سلامت

اینها بخشی از تبلیغات یکی از مشهورترین سامانه‌های ارائه خدمت آنلاین خدمات پزشکی است که بخصوص در دوران کرونا، محبوبیت و مقبولیت بیشتری پیدا کرده است. در شرایطی که این سامانه و برخی اپلیکیشن‌های مشابه در تلاش هستند تا پیشروان خدمات «تله مدیسین» یا همان پزشکی از راه دور باشند، اما نمایندگان جامعه پزشکی تاکید دارند که مردم بهتر است فقط از خدمات تشخیصی و درمانی استفاده کنند که مجوز قانونی داشته باشد.

محمد جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی هم درباره پدیده نوظهور خدمات آنلاین مشاوره‌های پزشکی، اظهار می‌کند: «دواصل مهم در حوزه سلامت وجود دارد. این که تمام اقدامات تشخیصی و درمانی باید طبق قانون و مجوز‌های مصوب شده، صورت بگیرد. هر مداخله‌ای از جانب افراد در امور پزشکی باید قانونی باشد. ممکن است این مداخله حضوری یا از راه دور و مجازی اتفاق بیفتد. ما هم در این راستا از هر نوع خدمات فناورانه و نوآورانه‌ای که بتواند موجب ارتقای سلامت و ارائه خدمات به مردم شود تا هزینه‌هایشان کاهش یابد استقبال می‌کنیم. این کاری است که سالیان سال وزارت بهداشت و نظام پزشکی به دنبال آن هستند و سرمایه‌گذاری‌های خوبی را در این حوزه انجام داده‌اند.»

او تاکید می‌کند: «نکته اصلی این است که هر اقدامی باید براساس قانون باشد تا بتواند اعتماد و امنیت ارائه دهنده و گیرنده خدمت را فراهم کند. منظور این است که اگر مشکلی در این راستا اتفاق افتاد، دو طرف بتوانند به راحتی موضوع را پیگیری و حل کنند. تمام مسائل باید به طور قانونی اتفاق بیفتد، زیرا ما با جان مردم در ارتباط هستیم. شرط انجام خدمات نوآورانه این است که این خدمات براساس پروتکل‌ها، دستورالعمل‌ها و استاندارد‌هایی که در حوزه سلامت توسط مراجع ذیربط به خصوص وزارت بهداشت تعیین شده است، ارائه شود. در سیاست‌های کلی ابلاغی که از طرف مقام معظم رهبری، همچنین قوانین بالادستی و حتی قانون اساسی وجود دارد، باید تمام نظارت‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در حوزه وزارت بهداشت متمرکز باشد و در صورت مشاهده تخلف، فورا باید بررسی‌ها صورت بگیرد.»
جهانگیری خاطرنشان می‌کند: «هر فردی بخواهد در امور درمانی و سلامت مداخله کند، باید طبق مجوز‌ها و فرآیند‌هایی که از جانب وزارت بهداشت و نظام پزشکی وجود دارد، اقدام کند. اگر مجوز را داشته باشند، می‌توانند مداخله کنند، اما در صورت نداشتن مجوز، فعالیت‌شان غیرقانونی خواهد بود.»

معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی با ذکر مثالی، تصریح می‌کند: «فعالیت اسنپ دکتر غیرقانونی است، زیرا این سرویس، مجوزهای لازم را از وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ندارد.»

فعالیت مشاوره‌های آنلاین پزشکی در چه صورتی قانونی است؟

در شرایطی که سازمان نظام پزشکی تاکید دارد که فعالیت سامانه‌های آنلاین مشاوره‌های پزشکی مثل «اسنپ دکتر» غیرقانونی است، اما مدیران برخی از این سامانه‌ها تاکید دارند که فعالیت آنها غیرقانونی نیست.

به طور مثال، روابط عمومی اسنپ به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات «تله مدیسین» اعلام کرده است: «معاونت نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی، مرجع تشخیص قانونی‌بودن اپلیکیشن‌های مشاوره آنلاین پزشکی نیست و مسئولیت این حوزه با مراجع ذیصلاح، از جمله معاونت حقوقی ریاست جمهوری است. همچنین تمام پزشکان و روانشناسان گزینش شده‌، همگی عضو سازمان نظام پزشکی هستند و شماره نظام پزشکی آن‌ها در پروفایلشان ثبت شده است. بر این اساس، فعالیت اپلیکیشن‌های مشاوره آنلاین پزشکی غیرقانونی نیست. از سوی دیگر، فعالیت در فضای مجازی مستلزم اخذ پروانه کسب از اتحادیه کشوری کسب‌و‌کارهای مجازی است که چگونگی صدور آن برابر آیین‌نامه مواد ۲، ۱۲ و تبصره ذیل ماده ۸۷ تعیین شده و برابر ماده ۹۶ مصوب ۱۳۹۲ کلیه قوانین مغایر لغو و بلااثر شده است. حتی می‌توان اطلاعات درج‌شده در حساب کاربری پزشکان را به‌راحتی با اطلاعات موجود در وب‌سایت نظام پزشکی تطبیق داد. همچنین خدمات مشاوره‌ آنلاین پزشکی توسط پزشکان، بدون نیاز به داشتن مطب فیزیکی، در سراسر ایران ارائه می‌شود و بدون محدودیت در دسترس عموم قرار می‌گیرد. بنابراین محدود ساختن پزشکان به فعالیت در یک شهر یا منطقه جغرافیایی با مفهوم مشاوره آنلاین و دسترس‌پذیری خدمات مشاوره پزشکی برای همگان در مغایرت است. نباید از خاطر برد که امروزه پیوند پزشکی و تکنولوژی به سطحی رسیده است که پزشکان می‌توانند ازطریق اطلاعات پزشکی بیمار، عمل جراحی از راه دور انجام دهند. ارتباط کاربر با پزشک نیز ازطریق تماس تلفنی انجام می‌شود و کلیه‌ شماره تلفن‌ها در زمان ثبت‌نام بررسی و صلاحیت‌سنجی شده‌اند. همچنین احراز هویت پزشکان و مشاوران نیز براساس قوانین تجارت الکترونیک و طی فرآیندهایی دقیق انجام می‌شود. ازآنجاکه احراز هویت پزشک مطابق قانون تجارت الکترونیک انجام شده است، آن‌ها مجاز به صدور نسخه هستند. در مشاوره‌ آنلاین، نظر پزشک تنها یک پیشنهاد است و تصمیم نهایی را خود بیمار می‌گیرد. بنابراین مشاوره آنلاین پزشکی، جایگزینی برای ویزیت حضوری پزشک نیست و هرگز چنین ادعایی وجود نداشته است.

جدای از تمام این دفاعیه‌ها، سازمان نظام پزشکی همچنان بر موضع خود تاکید دارد و از غیرقانونی بودن فعالیت این سامانه‌ها انتقاد می‌کند.

معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی نیز با اشاره به این که وزارت بهداشت برای مجوز نداشتن برخی شرکت‌ها اطلاع رسانی کرده است، تاکید می‌کند: «به طور مثال، بیمارستانی که در حال ساخت است و هنوز مجوز بهره‌برداری را نگرفته است، نمی‌تواند بیماری را پذیرش کند. حتی اگر سیستم نوینی هم می‌خواهد کار کند، ولی مجوز نداشته باشد، به هیچ عنوان نمی‌تواند ارائه خدمت داشته باشد. اگر این خدمت توسط پزشکان غیرقانونی اتفاق بیفتد، ما در دادسرای انتظامی نظام پزشکی بررسی خواهیم کرد. در صورتی که افراد غیر پزشک نیز اقدامات غیرقانونی انجام دهند، حتما در دادسرا‌های پزشکی بررسی می‌شود و قطعا حکمی بر علیه آن‌ها صادر خواهد شد.»

او با تاکید بر این که مردم مطلع باشند این اعمال سخت‌گیرانه تنها برای حفظ سلامت خودشان صورت گرفته است، خاطرنشان می‌کند: «ما گزارش‌های موثقی داشتیم که افرادی دست به اقداماتی زدند که نیازی به انجام آن نبوده است و هزینه‌های گزافی را از مردم دریافت کرده‌اند. حتی خدمات بی‌کیفیت هم ارائه شده و آسیب‌های جدی به افراد وارد کرده است. در این بین هیچ کسی پاسخگو به این اعمال نبوده است. پس از مردم خواهش می‌کنیم در صورت مطمئن بودن، پذیرای این خدمات باشند.»

جهانگیری با اشاره به این که تبلیغات در حوزه سلامت، طبق قانون باید سامان‌دهی شود و در پروتکل‌های وزارت بهداشت اتفاق بیفتد، یادآور می‌شود: «حتی نوع برچسب‌گذاری و نحوه اخذ مجوز روش‌های معرفی و تبلیغات فرآوده‌ها و خدمات سلامت باید طبق آیین نامه‌ای که در حوزه نظام پزشکی آمده است، صورت بگیرد. داشتن مجوز تولیدات با مجوز تبلیغات برابر نیست، زیرا تولید برای خدمت بوده و تبلیغات برای بیان کردن ادعا است. زمانی که ما ادعا داریم دارویی خوب عمل می‌کند، باید سند و مدرک داشته باشیم. پس باید همه بدانند در صورت نداشتن مجوز نمی‌توانند تبلیغاتی در راستای پزشکی داشته باشند.»

خلا قوانین چابک برای توسعه مشاوره‌های پزشکی آنلاین

چندی قبل نیز سعید نمکی، وزیر بهداشت بر ضرورت توسعه خدمات تله مدیسین، اشاره کرد و یادآور شد: «توسعه خدمات الکترونیک و تله مدیسین و پزشکی از راه دور در حال ساماندهی است و با استفاده از ظرفیت‌های موجود به سمت تله مدیسین می‌رویم. دلیلی ندارد یک فرد دیابتی مبتلا به فشار خون یا خیلی از افراد دیگر را هر روز به مطب بکشانیم تا کنترل شود. خدمات پزشکی از راه دور بسیاری از این خدمات را پوشش می‌دهد و باید به سمت نسخه نویسی و نسخه پیچی الکترونیک برویم. ما به شدت روی تله مدیسین، نسخه‌نویسی و نسخه پیچی الکترونیک کار می‌کنیم تا بیماران خاص و پرخطر را بتوانیم با تله‌مدیسین (دورپزشکی) مداوا کنیم. برای آینده نیز به فکر هوشمندسازی روز افزون اورژانس کشور هستیم. در این راستا هرچه بتوانیم اورژانس را هوشمندسازی و از تله مدیسین و ابزار و امکاناتی استفاده کنیم که سرعت عمل بیشتری را به مردم القا کنیم، قطعا موفق‌تر خواهیم بود.»

با وجود اینکه وزارت بهداشت بر ضرورت توسعه خدمات پزشکی از راه دور تاکید دارد، اما استارتاپ‌های حوزه سلامت اعتقاد دارند که روند صدور مجوز برای فعالیت آنها گاهی با تاخیر طولانی همراه می‌شود. از سوی دیگر، برخی از فعالان حوزه «تله مدیسین» هم معتقدند که سازوکارهای قانونی مشخص، واحد و شفافی برای فعالیت مجازی در این حوزه وجود ندارد.

پیمان شادیان‌پور، فعال استارتاپی حوزه سلامت هم در گفتگو با سپید با اشاره به برخی مشکلات قانونی در این حوزه، یادآور می‌شود: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در حوزه استارتاپ‌های سلامت، قوانین دست و پاگیر و قدیمی وزارت‌خانه‌های مرتبط است. ماهیت استارتاپ، خلق راه‌های نوین و خلاقانه جهت برطرف کردن نیازها و مشکلات موجود است. بنابراین دور از انتظار نیست که برای این راه‌حل‌ها قوانینی وجود نداشته باشد. مقاومت برخی از مسئولان مربوطه در برابر این راه حل‌های استارتاپی و وجود قوانین پوسیده و قدیمی، باعث ایجاد اصطکاک در مسیر رشد این نوع کسب و کارها شده است. در این زمینه، پیشنهاد من برگزاری نشست‌های مشترک بین استارتاپ‌های حوزه سلامت و مدیران مربوطه جهت شنیدن راه حل‌ها، شکستن این مقاومت و تغییر در این قوانین است.»

او خاطرنشان می‌کند: «مشکل دیگر، هزینه‌های سنگین تبلیغات و بازاریابی است. استارتاپ برخلاف سایر صنایع تولیدی و کارخانه‌ها، برای تولید محصول خود از کمترین امکانات و نیروی انسانی برخوردار است و برای دیده شدن نیازمند تبلیغات محیطی و رسانه‌ای است. متاسفانه خیلی از استارتاپ‌ها از پس هزینه‌های این کار برنمی‌آیند. ورود سازمان‌های دولتی و ارگان‌های مرتبط جهت حمایت در این زمینه و کمک به دیده شدن استارتاپ‌ها می‌تواند یک بازی دو سر برد باشد. یعنی از یک سو رشد استارتاپ و از سوی دیگر برطرف شدن گوشه‌ای از مشکلات جامعه از طریق ارائه راه‌حل‌های نوین استارتاپی می‌تواند این بازی دو سر برد را ایجاد کند.»

شادیان پور به اهم فعالیت استارتاپ‌های حوزه سلامت در ایران نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «شروع فعالیت استارتاپ‌های حوزه سلامت، حول محور نوبت‌گیری از پزشکان شکل گرفته است و در این حوزه فعال هستند. متاسفانه به دلیل فرهنگ غلط و اشتباه ، ورود سایر کسب و کارها در هر حوزه‌ای بر الگوی کپی‌برداری آغاز می‌شود. در حال حاضر اکثر استارتاپ‌ها در حوزه سلامت، خدمات نوبت‌گیری از پزشک را ارائه می‌دهند که این تمام نیاز مخاطب نیست. البته به تازگی به دلیل شیوع ویروس کرونا، ارائه خدمات مشاوره و ویزیت از راه دور (تله ویزیت) هم این روزها داغ شده است. ارائه خدمات پاراکلینیکی مانند تصویربرداری، فیزیوتراپی، خدمات پزشکی در منزل و خدمات آزمایشگاه هم از نیازهای این حوزه به حساب می‌آید که متاسفانه در اکوسیستم استارتاپی حوزه سلامت، کمتر به این موضوع پرداخته شده است. خدمات متنوع بیمه‌های درمانی کماکان به صورت سنتی به مردم ارائه می‌شود. در حوزه دارویی نیز به دلیل موانع قانونی فراوان عملا هیچ استارتاپی وجود ندارد. همچنین زمینه سبک زندگی و آموزش‌های پزشکی نیز جای کار بسیار دارد و در این حوزه‌ها نیز با خلا استارتاپ‌های موفق در حوزه سلامت مواجه هستیم.»

در شرایطی که سامانه‌های ارائه دهنده خدمات تله مدیسین در تلاش هستند که فرهنگ استفاده از خدمات پزشکی از راه دور را نهادینه کنند، سایر نهادهای متولی نیز باید علاوه بر تشدید نظارت‌ها و برخورد با اپلیکیشن‌های غیرقانونی در مسیری حرکت کنند که شرایط صدور مجوز قانونی در این حوزه نیز تسهیل شود.