سلامت

بر اساس قوانین بالادستی که در برنامه پنجم و ششم توسعه به آن تاکید شده، اجرای «نسخه‌نویسی الکترونیک» به عنوان یک الزام قانونی مطرح شده است. با وجود تاکیدات قانونی، هنوز نسخه‌نویسی الکترونیک نتوانسته است به طور کامل در کل کشور اجرایی شود.

حالا در دور جدید مذاکرات سازمان‌های نظام پزشکی و بیمه سلامت، قرار شده است گام‌های جدی برای توسعه نسخه‌نویسی الکترونیک، برداشته شود.
محمد جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در جلسه اخیر با مدیر کل بیمه سلامت استان تهران بر ضرورت استفاده جامعه پزشکی از سامانه برخط نسخه الکترونیک تاکید کرده و از لزوم ایجاد هماهنگی و ارائه تسهیلات به جامعه پزشکی برای اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک در استان تهران خبر داده است.

آنطور که سازمان نظام پزشکی خبر داده، در این جلسه که با حضور محمد جهانگیری، محمد حسینی و هیات همراه برگزار شده است، سازمان‌های بیمه سلامت و نظام پزشکی بر لزوم در اختیار قرار دادن سامانه نسخه الکترونیک به جامعه پزشکی برای ورود اطلاعات بیماران و نسخه نویسی الکترونیک تاکید کردند.

بر اساس این گزارش، در این جلسه مقرر شده است تا پزشکان در صورت استفاده از سامانه نسخه الکترونیک که مورد تایید دو سازمان است، از تسهیلات ویژه‌ای از جمله پرداخت حق‌الزحمه تا پایان هر ماه از سوی سازمان بیمه سلامت برخوردار شوند. همچنین سازمان نظام پزشکی نیز تسهیلات لازم برای استفاده از سامانه و همچنین صدور کارت هوشمند با قابلیت امضای امن دیجیتال را برای اعضا بدون در نظر گرفتن معوقات سنوات قبل در نظر خواهد گرفت.

در این راستا آموزش‌های مجازی لازم برای استفاده پزشکان از سامانه نسخه الکترونیک از سوی سازمان بیمه سلامت و سازمان نظام پزشکی نیز صورت خواهد گرفت. همچنین درصورت نیاز و اعلام پزشکانی که خواهان آموزش حضوری هستند، نیروهای لازم از سوی سازمان بیمه سلامت با هماهنگی سازمان نظام پزشکی برای آموزش حضوری در مطب پزشک مربوطه حاضر می‌شوند.

بر اساس این گزارش، هر یک از طرفین خواستار هماهنگی و همکاری لازم در جهت اجرای امور بر اساس شفافیت و منطق برای رفع مشکلات جامعه پزشکی شده‌اند.

با توجه به افزایش سطح همکاری بین سازمان نظام پزشکی و سازمان بیمه سلامت، انتظار می‌رود که نسخه نویسی الکترونیک در سال 99 به شکل جدی‌تری وارد مرحله اجرا شود. این اتفاق در صورتی که امسال تحقق پیدا کند، هم به نفع نظام سلامت و جامعه پزشکی تمام می‌شود و هم در نهایت به سود مردم و بیماران خواهد بود.

آخرین وضعیت نسخه‌نویسی الکترونیک در ایران
بر اساس قانون باید تا امروز برنامه نسخه نویسی الکترونیک به سرانجام می‌رسید و این سیستم نوین نسخه نویسی در همه مراکز درمانی کشور، شکل اجرایی می‌گرفت. با این وجود هنوز نسخه نویسی الکترونیک نتوانسته است ردپایی محکم در تار و پود نظام سلامت داشته باشد. پیشتر وزارت بهداشت در سال 97 اعلام کرده بود که اجرای طرح نسخه نویسی الکترونیک در ۳۱ استان کشور و یک شهرستان از هر استان آغاز شده است. تا امروز نیز تلاش ها برای توسعه نسخه نویسی الکترونیک انجام شده است و بر اساس آمارهای رسمی، هم اکنون حدود نیمی از پزشکان دارای امضای الکترونیک هستند.

جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی نیز درباره آخرین وضعیت نسخه نویسی الکترونیک در کشور می‌گوید: «در سازمان نظام پزشکی تلاش‌های زیادی در حوزه امضای الکترونیک انجام شد و توانستیم بر اساس استانداردهای ملی و بین‌المللی امضای امن دیجیتال را در حوزه پزشکی و در کارت هوشمند پزشکان ایجاد کنیم؛ به طوری که تاکنون بیش از 50 هزار نفر از پزشکان‌مان در کشور واجد این امضا شده‌اند و با مصوبه‌ای که چند هفته پیش در شورای عالی نظام پزشکی داشتیم، تسهیلاتی را ایجاد کردیم که پزشکان، به ویژه پزشکانی که در بخش دولتی فعالیت می‌کنند، هرچه سریع‌تر امضای الکترونیک را دریافت کنند؛ به طوری که اعلام کردیم همه پزشکان می‌توانند با پرداخت حق عضویت سالانه خود به سازمان نظام پزشکی، کارت‌های هوشمند را دریافت کنند.»

جهانگیری با اشاره به اینکه حدود 40 تا 50 درصد فعالان حوزه پزشکی، کارت هوشمند و امضای الکترونیک را دریافت کرده‌اند، خاطرنشان می‌کند: «در حال حاضر حدود 100 هزار پزشک پروانه‌دار داریم که کار می‌کنند و تقریبا 50 درصد فعالان حوزه پزشکی واجد امضای الکترونیک شده‌اند. در این حوزه دندان‌پزشکان وارد نشده بودند و در حال حاضر هم اولویت نیستند، اما باید به تدریج بپیوندند. به طور کلی 130 الی 140 هزار پزشک داریم که 30 الی 40 هزار نفرشان بنا به دلایل مختلف در این عرصه فعالیتی ندارند. در عین حال داریم تسهیلاتی را برقرار می‌کنیم که امسال بتوانیم پوشش کاملی را در حوزه امضای الکترونیک داشته باشیم تا استنادپذیری در حوزه نسخه نویسی الکترونیک به صورت کامل انجام شود.»

به گفته جهانگیری، «طبق پایلوت‌هایی که در حوزه اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک انجام شده است، خوشبختانه استحقاق‌سنجی توسط سازمان بیمه‌گر به صورت کامل در حال انجام است و بیش از 95 درصد داروخانه‌ها به سیستم متصل شده‌اند تا قابلیت دریافت نسخه الکترونیک و نسخه‌پیچی الکترونیک را هم داشته باشند. همچنین ما در نظام پزشکی فراخوانی دادیم که 18 شرکت آمدند و از این تعداد چهار شرکت توانستند استانداردهای لازم را پاس کنند و اکنون مجوزهای لازم برای تولید نسخه الکترونیک را دارند که پزشکان می‌توانند از این چهار شرکت برای نسخه‌نویسی الکترونیک استفاده کنند. اگر شرکت دیگری هم بتواند مجوزها را پاس کند، می‌تواند به این اقدام بپیوندد.»

جهانگیری خاطرنشان می‌کند: «سازمان تامین اجتماعی نیز در مراکز ملکی خود به صورت کامل اقدامات را به صورت الکترونیک انجام می‌دهد؛ نسخه به صورت الکترونیک نوشته و پیچیده می‌شود.در حوزه دیابت نیز پایلوتی را داشتیم که نسخه نویسی و نسخه پیچی الکترونیک به صورت کامل انجام شده است. البته باید توجه کرد که سراسری شدن نسخه الکترونیک به صورت یک شبه قابل انجام نیست، بلکه فرآیندی‌ زمان‌بر است؛ زیرا اگر بخواهید یکسری از اقدامات را به صورت سلسله‌وار انجام دهید، برای آغاز به کار و ارائه آموزش‌ها، تامین امکانات و... زمان می‌برد. پیش‌بینی ما این است که قسمت عمده‌ای از کار تا پایان سال 1399 انجام شود، اما اگر قرار باشد این فرآیند به صورت کامل انجام شود، دو الی سه سال زمان نیاز داریم.»

چالش‌های پیش‌روی اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک
سازمان نظام پزشکی می‌گوید که در طی سال‌های اخیر، اقدامات گسترده‌ای برای نهادینه کردن نسخه نویسی الکترونیک انجام شده است، اما با این وجود اجرای کامل نسخه نویسی الکترونیک تا سه سال دیگر، میسر نخواهد بود.

در عین حال، برخی کارشناسان نظام پزشکی عقیده دارند که در صورت حل برخی چالش‌ها و مشکلات، می‌توان در بازه زمانی کمتری به اجرای کامل برنامه نسخه نویسی الکترونیک، دست پیدا کرد.

حسین قشلاقی، عضو شورای عالی نظام پزشکی کشور در گفتگو با سپید به برخی چالش‌های پیش روی اجرای نسخه نویسی الکترونیک در کشور، اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه ما در جلسات، خیلی خوب حرف می‌زنیم و خیلی خوب راهکار ارائه می‌دهیم، اما بعد از پایان جلسات، موضوع فراموش می‌شود. این آفتی است که در بسیاری از بخش‌های کشور وجود دارد. برای من خیلی جالب است در حالی که بیمه‌های درمانی، ذینفعان اصلی نسخه الکترونیک هستند، اما اراده جدی در آنها نمی‌بینیم که بخواهند نسخه نویسی الکترونیک را در کل کشور، اجرایی کنند. طرح‌های کاغذی، جواب نمی‌دهد. با زور و تهدید هم نمی‌توان نسخه نویسی الکترونیک را اجرا کرد. این طرح فقط زمانی به طور کامل به بار می‌نشیند که اراده‌ای قوی برای اجرای کامل نسخه نویسی الکترونیک وجود داشته باشد.»

قشلاقی یادآور می‌شود: «جامعه پزشکی نیز از نسخه نویسی الکترونیک، بسیار بهره‌مند خواهد شد. نظم در پرداختی‌های بیمه با اجرای نسخه نویسی الکترونیک، بیشتر می‌شود. الان متاسفانه پرداختی برخی بیمه‌ها به جامعه پزشکی حدود هفت ماه به تاخیر افتاده است. برخی بیمه‌های درمانی که مطالبات جامعه پزشکی را در نیمه دوم سال 97 اصلا پرداخت نکردند. نسخه نویسی الکترونیک می‌تواند این مشکلات را کمتر کند. در عین حال، نسخه نویسی برخط می‌تواند به تشکیل پرونده الکترونیک سلامت بیماران کمک کند، مثلا حتی برخی پزشکان نیز سوابق الکترونیکی از سلامت خود ندارند. همچنین با نسخه نویسی الکترونیک، ارجاع بیماران نیز راحت‌تر خواهد شد و علاوه بر ارتقای کیفیت خدمات درمانی، هزینه‌های نظام سلامت نیز کاهش چشمگیری خواهد داشت. در نظر بگیرید که افزایش خونگیری از بیمار به عنوان یک عمل تهاجمی و بازنویسی آزمایش‌های تکراری و تصویربرداری‌های پزشکی نیز می‌تواند به سلامت بیماران آسیب بزند. اینها فقط یک نمونه از تبعات منفی جدی نگرفتن نسخه نویسی الکترونیک است. با وجود سه بار تاکید قانونی بر اجرای نسخه نویسی الکترونیک در سه برنامه توسعه کشور، اراده قوی از سوی مسولان برای اجرای کامل این برنامه نمی‌بینم.»

او با اشاره به اینکه طبق قانون، متولی اجرای نسخه نویسی الکترونیک، وزارت بهداشت است، خاطرنشان می‌کند: «بیمه‌ها با اجرای نسخه نویسی الکترونیک می‌توانند نظارت جدی‌تری بر مصارف نظام سلامت داشته باشند. بنابراین از لحاظ منطقی آنها باید بیشتر از همه به دنبال اجرای نسخه نویسی الکترونیک باشند، اما در عمل می‌بینیم که اراده جدی برای اجرای این برنامه در بسیاری از بیمه‌های درمانی دیده نمی‌شود.»

قشلاقی با انتقاد از بیمه‌های درمانی، تاکید می‌کند: «با توجه به ورشکستگی بیمه‌های درمانی، افزایش امید به زندگی و افزایش هزینه‌های نظام سلامت، فشار مالی زیادی به بیمه‌های درمانی وارد می‌شود. الان در برخی صندوق‌های بیمه، نسبت تعداد بیمه‌پردازان به نسبت تعداد مستمری‌بگیران به حدود دو و چهار دهم رسیده است، در حالی که این نسبت باید حداقل عدد پنج باشد. با این وجود منطق حکم می‌کند سازمانی که پول کافی ندارد، نظم و انضباط بیشتری در پرداخت‌ها داشته باشد و بیشتر حواسش به منابع و مصارف باشد، اما در عمل می‌بینیم که خیلی از بیمه‌های درمانی برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، رغبت جدی ندارند. بخصوص در بخش خصوصی، این موضوع به شکل حادتری وجود دارد.»

او به شیوه آموزش دانشگاه‌ها نیز گریزی می‌زند و می‌گوید: «متاسفانه در دانشگاه‌های علوم پزشکی، موارد مهمی چون نحوه نسخه نویسی الکترونیک یا نحوه برخورد اصولی با بیمار را آموزش نمی‌دهند، اما در عوض گاهی درمان برخی بیماری‌های پیچیده را آموزش می‌دهند که شایع نیست، بیماری‌هایی که شاید پزشک تا پایان عمر کاری‌اش هم با آن سر و کار نداشته باشد. به نظرم حداقل چهار واحد آموزشی برای دانشجویان پزشکی عمومی و دو واحد آموزشی برای دانشجویان پاراکلینیک باید در کوریکولوم آموزشی گنجانده شود تا آنها با مفاهیم نسخه نویسی الکترونیک آشنا شوند.»

پیش‌نیازهای فنی برای اجرای کامل نسخه‌نویسی الکترونیک
برخی از کارشناسان نظام سلامت عقیده دارند که قبل از اجرای نسخه نویسی الکترونیک، باید برخی پیش‌نیازهای مهم اجرای این طرح ملی هم دیده شود تا این برنامه کشوری با موانع کمتری به اهداف موردنظرش برسد.

مرتضی حیدری، کارشناس نظام سلامت و عضو هیات انتظامی تجدیدنظر سازمان نظام پزشکی ایران به برخی از همین پیش‌نیازها اشاره می‌کند و به سپید می‌گوید: «برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، برخی تجهیزات فنی در حوزه «IT» باید فراهم باشد که این مسائل قابل حل است. مثلا ابزارهای الکترونیکی باید وجود داشته باشد که بر اساس آن، پزشک بتواند داروها را انتخاب کند، نسخه الکترونیک را به داروخانه ارسال کند و برای داروخانه‌ها نیز این نسخه الکترونیک، قابل مشاهده باشد. این زیرساخت‌های فنی قابل دستیابی است، اما برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، یک سری نکات حقوقی و فنی پزشکی وجود دارد که این نکات هم باید دیده شود.»

او ادامه می‌دهد: «این نکات فنی پزشکی برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، شامل موارد متعددی است. مثلا اول اینکه باید مشخص شود پزشکی که نسخه الکترونیک می‌نویسد، اصلا صلاحیت دارد یا خیر؟ آیا پزشک، داروها را درست انتخاب کرده است؟ بعد از رفع این دغدغه ها، نسخه‌پیچی باید طبق قانون به تایید مسئول فنی داروخانه نیز برسد. همچنین طبق مقررات سازمان غذا و دارو، مهر مسئول فنی باید روی نسخه‌ها باشد. حال در صورت الکترونیکی شدن نسخه‌ها باید دید که این نکات فنی پزشکی، چطور دیده شده است. نکته دیگر اینکه پزشک داروساز که مسئول فنی داروخانه است، حتما باید شرح استفاده از داروها و عوارض جانبی آن را برای بیمار یا دریافت کننده نسخه، توضیح دهد. باید ببینیم که برای حل این مسائل، چه راه حل‌هایی پیش بینی شده است. البته همه این مسائل فنی پزشکی نیز قابل حل است.»

حیدری تاکید می‌کند: «باید در نظر داشت که با اجرای نسخه نویسی الکترونیک، کاغذ از سیستم نسخه نویسی حذف می‌شود، میزان مراجعات به داروخانه‌ها کمتر خواهد شد و از مزایای پرشمار دیگری بهره‌مند می شویم، اما اجرای آن به برخی پیش‌نیازها منوط است. مثلا یکی از پیش‌نیازهای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، تغییر در قوانین و مقررات نحوه اداره داروخانه‌هاست. پیش نیاز دیگر، تغییر در برخی قوانین و مقررات سازمان غذا و داروست، یک سری پیش نیازها نیز مربوط به آیین‌نامه‌های نظام پزشکی است که به پروتکل‌های نسخه نویسی مربوط می‌شود.»

او با بیان اینکه سازمان نظام پزشکی، وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی باید برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک با همدیگر به هماهنگی و تعامل برسند، یادآور می‌شود: «بر اساس این هماهنگی‌ها باید یک سری اصلاحات را در بحث قوانین و مقررات ایجاد کنند، یک سری تغییرات نیز باید برای توسعه زیرساخت‌های حوزه «IT» به وجود بیاورند و یک سری تغییرات بخشنامه‌ای هم در نحوه اداره داروخانه‌ها و مطب‌های پزشکی اعمال کنند تا مجموع همه این عناصر در اجرای درست نسخه نویسی الکترونیک، همگام و هماهنگ باشند. همچنین اگرچه آموزش نسخه نویسی الکترونیک، موضوع مهمی است، اما مساله قابل حلی نیست و براحتی میسر می‌شود. گره اصلی کار در ایجاد همین زیرساخت‌هایی است که اشاره کردم تا پزشکان و داروخانه‌ها برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک، مجاب شوند.»

در شرایطی که سازمان نظام پزشکی، وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه گر برای اجرای کامل نسخه نویسی الکترونیک، هم‌موضع شده‌اند و بر اجرای سراسری این طرح ملی تاکید دارند، باید دید که آیا در نهایت اجرای کامل نسخه نویسی الکترونیک در سراسر کشور به نتیجه می‌رسد یا اینکه همچنان این شاخ غول نظام سلامت در سال 99 هم شکسته نخواهد شد؟