سلامت

بسیاری از فعالان جامعه پزشکی، هشدار می‌دهند که اگر همین روند ادامه داشته باشد، توان نیروهای درمانی به مرحله اضمحلال می‌رسد. اگر کادر درمان به مرحله‌ای برسد که دیگر رمقی برای درمان بیماران مبتلا به کرونا نداشته باشد، در آن صورت آمار مرگ و میر این بیماران نیز بسیار افزایش خواهد یافت.
هاشم موذن‌زاده، متخصص جراحی عمومی و مدیرمسئول پایگاه خبری گروه پزشکان و قانون (پالنا) در گفت‌وگو با سپید هشدار می‌دهد: «جامعه پزشکی در میانه نبرد با کرونا، روزی یک نقطه انتخاب برای خروج از خدمت خواهد داشت. اگرچه هنوز این انتخاب رخ نداده و کادر درمان با توان کامل به میدان آمده است، اما جامعه پزشکی این حق را دارد که بگوید به این دلایل حاضر نیست در محل کارش حاضر شود، چون حفظ سلامتش در اولویت محوری نیست. حال سوال اینجاست که مسئولان در آن شرایط سخت چه برنامه‌ای دارند؟»

برنامه‌ای راهبردی بر اساس تاب‌آوری کادر درمان نداریم

موذن‌زاده، تاکید می‌کند: «ما فقط در روز عید غدیرخم، چهار پزشک و یک پرستار را از دست دادیم، اما اینها فقط آمارهای قله است که دیده می‌شود. دقیقا این روز، روز فاجعه‌تر ما بوده است، اما به این معنی نیست که در روزهای قبل، اوضاع ما بهتر بوده است. در روزهای قبل هم آمار کارکنان نظام سلامت که بر اثر کرونا جان باخته‌‌اند، چندان بهتر از آمارهای عید غدیرخم نبوده است. بر اساس گفتگوهایی که با نمایندگان جامعه پزشکی داشتیم، از 15 تیر تا 19 مرداد امسال، روزانه به طور متوسط حداقل حدود سه نفر از فعالان جامعه پزشکی در نبرد با کرونا، جانشان را از دست داده‌اند. یعنی در این بازه زمانی محدود، حدود 90 نفر از کادر درمان را از دست دادیم و این شرایط تلخ کماکان ادامه دارد. این شرایط برای جامعه پزشکی، به هیچ وجه قابل ادامه دادن نیست.»

او یادآور می‌شود: «استراتژی کلی و محوری مبارزه با کرونا باید حفظ منابع انسانی بخش سلامت باشد. این خیلی فرق می‌کند با اینکه یکی از استراتژی‌های مقابله با کرونا، حفظ سلامت کادر درمان باشد. درواقع باید تمام بسترهای فعالیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بر این مبنا پیش برود که آیا بخش درمان می تواند هزینه‌های مقابله با کرونا را مدیریت و تحمل کند یا خیر. باید مبنای همه سیاست‌های اتخاذی این باشد که آیا نظام سلامت می‌تواند بار مقابله با کرونا را تحمل کند یا خیر. شرایط فعلی طوری نیست که کادر سلامت بتواند تاب‌آوری مثل روزهای اول شیوع کرونا داشته باشد. حتی همان روز اول هم دچار مشکل بودیم. متاسفانه هیچ برنامه راهبردی در کشور برای مهار کرونا بر اساس تاب‌آوری کادر درمان تعیین نشده است. اصلا بحث ما این نیست که بگوییم از کادر درمان حمایت کنید و به بقیه رسیدگی نکنید. جنس حرف ما چیز دیگری است. ما می‌گوییم کادر درمان به عنوان خط اول مقابله با کرونا فعالیت دارد که اگر این خط اول بشکند، تبعات سنگینی در انتظار کل جامعه خواهد بود.»

خطر بروز نارضایتی‌های اجتماعی

کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر همین وضعیت خستگی و فرسودگی مفرط کادر درمان، تداوم داشته باشد، باید منتظر اتفاقات ناخوشایند باشیم.

موذن‌زاده، متخصص جراحی عمومی و کارشناس نظام سلامت نیز در همین‌باره خاطرنشان می‌کند: «یکی از ایرادات ما مقایسه ایران با سایر کشورها در حوزه مقابله با کروناست. این قیاس از اساس اشتباه است. این قیاس‌ها که گاهی مطرح می‌شود، اصلا به ما کمکی نمی‌کند. باید در وهله اول به این پرسش جدی پاسخ دهیم که آیا می‌توانیم با توانمندی‌های درمانی‌مان در شرایط فعلی، پیش برویم یا خیر. یعنی آیا می‌توانیم شرایط فعلی را ادامه دهیم یا خیر. بر اساس آمارهای رسمی که معاون کل وزیر بهداشت اعلام کرد، در یک ماه گذشته فقط در بخش دولتی حدود 16 هزار نفر از کادر نظام سلامت به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند. یک ماه قبل از آن هم معاون درمان وزارت بهداشت اعلام کرده است که 10 هزار نفر از کادر درمان و سلامت، مبتلا به بیماری کرونا شده‌اند. در نظر بگیرید که کل کارکنان نظام سلامت در ایران، حدود 400 هزار نفر است. این میزان بالای ابتلا به بیماری کرونا در بین کادر درمان، تناسبی با تعداد کل کارکنان نظام سلامت ندارد.»

او یادآور می‌شود: «اشکال دیگری که اصلا لحاظ نمی‌شود این است که وقتی این تعداد از مبتلایان به کرونا از گردونه ارائه خدمت خارج می‌شوند، فشار کاری بسیار وحشتناکی به سایر کادر درمان وارد می‌شود، زیرا فشار کاری افرادی که از گردونه خدمت خارج می‌شوند، به سایر کادر درمان منتقل می‌شود. اینطور هم نیست که فقط ارائه‌دهندگان خدمت مثل برگ درخت فرو بریزند، بلکه لحظه به لحظه به فروپاشی تنه این درخت نزدیک می‌شویم. درواقع، این برگ‌ریزان باعث می‌شود که تنه اصلی این درخت هم ساقط شود.»

موذن زاده تاکید می‌کند: «بگذارید با یک مثال، قضیه را شفاف‌تر کنم. در نظر بگیرید که امیرهوشنگ فلاح، به عنوان تنها متخصص بیهوشی شهر محمود آباد بر اثر ابتلا به کرونا، جانش را از دست داد. حالا کلیه فعالیت‌های منوط به بیهوشی در این شهر، متوقف شده و این فشار کاری به فریدونکار منتقل شده است؛ در حالی که کادر درمان در فریدونکار هم تحت فشار کاری شدیدی قرار داشتند. دقیقا مثل دومینو، انتظار می‌رود که چند وقت دیگر فریدونکنار نیز توانش را برای ارائه خدمت به بیماران از دست بدهد و احتمالا فردا هم در شهری دیگر این قصه تلخ تکرار شود.»

او ادامه می‌دهد: «این تبعات نیز فقط به موضوع کرونا و فوتی‌های آن محدود نخواهد شد. این موضوع ممکن است به نارضایتی اجتماعی ختم شود که در آن صورت کنترل خشم عمومی بسیار سخت خواهد بود. مثلا وقتی یک «آی‌سی‌یو» حتی یک متخصص بیهوشی نداشته باشد، یا وقتی مراکز درمانی خالی از جامعه پزشکی شود، در آن صورت زمینه شورش و نارضایتی اجتماعی فراهم می‌شود. ما نباید به این نقطه خطرناک برسیم.»

محور اصلی تصمیمات، حفظ سلامت کادر درمان نیست

روزانه سه نفر از اعضای کادر درمان بر اثر ابتلا به کرونا فوت می‌شوند. حال سوال اینجاست که دقیقا چه اتفاقاتی منجر به افزایش آمار شهدای مدافع سلامت شده است؟ مدیرمسئول پایگاه خبری پزشکان و قانون تصریح می‌کند: «تاکنون بسیاری از همکاران کادر درمان به کرونا مبتلا شده‌اند. برخی دیگر هم بسیار خسته و فرسوده شده‌اند.

خستگی مزمن، کارایی کادر درمان را پایین می‌آورد. همین اتفاق موجب می‌شود که احتمال ابتلای آنها به کرونا افزایش پیدا کند. در این شرایط، احتمال شکست کل تنه جامعه پزشکی نیز دور از انتظار نیست. مشکل اصلی اینجاست که بسیاری از تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا، تصمیمات سیاسی است که محور اصلی این تصمیمات، حفظ سلامت کادر درمان نیست. جدای از حرف و شعارهای زیبایی که مطرح می‌کنند، حفظ سلامت کادر درمان به عنوان استراتژی کلی و محوری مدنظر قرار نمی‌گیرد.»

این کارشناس نظام سلامت، خاطرنشان می‌کند: «جمع قابل توجهی از کارکنان کادر درمان، جانشان را از دست داده‌اند و برای خیلی از آنها هیچ جایگزینی در مراکز درمانی وجود ندارد. برخی از همین کادر درمان که فوت شده‌اند، در مراکزی به ارائه خدمت می‌پرداختند که طبقه متوسط و ضعیف جامعه به آن مراجعه می‌کند. مثلا منوچهر حاجی آقا شهرستانی، متخصص جراحی عمومی در بیمارستان شهدای هفتم تیر شهرری فعالیت می‌کرد. وقتی پزشک این بیمارستان به دلیل کرونا فوت کرد، درواقع این مردم طبقات معمولی جامعه و مراجعان به این بیمارستان بودند که از خدمات چنین پزشکی محروم شدند. این قضیه در بسیاری از مراکز درمانی نیز در حال تکرار است.» او تاکید می‌کند: «نباید فراموش کرد که تبعات کرونا و شرایط موجود، فقط به مرگ بیماران مبتلا به کرونا محدود نمی‌شود. وقتی یک مرکز درمانی تعطیل می‌شود، این اتفاق باعث می‌شود که دسترسی سایر بیماران غیرکرونایی نیز به خدمات درمانی محدود شود. یعنی تعداد مرگ‌های ما در حوزه‌های غیرکرونا نیز افزایش پیدا می‌کند. بگذارید شفاف‌تر بگویم. فرض کنید وقتی یک شعبه از یک بانک تعطیل می‌شود، همان خدمات به صورت الکترونیکی در شعبه دیگری قابل انجام است، اما چنین اتفاقی در نظام سلامت نمی‌تواند رخ دهد. این یک موضوع ساده و منطقی است که خیلی از مسئولان به آن توجه ندارند. وقتی یک مرکز درمانی به دلیل تبعات کرونا تعطیل می‌شود، ممکن است یک بیمار مبتلا به سرطان نیز فوت کند.»

عزت و حمایت پیشکش، جان کادر درمان را دریابید

با توجه به افزایش آمار شهدای مدافع سلامت، این پرسش جدی به وجود می‌آید که جامعه پزشکی چطور باید با شرایط حاد فعلی کنار بیاید که هم جان و سلامتش حفظ شود و هم بتواند همچنان به ارائه خدمت بپردازد؟

موذن‌زاده در برابر این پرسش خبرنگار سپید اظهار می‌کند: «واقعیت این است که برخلاف میل باطنی‌ام باید اعلام کنم که جامعه پزشکی در میانه نبرد با کرونا، روزی یک نقطه انتخاب برای خروج از خدمت خواهد داشت. اگرچه هنوز این انتخاب رخ نداده و کادر درمان با توان کامل به میدان آمده است، اما جامعه پزشکی این حق را دارد که بگوید به این دلایل حاضر نیست در محل کارش حاضر شود، چون حفظ سلامتش در اولویت محوری نیست. حال سوال اینجاست که مسئولان در آن شرایط سخت چه برنامه‌ای دارند؟»

او تاکید می‌کند: «وقتی کادر درمان ببیند که همه بار کرونا به دوش او افتاده است و حفظ سلامتش هم در اولویت‌های کلان تصمیم‌گیری مسئولان قرار ندارد، این اتفاق باعث می‌شود که کادر درمان از کارش بریده شود. اینها احتمالاتی است که نباید خطر تحقق آن را نادیده بگیریم. من حرف غیرقانونی نمی‌زنم، با طرح این مباحث نیز نمی‌خواهم کاسبی کنم. من فقط دارم آینده‌ای را ترسیم می‌کنیم و نسبت به تحقق این آینده هشدار می‌دهم. می‌گویم اگر تاب‌آوری کادر درمان را در نظر نگیرید، ممکن است اتفاقات بسیار بدتری در انتظار همه باشد. من وقتی این هشدارها را می‌دهم، قصدم این نیست که کار صنفی انجام بدهم. من دارم به آن به دید یک معضل جدی در کشور نگاه می‌کنم که تبعات آن بسیار فراتر از کادر درمان خواهد بود.»

او یادآور می‌شود: «واقعا جای تاسف دارد که مثلا همه رسانه‌ها مرگ یک هنرپیشه نه چندان مطرح را در بوق و کرنا می‌کنند، اما مرگ پنج نفر از کادر درمان در یک روز، انعکاسی در رسانه‌ها ندارد. در این شرایط، کادر درمان باید با چه انگیزه‌ای خودش را به میدان نبرد سهمگین با کرونا بیندازد. در عزا و عروسی، مسافرت و انجام مراسم مذهبی، سلامت کادر درمان به چشم نمی‌آید. فقط برای عده‌ای مهم است که نیازهایشان را برطرف کنند و از آن ظرف هم قربانی شدن کادر درمان برایشان مهم نیست. تا این لحظه حدود 20 هزار نفر از 400 هزار نفر کادر نظام سلامت به کرونا مبتلا شده‌اند و بخش قابل توجهی از آنان هم زیر بار درمان کرونا به فرسودگی مفرط رسیده‌اند. عده دیگری از کادر درمان هم که در حوزه درمان کرونا فعالیت ندارند، زیر بار فشار مالی ناشی از کرونا قرار دارند. در اینجا سوال محوری این است که مثل دوران جنگ هشت ساله آیا سیاست‌های جبهه باید در پشت جبهه‌ها تعیین شود، یا در خط مقدم جبهه آن؟ امروز در شرایط مشابهی قرار گرفته‌ایم که باید به این سوال جدی پاسخ بدهیم.»

موذن زاده گلایه می‌کند: «به طور کلی، حرف کادر درمان خطاب به مسئولان این است که عزت و حمایت پیشکش، فقط سلامت و حفظ جان ما را دریابید. به هر حال، کادر درمان باید زنده باشد تا بتواند خدمت دهد. این یک معادله ساده است که آن را در نظر نمی‌گیرند. گویی سیاست فعلی اینطور است که بر شاخه نشسته و بن می‌برند.»

نیازمند یک بسیج عمومی هستیم

«حتی مرگ یک کادر درمان هم زیاد است.»

این بخشی از گفته‌های علیرضا سلیمی، معاون آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پزشکی است که در گفت‌وگو با سپید، تاکید می‌کند: «در دوران کرونا، تعداد پرشماری از کادر درمان دچار بیماری کرونا شدند و تعدادی نیز شهید شدند. اینطور هم نیست که بعد از دو هفته از ابتلا، کادر درمان بتواند دوباره به محل کار برگردد. بهبود کامل کادر درمان مبتلا شده، گاهی تا چند ماه طول می‌کشد. اگر هم هرکدام از اعضای کادر درمان به بخش مراقبت‌های ویژه بروند، بهبود کامل آنها بسیار طول خواهد کشید.»

او خاطرنشان می‌کند: «ماهیت کار در حوزه سلامت به گونه‌ای است که به دلیل تماس مستمر با بیماران، احتمال ابتلای کادر درمان به کرونا بسیار بیشتر از افراد دیگر است. کادر درمان به دلیل ماهیت کارش نمی‌تواند فاصله اجتماعی با بیمار را رعایت کند و در نتیجه آمار ابتلا و مرگ در کادر درمان، بسیار بیشتر است. بخصوص در رشته‌های بیهوشی، گاهی کادر درمان مجبور است در فاصله 10 تا 15 سانتی‌متری بیمار مبتلا به کرونا قرار بگیرند. همین ماهیت کار کادر درمان است که این رشته را مقدس کرده است. در همه جای دنیا نیز آمار ابتلای کادر درمان بیشتر است. در این بین، رعایت مردم و حمایت مسئولان می‌تواند آمار ابتلا به کرونا را در بین کادر درمانی کاهش دهد.»

سلیمی اظهار می‌کند: «با انجام برخی کارها می‌توان ریسک ابتلا به کرونا را در کادر درمان کاهش داد. در این راستا باید پروتکل‌های حفاظتی با دقت بیشتری رعایت شود، لوازم حفاظت شخصی و سایر تجهیزات ایمنی نیز در دسترس باشد. اماکن عمومی در مراکز درمانی نیز باید به گونه‌ای مدیریت شود که ضمن شستشو و ضدعفونی کردن مداوم این اماکن، احتمال ابتلا به کرونا را در داخل مراکز درمانی کاهش دهد. استراحت کافی، تغذیه کافی، بالا نگه داشتن سطح ایمنی بدن، حفظ روحیه کادر درمان و پیشگیری از خستگی مزمن می‌تواند میزان ابتلا به کرونا را در کادر درمان کاهش دهد. نکته مهم تر اینکه همه ما باید دست به دست هم بدهیم تا اشغال تخت‌های بیمارستانی توسط بیماران مبتلا به کرونا کاهش یابد. یعنی هر ماسکی که هر فردی می‌زند، هر اقدامی که در جهت رعایت پروتکل‌های بهداشتی مثل عدم حضور غیرضروری در محل‌های پرتجمع انجام می‌شود، این رفتارها باعث خواهد شد که باری از روی دوش کادر درمان برداشته شود. درواقع هم‌اکنون به یک بسیج عمومی برای کاهش آمار بستری ها نیاز داریم.»

با توجه به در پیش بودن فصل سرما و افزایش احتمال ابتلا به کرونا، انتظار می‌رود که مسئولان نیز سلامت کادر درمان را در اولویت اول قرار دهند تا بیش از این شاهد افزایش آمار شهدای مدافع سلامت نباشیم.