سلامت

محمدمهدی فیض‌آبادی، رئیس انجمن میکروب شناسی ایران در گفتگو با سپید به گوشه‌ای از فداکاری‌های جامعه آزمایشگاهیان در دوران بحران کرونا اشاره می‌کند و در ادامه به مشکلات صنفی این گروه از جامعه پزشکی می‌پردازد.

او معتقد است که اگر شرایط مالی حاکم بر آزمایشگاه‌های کشور، تغییر پیدا نکند و از آنها حمایت نشود، دیر یا زود بسیاری از آزمایشگاه‌ها با خطر تعطیلی یا تعدیل نیرو مواجه خواهند شد. مشروح این گفتگو را از از نظر می‌گذرانید.

سپید: هم اکنون اوضاع اقتصاد آزمایشگاه‌های تشخیصی چگونه است؟ آیا توانسته‌ایم که همگام با علم روز جهان در این حوزه علمی حرکت کنیم؟
آزمایشگاه به عنوان یک عضو بسیار مهم در فرآیند تشخیص بیماری، باید مورد حمایت مسئولان قرار بگیرد، زیرا هرگونه کاهش کیفیت خدمات آزمایشگاه‌ها، تاثیر جدی در بخش تشخیص و درمان بر جای خواهد گذشت.

بسیاری از پزشکان از خدمات آزمایشگاه‌ها بهره می‌برند و ضروری است که کمک شود تا کیفیت آزمایشگاه‌ها حفظ شود. این کیفیت هم به تامین تجهیزات ضروری آزمایشگاه‌ها، تامین هزینه‌های نگهداری و تعمیر دستگاه‌ها و همچنین تامین اعتبار برای بروزرسانی دستگاه‌ها مرتبط است. اینها هزینه‌هایی است که دیده نمی‌شود، ولی بسیاری از آزمایشگاه‌ها برای تامین این هزینه‌ها با مشقت جدی مواجه هستند. مجموع شرایط باعث می‌شود که گاهی برخی آزمایشگاه‌های کوچک‌تر، تست‌های آزمایشگاهی را به آزمایشگاه‌های بزرگ‌تر ارجاع دهند. در نتیجه، حجم کار آزمایشگاه‌های بزرگ بالا می‌رود و احتمال دارد که سرعت پاسخگویی به بیماران هم کاهش پیدا کند. بیمار انتظار دارد که تست آزمایشگاهی کاملا با سرعت و با دقت استاندارد به دست پزشکان برسد، اما مشکلات مالی مانع از تحقق کامل این هدف خواهد شد. کیفیت آزمایشگاه به نیروی انسانی مجرب، با دقت و همچنین تجهیزات استاندارد و استفاده از مواد با کیفیت، ارتباط مستقیم دارد. از آنجا که همواره دانش تست‌های آزمایشگاهی متحول می‌شود، مواد آزمایشگاهی با کیفیت‌تر می‌آید، کیت‌های تشخیصی به طور مداوم عوض می‌شوند و تکنولوژی مدام در حال تغییر است، اگر دیر اقدام کنیم و همگام با دانش روز جهان حرکت نکنیم، مجبور می‌شویم همان علم کلاسیک آزمایشگاهی را حفظ کنیم و درجا بزنیم. حرکت و پیشرفت در علوم مرتبط با آزمایشگاه، مستلزم تامین مالی آزمایشگاه است.

خوشبختانه مراکز تحقیقاتی و همکاران بخش خصوصی در حوزه علوم مرتبط با آزمایشگاه تلاش کرده اند که از قافله علم روز جهان، عقب نمانند و در این مسیر حرکت کنند. البته تداوم این مسیر پیشرفت به ارتقای اوضاع اقتصادی آزمایشگاه‌ها مرتبط است.

سپید: با نظرتان با چه مکانیسم منطقی می توان از اقتصاد آزمایشگاه ها حمایت کرد تا سطح ارائه خدمات در این مراکز تشخیصی، افت پیدا نکند؟
یکی از مهم ترین مکانیسم ها، تعیین تعرفه منطقی است، اما همکاران من در بخش آزمایشگاه ها از وضع تعرفه های سال 99 بسیار گلایه مند هستند. با توجه به بالا رفتن تورم، افزایش چشمگیر هزینه آزمایشگاه ها و گران شدن تجهیزات و لوازم ضروری، نیاز است که در تعرفه های امسال بازنگری شود.

سایر همکارن ما در بخش های مختلف آزمایشگاهی نیز اعتراض خود را به نهادهای قانونی اعلام کرده اند و امیدواریم که مجموعه این تلاش ها به یک تجدید نظر جدی در بحث تعرفه های پزشکی امسال منجر شود.

به دلیل مشکلات مالی شاهد هستیم که برخی آزمایشگاه ها با نیمی از ظرفیت در حال کار هستند. در برخی آزمایشگاه ها به دلیل مشکلات مالی، تعدیل نیرو داشته اند. برخی آزمایشگاه ها نیز نیمه وقت کار می کنند تا فقط چراغ آزمایشگاه، روشن بماند. در چنین شرایط حاد مالی، تعرفه های امسال هم مشکلات را بیشتر خواهد کرد و وضعیت مالی آزمایشگاه ها، رقت انگیز خواهد شد.

سپید: عملکرد آزمایشگاه های تشخیصی در دوران مقابله با بیماری کرونا را چطور ارزیابی می کنید؟
بر اساس آمارها از زمان شیوع کرونا تاکنون حدود 700 هزار تست آزمایشگاهی انجام شده است. مجموعه همکاران ما در حوزه آزمایشگاهی با تمام توان به میدان آمده اند تا دین خود را به جامعه ادا کنند. حضور موثر آنها در بحران کرونا، تاثیر زیادی در کنترل این بیماری داشت. تشخیص سریع نمونه های این بیماری و گزارش تست ها، تاثیر زیادی در کنترل واگیری این بیماری داشت. هرچقدر شبکه های آزمایشگاه ها گسترش پیدا کند، ما به همان نسبت نیروهای مجرب بسیار خوبی داریم که می تواننند در این آزمایشگاه ها فعالیت کنند و سطح خدمت رسانی به مردم، ارتقا پیدا کند. اگر تعرفه ها در همین حد فعلی بماند و از اقتصاد آزمایشگاه ها حمایت نشود، امکان دارد که رفته رفته خدمات آزمایشگاه ها محدودتر شود. اگر چرخ اقتصادی آزمایشگاه نچرخد و بیمار برای انجام تست های آزمایشگاهی با محدودیت مواجه شود، همین محدودیت به سلامت جامعه آسیب می زند.

در نظر بگیرید که شبکه تشخیص کرونا، ابتدا با تعداد محدودی از آزمایشگاه های کشور، آغاز به کار کرد. رفته رفته تعداد این آزمایشگاه ها بیشتر شد. دانش آموختگان رشته های آزمایشگاهی مختلف شامل ایمونولوژی، میکروب شناسی، هماتولوژی، بیوشیمی، انگل شناسی و رشته های اینچنینی، براحتی می توانند به سمت تشخیص های مولکولی سوق پیدا کنند که در دروان کرونا، این اتفاق افتاد.

درواقع، این روزها بسیاری از دانش آموختگان شامل انگل شناس، میکروب شناس، ویروس شناس و همچنین پرسنل آزمایشگاهی تربیت شده نیز در حوزه تحقیقات کرونا فعال هستند. این یک ثروت عظیم برای کشور است که این منابع انسانی متخصص را در اختیار دارد که می تواند در دوران بحران کرونا از آن بهره ببرد. حتی من معتقدم در زمان هایی غیر از دوران کرونا هم می توان از اجتماع این همکاران برای مقابله با بیماری های غیراپیدمی بهره برد. مثلا همکاری این گروه از دانش آموختگان برای تشخیص بیماری های ژنتیکی و متابولیک، می تواند بسیار کارساز باشد. استفاده از این منابع انسانی مجرب، نیازمند این است که از آزمایشگاه‌ها حمایت شود. وقتی آزمایشگاه نتواند از پس هزینه‌های اولیه خود بربیاید، چطور انتظار داریم که این آزمایشگاه بتواند نیروهای انسانی مجرب و زبده در این رشته‌های علمی را جذب کند.

به طور کلی معتقدم عملکرد جامعه آزمایشگاهی کشور در دوران بحران کرونا، عملکرد بسیار درخشانی بود. به خوبی دیدیم که به محض شیوع کرونا، شبکه آزمایشگاهی کشور با سرعت زیاد در تمام نقاط کشور، گسترش پیدا کرد و فعال شد. روز به روز نیز تعداد تست‌های تشخیص بیماری کرونا افزایش پیدا کرد و نیروهای مجرب آزمایشگاهی به خوبی از پس این وظیفه برآمدند. در بسیاری از کشورها شاهد بودیم که شبکه آزمایشگاهی آنها نتوانست با سرعت و دقت ما عمل کند.

دانش آموختگان حوزه‌های مرتبط با آزمایشگاه، نه تنها موفق به تشخیص سریع و تحلیل بیماری شدند، بلکه حتی کیت‌های تشخیصی کرونا را نیز تولید کردند. کیفیت این کیت‌های تشخیصی تولید شده در داخل با نمونه‌های استاندارد جهانی برابری می‌کند. بومی سازی این علم روز به دانش گسترده نیاز داشت که همکاران ما صاحب این علم بودند. ما باید قدر این نعمت بزرگ را بدانیم و آنها را در میدان عمل، یاری کنیم.

سپید: از نظر تجهیزات و ملزومات، اوضاع آزمایشگاه‌های کشور در چه سطحی است و در این زمینه با چه مشکلاتی روبرو هستید؟
قسمت عمده خدمات تشخیی در کشور ما از طریق خدمات پاراکلینیکی انجام می‌شود. آزمایشگاه تشخیصی، عصای دست پزشکان و داروسازان است. مدیران بسیاری از آزمایشگاه‌های کشور، این دغدغه را دارند که آزمایشگاه آنها بروز و مجهز باشد. جذب نیروی بیشتر و تقویت زیرساخت‌های آزمایشگاهی در کشور، جز با حمایت مسئولان میسر نمی‌شود.

الان در برخی آزمایشگاه‌ها در کشورهای توسعه یافته، نمونه آزمایشگاهی از نقاط مختلف دنیا به آنها ارسال می‌شود، زیرا کیفیت فعالیت آنها بسیار بالاست. با جرات می‌گویم که از نظر دانش نیروی انسانی، هیچ چیزی از آنها کم نداریم و حتی می‌توانیم نمونه‌های آزمایشگاهی را از کشورهای مختلف، پردازش کنیم. در حوزه نیروی انسانی مجرب در حوزه آزمایشگاه‌ها قطعا از همه کشورهای اطراف، یک سر و گردن بالاتر هستیم، اما از نظر تجهیزات و امکانات تشخیصی به امکانات مجهزتری نیاز داریم و در این حوزه نیاز است که حمایت بیشتری به عمل بیاید.

در نظر بگیرید در حالی که در بسیاری از کشورهای اروپایی، آزمایشگاه‌های فوق تخصصی وجود دارد که نمونه‌های آزمایشگاهی از سراسر دنیا به آنجا ارسال می‌شود، ما همچنان دنبال تعیین تعرفه‌ای منطقی هستیم تا آزمایشگاه تعطیل نشود. الان سطح دغدغه ما به این حد رسیده است که آزمایشگاه‌ها باز باشند و تجهیزات استاندارد داشته باشند تا بتوانیم به مردم خدمت کنیم، در حالی که براحتی این ظرفیت وجود دارد که با اندکی حمایت و سرمایه‌گذاری، نمونه‌های خارجی را هم در آزمایشگاه‌هایمان تحلیل کنیم.

سپید: وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان رشته میکروب شناسی در کشور چگونه است؟ دانش آموختگان این رشته، بازار کار مطلوبی در اختیار دارند؟
انجمن میکروب شناسی بیش از دو هزار و 500 عضو دارد. اغلب آنها در رشته میکروب شناسی تحصیل کرده‌اند. تعدادی از اعضا نیز در علوم آزمایشگاهی تحصیل کرده‌اند. هم اکنون بیش از 300 عضو هیات علمی دانشگاه‌ها، عضو انجمن ما هستند. در این بین، برخی دانش آموختگان این رشته در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دانشجوی PHD میکروب شناسی به عضویت انجمن درآمده‌اند.

رشته میکروب شناسی، یک رشته علمی پویا است که از نظر منابع علمی نیز بسیار غنی است. برخی از دانش آموختگان میکروب شناسی را داریم که در حوزه نانو و ژنتیک کار می‌کنند و پایه علمی قوی دارند.

در گذشته شاهد بودیم که فقط دانشجویان با سطح علمی بسیار بالا می‌توانستند وارد رشته میکروب شناسی شوند و دانشگاه‌ها فقط دانشجویان برتر را در این رشته می‌پذیرفتند، اما در سال‌های اخیر، تعداد زیادی از دانشگاه‌های غیردولتی به جذب گسترده و بی‌رویه دانشجویان میکروب شناسی روی آوردند، در حالی که نیاز بود بازار کار این دانشجویان از قبل مهیا باشد. حالا خوشبختانه برخی دوره‌های کارآموزی برای ورود به بازار کار برای این گروه از دانش آموختگان برگزار می‌شود تا بتوانند جذب بازار کار شوند.

در بیمارستان‌های دولتی، جای میکروب شناسان به شدت خالی است. بیمارستان‌ها به فعالیت‌های تخصصی میکروب شناسان نیاز مبرم دارند و انتظار داریم که وزارت بهداشت، تدبیری در این خصوص بیندیشد. اگر بیمارستان‌های دولتی به جذب میکروب شناسان اقدام کنند، نه تنها همه میکروب شناسان جذب بازار کار می‌شوند، بلکه حتی میکروب شناس هم کم خواهیم آورد.

تشخیص‌های اولیه میکروب، مقابله با عفونت‌های بیمارستانی و مقابله با مقاومت‌های دارویی، زمینه‌های کاری میکروب شناسان در بیمارستان‌ها خواهد بود. برای رفع این مشکلات بیمارستان‌ها، نیاز جدی به حضور میکروب شناسان داریم.

درحقیقت، فضای کار زیادی برای فعالیت میکروب شناسان وجود دارد، اما این درها را بسته‌اند. از آن طرف، مردم هم رنج می‌کشند، زیرا کار کیفی میکروب شناسی در بیمارستان‌ها با کیفیت مطلوب انجام نمی‌شود.

سپید: به بحث عفونت‌های بیمارستانی و ضرورت حضور میکروب شناسان برای مقابله با این عفونت‌های خطرناک اشاره کردید. فکر می‌کنید الان وضعیت عفونت‌های بیمارستانی در کشور ما چگونه است؟
آمارها درباره عفونت‌های بیمارستانی از یک بیمارستان تا بیمارستان دیگر متفاوت است. مثلا جالب است بیمارستانی که در حوزه مقابله با عفونت‌های بیمارستانی، خوب عمل کرده است، احتمال دارد آمار ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی در آن بالا باشد، زیرا نمونه‌های عفونت را کشف کرده است، اما از آن طرف احتمال دارد که بیمارستانی اعلام کند که عفونت بیمارستانی ندارد، در حالی که نتوانسته است عفونت‌های بیمارستانی را پیدا کند. آن بیمارستان‌هایی که می‌گویند ما عفونت بیمارستانی نداریم، احتمال دارد بیشتر از همه داشته باشند.

میزان عفونت‌های بیمارستانی در یک بیمارستان هم ممکن است از یک بخش تا بخش دیگر کاملا متفاوت باشد. میزان عفونت بیمارستان‌های مختف کشور از نرخ سه و نیم درصد شیوع عفونت در بیماران بستری آن مرکز شروع می شود و این میزان تا 17 و نیم درصد هم در بیمارستان‌های کشور، گزارش شده است.

عفونت‌های تنفسی بیمارستانی ممکن است به مرحله حاد برسد. در این بین هرچقدر مقاومت دارویی در جامعه بالاتر برود، به همان نسبت هم تلفات انسانی ما بالاتر خواهد رفت.

از لحاظ علمی در منطقه، سطح خوبی در کنترل عفونت بیمارستانی داریم، اما نیاز داریم که آزمایشگاه‌ها تقویت شود تا بتوانیم با قدرت بیشتری، عفونت‌های بیمارستانی را مهار کنیم.