضوری و در بستر نسخه الکترونیک، فرآیند درمان را طی کند.»

جهانگیری خاطرنشان می‌کند: «پزشکان باسابقه از نسخه نویسی الکترونیک، استقبال بسیار زیادی داشته اند. این تصور غلط که پزشکان سالمند از فناوری استقبال نمی‌کنند، گفتمان اشتباهی است که این پیش فرض‌ها واقعیت ندارد. اتفاقا پزشکان باسابقه، همواره پیشرو بوده‌اند. بر اساس تجربه شخصی در یکی از بیمارستان‌هایی که نسخه الکترونیک را اجرا کردیم، اتفاقا استقبال پزشکان باسابقه‌تر از نسخه الکترونیک، بیشتر از پزشکان جوان بود. پزشکان باسابقه‌تر وقتی می‌بینند که یک فرآیند درمانی به نفع مردم و جامعه پزشکی تمام می‌شود و کیفیت درمان را ارتقا می‌دهد، از آن استقبال می‌کنند. این وسط شاید پزشکی وجود داشته باشد که سرش بسیار شلوغ باشد و به همین دلیل از نسخه نویسی الکترونیک، چندان استقبال نکند. در این راستا با طراحی برخی ابزارها در سامانه نسخه الکترونیک، تلاش می‌کنیم که اینگونه چالش‌ها حل شود. در این راستا برای همه پزشکان، نسخه واحد نمی‌پیچیم. قطعا روش‌های متفاوتی را برای ارائه خدمات نسخه الکترونیک، طراحی خواهیم کرد.»

او تصریح می‌کند: «در دوران کرونا هم دیدیم که علاوه بر فداکاری پزشکان، آنان چه مهارت، دانش و سعه صدر بالایی دارند. گاهی فردی فداکاری می‌کند، اما مهارت ندارد، اما پزشکان ما فداکاری و مهارت را در دوران کرونا تجمیع کردند. آنها تکیه‌گاه مهمی در این روزهای سخت هستند و جانانه به مردم، خدمت می‌کنند. مطمئن هستم با همکاری همین پزشکان، مردم و سایر ذینفعان اجرای نسخه الکترونیک، این پرونده مهم نظام سلامت به سرانجام مطلوب خواهد رسید.»

در شرایطی که سازمان نظام پزشکی اعلام کرده است که امسال بیش از 50 درصد فرآیند اجرای نسخه الکترونیک در ایران را محقق خواهد ساخت، در عین حال برخی از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که برای اجرای علمی و اصولی نسخه الکترونیک باید پیش نیازها، ابزارها و ضرورت‌های اجرای نسخه الکترونیک نیز در نظر گرفته شود تا نسخه الکترونیک بتواند در بهترین شکل خود، بهره‌وری در نظام سلامت را افزایش دهد.