سپید

توسعه خدمات بهداشت و سلامت روان، بدون درنظر گرفتن نقش بیمه‌ها امکان‌پذیر نیست. در همه کشورهای موفق در حوزه سلامت روان، بیمه‌ها کارکرد موثری برای پوشش هزینه‌ها دارند، اما در کشور ما بیمه‌های درمانی نتوانسته‌اند نقش پررنگی در پوشش خدمات روان درمانی و مشاوره داشته باشند.

هفته سلامت روان، تلنگری است که این خلاها و کمبودها را یادآوری کند. امروز نیز به عنوان آخرین روز از هفته سلامت روان، با عنوان «دسترسی بیشتر به خدمات سلامت روان با بیمه موثر» نامگذاری شده است. اگرچه در اسناد بالادستی نظام سلامت بر توسعه خدمات سلامت روان تاکید شده است، اما در طی چند دهه اخیر شاهد بوده‌ایم که همواره مبحث درمان‌های جسمی بر درمان اختلالات روانی در اولویت قرار گرفته است؛ طوری که اهم بودجه‌های نظام سلامت نیز صرف مقابله با بیماری‌های جسمی می‌شود.

در این بین، بیمه‌های درمانی نیز ترجیح داده‌اند که اگر قرار است خدماتی را پوشش بدهند، این خدمت در حوزه درمان بیماری‌های جسمی باشد. همین نوع نگاه به سلامت روان، موجب شده است که با نوعی کمبود و عقب‌ماندگی در حوزه ارائه خدمات بهداشت روان مواجه باشیم.

چرا پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان، حیاتی است؟

بسیاری از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که پوشش بیمه‌ای خدمات روان درمانی و مشاوره، در نهایت حتی به نفع خود بیمه‌ها نیز تمام می‌شود و از تحمیل هزینه‌های بیشتر جلوگیری خواهد کرد.

سامان توکلی، روانپزشک و رئیس انجمن علمی روان‌درمانی ایران نیز در گفتگو با سپید به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر از منظر اقتصادی به موضوع نگاه کنیم، پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی می‌تواند هزینه‌های کلی نظام سلامت را کاهش دهد. تحقیقات مختلف نشان می‌دهند که بخش بزرگی از مراجعات طبی به اورژانس‌ها، تصویربرداری‌ها و مداخلات تشخیصی مکرر و حتی بستری‌ها، ناشی از مشکلات روانی و روان‌تنی است که بار مالی آن دیده نمی‌شود، در حالی که هزینه کردن برای درمان این اختلالات، می‌تواند جلوی هزینه‌های هنگفت دیگر را بگیرد.»

او یادآور می‌شود: «همکاران ما به طور روزمره بیماران زیادی را می‌بینند که به دلیل مسایل اضطرابی چندین سال با علایم قلبی یا تنفسی به پزشکان متخصص و اورژانس مراجعه کرده‌اند و بارها و بارها مداخلات تشخیصی مانند اکوکاردیوگرافی و مانند آن برای‌ آنها انجام شده است. همچنین برخی بیماران دچار اختلال روده تحریک‌پذیر که سال‌ها به متخصصان گوارش مراجعه می‌کنند، وقتی به روان‌پزشک مراجعه می‌کنند، با پرونده‌ای می‌آیند که شامل حداقل چندین نوبت آندوسکوپی است؛ در حالی که مشکل اصلی آنها اختلال روانی یا مشکل روان‌تنی است. این‌ها همه هزینه‌هایی است که به نظام سلامت تحمیل می‌شود و تازه در کنار آن باید هزینه‌های ناشی از کاهش بهره‌وری شغلی و مرخصی‌های استعلاجی و امثال آن را هم اضافه کنید که به جامعه تحمیل می‌شود. در واقع، می‌خواهم بگویم که پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان و روان‌درمانی‌ها در نهایت برای خود بیمه‌ها نیز از نظر اقتصادی به‌صرفه است. در واقع، این هزینه را باید نوعی سرمایه‌گذاری برای ارتقای سلامت عمومی و کاهش هزینه‌های دیگر در نظر گرفت.»

او با اشاره به مشکلات بیمه‌ای برای ارائه خدمات روان‌درمانی، خاطرنشان می‌کند: «روان‌درمانی‌ها در اغلب موارد در خارج از بیمارستان‌ها انجام می‌شود و هدفش این است که نیاز بیماران دچار اختلالات روانی خفیف تا متوسط برای مراجعه به بیمارستان یا خدمات بستری را کاهش دهد. محدود کردن پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی به بیمارستان‌ها یکی از همان مواردی است که در نهایت موجب تحمیل بار اقتصادی بیشتر به نظام سلامت و بیمه‌ها خواهد شد.»

خلا تعرفه‌های شفاف در بیمارستان‌های روانپزشکی

بسیاری از مراکز درمانی نیز از فقدان بیمه‌های موثر در حوزه خدمات بهداشت روان، گلایه دارند. همچنین فقدان تعرفه‌های خدمات بهداشت روان در بیمارستان‌های روانپزشکی نیز از دیگر انتقاداتی است که برخی مراکز درمانی مطرح می‌کنند.

مهدی تهرانی دوست، رئیس بیمارستان روانپزشکی روزبه نیز ضمن ابراز گلایه از عدم پوشش بیمه‌ای خدمات روان درمانی و تحمیل هزینه بر بیمارستان، عنوان می‌کند: «تعرفه در بیمارستان‌های روانپزشکی تنها برای هتلینگ تعیین می‌شود و برای سایر خدمات هنوز تعرفه‌ای، تعریف نشده است. قطعا مشکلات بیمارستان‌های روانی از سایر مراکز بیشتر است، زیرا هزینه هتلینگ، تنها محل درآمد بیمارستان است و برای سایر خدمات ارائه شده در بیمارستان هنوز تعرفه‌ای مشخص نشده است.»

تهرانی‌ دوست تاکید می‌کند: «به عنوان مثال، آزمون‌های مختلف روانشناسی و جلسات روان درمانی‌ هنوز تعرفه‌ای ندارند. باوجود این‌که مکاتباتی در این زمینه صورت پذیرفته است، همچنان تعرفه‌ای در قسمت ارائه خدمات روان درمانی‌ نداریم و این خود به معضلی برای بیمارستان تبدیل شده است. به هر روی بایستی این هزینه از یک منبع تامین شود. بیمارستان باید روانشناس استخدام کند تا این تست‌ها را انجام دهد. این تست‌ها در بخش خصوصی با هزینه بالایی انجام می‌شود.»

مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، یادآور می‌شود: «به جز دو تست روانشناسی، مابقی آنها هیچ تعرفه‌ای ندارند. همچنین خدمات روان‌ درمانی شامل روان درمانی فردی، گروهی و خانواده درمانی هنوز تعرفه مشخصی در سیستم بیمه‌ای ما ندارند. امیدواریم برای این حداقل‌ها نیز تامین هزینه صورت پذیرد.»
آیا پوشش بیمه‌ها افزایش می‌یابد؟

در شرایطی که بیمه‌های درمانی نتوانسته‌اند سهم قابل توجهی از هزینه‌های خدمات بهداشت روان را پوشش دهند، وزارت بهداشت اعلام کرده بود که پوشش بیمه‌های درمانی در حوزه خدمات بهداشت روان، افزایش خواهد یافت.

پیشتر در ابتدای اجرای طرح تحول سلامت، دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، تاکید کرده بود که خدمات غیردارویی بیماران حوزه سلامت روان تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. درواقع، قرار بود در اجرای طرح تحول نظام سلامت، بسیاری از خدمات غیر دارویی مانند مشاوره، روان درمانی و بیماری‌های پرهزینه روان درمانی تحت پوشش بیمه قرار بگیرد. ورود دو کارشناس خدمات سلامت روان و سلامت اجتماعی به نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی، غربالگری اختلالات روانی با ورود کارشناس مراقبت خانواده به شبکه ارائه خدمات، معاینه بیمار و در صورت نیاز نیز ارجاع به کارشناس سلامت روان، از جمله برنامه‌های اعلام شده برای طرح تحول سلامت بود. جز در چند مورد، بسیاری از این برنامه‌ها به سرانجام نرسیده است و هنوز بخش زیادی از خدمات بهداشت روان، تحت پوشش بیمه‌ها قرار ندارد. کارشناسان نظام سلامت امیدوارند که بعد از عبور از بحران کرونا، پوشش بیمه‌ای خدمات بهداشت روان در اولویت قرار بگیرد و بودجه‌های مناسب‌تری به این بخش تخصیص یابد.

اهمیت توسعه خدمات بهداشت روان در دوران کرونا

در دوران کرونا، نیاز به خدمات سلامت روان، بیش از گذشته احساس می‌شود. قرنطینه، دوری از اطرافیان، ماندن در خانه و اضطراب ابتلا به کرونا، موجب می‌شود که خیلی‌ها در معرض ابتلا به اختلالات روانی باشند.

محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور هم با اشاره به اهمیت توسعه خدمات بهداشت روان در دوران کرونا تاکید می‌کند: «هفته سلامت روان امسال به گونه‌ای آغاز شده که جهان در موج سوم شیوع کرونا قرار دارد. ویروسی که جهانیان را درگیر و بیش از هر چیزی سلامت روان افراد را نشانه گرفته است. آنچه بیش از هر چیزی در این ایام حائز اهمیت است، حضور مدافعان سلامت در سطح جامعه و نقشی است که در کاهش تبعات جسمی و روانی این بیماری ایفا کردند.»

او تصریح می‌کند: «با وجودی که انتظار می‌رفت بعد از موج دوم کرونا به دوران پسا کرونا وارد شویم، با شیوع بیشتر در موج سوم بیماری قرار داریم و مسائل این دوره متفاوت از دوره‌های قبل است. نقش رسانه‌ها در تعاملات انسانی و پیشبرد اهداف جامعه اهمیتی روزافزون یافته است. با این وجود مسائلی نیز به همراه خود داشت از جمله کاهش ارتباط فیزیکی افراد، همدلی و عوامل موثر بر ارتباطات انسانی. از طرفی با گروهی از پرستاران، پزشکان و بطور کلی مدافعان سلامتی مواجه هستیم که با تاب‌آوری خود تاکنون توانسته‌اند خدماتی انسانی به سطح کشور و بیماران ارائه دهند، اما این گروه نیز آسیب‌پذیرند. با تداوم بیماری نیاز این گروه به خدمات روان شناختی و مشاوره بیش از پیش اهمیت دارد. همچنین خانواده‌هایی که در سوگ بیماران خود قرار دارند، مراسم سوگواری نداشته‌اند و آسیب‌پذیر هستند.»

حاتمی یادآور می‌شود: «در شرایط حاضر با شیوع بالای اختلالات خلقی و اضطرابی در سطح کشور مواجه هستیم و این بدنبال تداوم بیماری و کاهش اثربخشی فاکتورهای درمانی، ناگزیر ایجاد شده است. از این رو نقش خدمات روان شناسی و مشاوره به منظور ورود به خانواده‌ها به عنوان بعد کوچکی از جامعه در ارگان‌ها، نهادها، نظام‌های گوناگون از اهمیتی بالا برخوردار است. تداوم شیوع بیماری کرونا، همه‌گیری آن، نقش عوامل روان شناختی در مدیریت بیماری و نقشی که روان شناسان و مشاوران در ایام بحران کرونا در مدیریت عوارض روانی این بیماری ویروسی ایفا کردند، لزوم توجه به مسئله سلامت روان را بیش از پیش یادآور می‌سازد. بنابراین درخواست می‌شود ستاد ملی مقابله با کرونا هرچه زودتر، ستاد ویژه مقابله با عوارض کرونا را تحت مسئولیت و نظارت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره تشکیل دهد. امیدواریم بحث سلامت روان به عنوان یک اولویت فرهنگی در بودجه سال ۱۴۰۰ پیش بینی شود و مساله غربالگری و تهیه شناسنامه سلامت روان برای تمام مردم در دستور کار دولت قرار گیرد.»

همچنین رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور خاطرنشان می‌کند: «باید تدوین بسته‌های آموزشی سبک زندگی، خود مراقبتی روانی و ارتقای سلامت روان در دستور کار دولت قرارگیرد. رسانه ملی باید بحث سواد سلامت روان را در دستور کار تمام شبکه‌ها قرار دهد. ارگان‌ها و نهادها نیز باید موضوع آموزش کارکنان را در مقابله با عوارض روانی کرونا برای همه همکاران اجباری کنند. در نهایت دولت و ‌مجلس شورای اسلامی هم باید طرح مهم و راهبردی پیشگیری، ارائه شده توسط سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور تحت عنوان "هشتاد بیست" را در دستور کار خود قرار دهد و طرح‌های راهبردی پیشنهادی از جمله «طرح روان شناس خانواده» و «روانشناس مدرسه» نیز در ایام کرونا ضروری به نظر می‌رسد.»

عمده هزینه‌ها به مردم تحمیل می‌شود

با توجه به ضعف بیمه‌ها برای پوشش خدمات سلامت روان، عمده هزینه‌های مشاوره و روان درمانی به مردم تحمیل می‌شود.

ناصر یوسفی، مشاوره خانواده هم تاکید می‌کند: «تحت پوشش بیمه نبودن خدمات مشاوره‌ای و بالا بودن ویزیت پزشکان و هزینه‌های مرتبط با آن، استقبال مردم برای مراجعه به مراکز مشاوره را کاهش داده است. خدمات مشاوره‌ای هزینه‌های زیادی برای مراجعه‌کنندگان به دنبال دارد و بسیاری از مردم توان پرداخت این هزینه‌ها را ندارند.»

او یادآور می‌شود: «مشاوره یک امر طولانی و هزینه‌بر است. بسیاری از خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی از عهده پرداخت هزینه‌های مشاوره بر نمی‌آیند. در سال‌های اخیر، بیمه‌های تکمیلی هزینه برخی خدمات مشاوره‌ای را متقبل شده‌اند که در صورت تداوم آن مردم می‌توانند نسبت به دریافت خدمات، استفاده بیشتری داشته باشند. برخی افراد هنوز روانشناسی و مشاوره را به دلیل اینکه اثرش عینی نیست نمی‌پذیرند و دنبال دارو درمانی می‌روند که اثرات مخربی برای بدن و ذهن انسان دارد.»

یوسفی تصریح می‌کند: «مردم اهمیت و اثربخشی مشاوره را در حل مشکلات خانوادگی و دیگر بخش‌ها به خوبی می‌دانند، اما بالا بودن هزینه‌های مشاوره، انگیزه آنان را برای مراجعه به پزشکان این بخش کمتر می‌کند. با وجود این مشکلات، مردم به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از مشکلات را نمی‌توانند با دیگران در میان بگذارند و باید برای حل آنها از مرکز مشاوره و متخصص مشورت بگیرند. میزان مراجعه خانواده‌ها برای دریافت خدمات مشاوره‌ای، متناسب با استان‌ها و فرهنگ افراد متفاوت است.»

بسیاری از فعالان حوزه سلامت تاکید دارند که اگر می‌خواهیم خدمات بهداشت روان توسعه پیدا کند، باید نقش بیمه‌های درمانی گسترش یابد. تنها در این صورت است که دسترسی مردم به خدمات سلامت روان نیز افزایش پیدا خواهد کرد.