سپید

تب تند کرونا، خیال پایین آمدن ندارد. این روزها یکی از عمده دغدغه‌ها و نگرانی‌های مردم، ترس از ابتلا به کرونا است. تبعات روانی کرونا، دست کمی از عوارض جسمی این بیماری مهلک ندارد. بخصوص در بسیاری از مراکز درمان کرونا، شاهد عوارض و تبعات روانی بیماری کرونا هستیم. به همین دلیل نیز برخی کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که حداقل در مراکز درمان کرونا باید از توان روانپزشکان و روانشناسان بهره برد تا بار روانی این بیماری کمتر شود.

بسیاری از بیماران مبتلا به کرونا که در مراکز درمانی بستری می‌شوند، روحیه خود را می‌بازند. همچنین بسیاری از اعضای کادر درمان نیز به دلیل گذراندن شیفت‌های سخت و طولانی، دچار خستگی مفرط، اضطراب و فرسودگی می‌شوند. بنابراین حضور مشاوران، روانشناسان و روانپزشکان در مراکز درمان کرونا می‌تواند هم به بیماران مبتلا به کرونا کمک کند و هم فشار روانی کادر درمان را کاهش دهد.

افزون بر این، بسیاری از اعضای خانواده افراد مبتلا به کرونا نیز درگیر اضطراب زیادی می‌شوند که حضور روان‌درمانگران می‌تواند به این خانواده‌ها نیز کمک کند.
واقعیت این است که بیماری کرونا، فقط یک بیماری جسمی نیست. در همین دوران کرونا، خیلی‌ها دچار وسواس شستشو و وسواس فکری شده‌اند. عده‌ای خود را در خانه‌ها محبوس کرده‌اند و طبق یافته‌های علمی نیز میزان ابتلا به افسردگی و اضطراب در دوران کرونا افزایش یافته است. به همین دلایل، حضور پررنگ روان‌درمانگران برای کنترل بحران کرونا، بیش از گذشته احساس می‌شود. با این وجود، در اغلب مراکز درمان کرونا شاهد هستیم که بحث سلامت روان بیماران مبتلا به کرونا، خانواده‌هایشان و کادر درمان، مغفول مانده است.

ضرورت‌های حضور روان‌درمانگران در مراکز درمان کرونا

بسیاری از روان‌درمانگان نسبت به مغفول ماندن روان درمانی در مراکز درمان کرونا، انتقاد دارند و می‌گویند که هنوز تبعات روانی بیماری کرونا، جدی گرفته نشده است.

مسلم صمدیاری، روانشناس بالینی در گفتگو با سپید به همین خلا و کمبود اشاره می‌کند و می‌گوید: «حضور روانشناسان و روانپزشکان در مراکز درمان کرونا هنوز به عنوان یک اولویت ضروری مطرح نشده است، زیرا هنوز این باور وجود دارد که بیماری کرونا یک بیماری جسمی است. واقعیت این است که اگر بیمار مبتلا به کرونا از روحیه خوبی برخوردار باشد و خودش را نبازد، تاثیر درمان‌های جسمی نیز افزایش خواهد یافت. این نکته مهمی است که خیلی به آن توجه نمی‌شود.»

او تاکید می‌کند: «در بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج نیز تجربه نشان داده است که حضور روانشناسان و روانپزشکان می‌تواند حتی در فرآیند درمان جسمی بیمار هم موثر باشد. اینها یافته‌های علمی و اثبات شده است. در بیماری کرونا هم دقیقا چنین شرایطی وجود دارد. یک بیمار مایوس، افسرده و مضطرب که به کرونا مبتلا شده است، قربانی راحت‌تری خواهد بود تا بیماری که روحیه جنگندگی‌اش را حفظ کرده و امید به زندگی را در خود تقویت می‌کند.»

صمدیاری با اشاره به وضعیت نامطلوب کادر درمان از نظر سلامت جسمی و روانی، خاطرنشان می‌کند: «هفت ماه تلاش طاقت‌فرسا در مراکز درمان کرونا، قطعا موجب آسیب روانی به کادر درمان شده است. کادر درمان هر روز با بیمارانی روبرو هستند که به دلیل کرونا فوت می‌شوند. دیدن این میزان بالا از مرگ‌ومیر به سلامت روانی کادر درمان آسیب می‌زند. از سوی دیگر، کادر درمان به دلیل فشار کاری بالا، دچار یک خستگی مفرط جسمی و روانی هم شده است. ترکیب این فشار جسمی و روانی با یکدیگر، توان کادر درمان را تضعیف کرده است. کادر درمان به نسبت سایر شهروندان، روزهای سخت‌تری را می‌گذرانند و به همین دلایل، حمایت روانی از آنها بسیار واجب است.»

او تصریح می‌کند: «در اغلب کشورهای موفق در حوزه درمان کرونا، تلاش کرده‌اند که از توان روانشناسان و روانپزشکان برای مهار تبعات کرونا بهره ببرند، ولی ما هنوز از این تجارب موفق، درس نگرفته‌ایم. باید پروتکل درمانی مشخصی برای حمایت روانی از کادر درمان و بیماران مبتلا به کرونا وجود داشته باشد و این پروتکل هم به مراکز درمانی ابلاغ شود. نباید به حضور روان‌درمانگران در مراکز درمان کرونا به عنوان یک امر فانتزی و غیرضروری نگاه شود، بلکه باید این اقدام را نوعی فرآیند پیشگیرانه و ضروری برای کاهش تبعات کرونا در نظر گرفت.»

لزوم حمایت روانی از بیماران در بحبوحه کرونا

برخی از فعالان نظام سلامت نیز اعتقاد دارند که باید روانشناسان و روانپزشکان در بیمارستان‌ها حضور فعال داشته باشند تا به بیماران غیرکرونایی نیز در شرایط اضطراب‌آور فعلی کمک کنند.

علیرضا فروغی، متخصص رادیولوژی هم نسبت به عوارض و خطرات رها شدن درمان بیماران غیرکرونایی هشدار می‌دهد و می‌گوید: «لازم است همکاران روانپزشک و روانشناس حتما در بیمارستان‌ها حضور داشته باشند. بسیاری از افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند و یا بیمارانی که پیوند کلیه و… انجام داده‌اند، به جای ترس از ابتلا به کووید ۱۹ لازم است که از عود بیماری خودشان بترسند. بنابراین با توجه به استرس و اضطرابی که به علت بیماری کرونا در جامعه وجود دارد، لازم است تعدادی از همکاران روانپزشک و روانشناس حتما در بیمارستان‌ها حضور داشته باشند.»

او با اشاره به ضرورت‌های حضور روان‌درمانگران در بیمارستان‌ها تاکید می‌کند: «بیماران با رعایت اصول بهداشتی و استفاده از ماسک و پرهیز از تجمعات، می‌توانند بدون هیچ مشکلی برای پیگیری و درمان بیماری به بیمارستان‌ها مراجعه کنند. مردم باید به سیستم بهداشتی درمانی و کادر درمان که مشغول خدمات‌رسانی به بیماران هستند، اعتماد کنند.»

همچنین مرجان انصاری، روانشناس بالینی نیز با اشاره به جای خالی تیم‌های روانشناسی در تیم‌های کنترل بحران کرونا، تاکید می‌کند: «در دوران کرونا، بسیاری از افراد دچار اضطراب ناشی از شرایط حاکم بر جامعه هستند، اما تدابیر ویژه جهت کاهش استرس و سلامت روان جامعه صورت نگرفته است. در حال حاضر نیز جای تیم‌های روانشناسی در جامعه بسیار خالی است. زمانی که در کرمانشاه زلزله آمد، تیم‌های روانشناسی برای کمک به سلامت روان مردم به آن‌جا سفر کردند. بنابراین امروز نیز در شرایط کرونا باید تیم‌هایی باشند تا مشاوره‌های رایگان را به مردم ارائه بدهند و یا مشاوره‌های مجازی سازمان یافته در اختیار مردم قرار بگیرد.»

مغفول ماندن حضور روانشناسان در ستاد مقابله با بحران کرونا

همواره در تیم مقابله با بحران برای حفظ سلامت روان جامعه باید از جامعه‌شناسان و روانشناسان نیز بهره برد، اما حضور روانشناسان و روانپزشکان در دوران بحران کرونا، مغفول واقع شد.

حمید آتش پور، روانشناس هم با انتقاد از مغفول ماندن حضور روانشناسان در ستاد مقابله با بحران کرونا، تاکید می‌کند: «متاسفانه طرح و برنامه‌های روانی و اجتماعی در تصمیم‌گیرهای کلان نقشی ندارد که یا از سر بی‌مهری و یا ناآگاهی است که از دانش متخصصان این حوزه در تصمیم‌های بحرانی استفاده نمی‌شود. با بروز بحران در جامعه، دو مساله کاهش سرمایه روانی و سرمایه اجتماعی ایجاد می‌شود. به همین دلیل، پیشنهاد می‌شود مدیران استانی از ظرفیت تیم‌های روانشناسی و جامعه‌شناسی برای طرح‌های مقابله‌ روانی و اجتماعی بحران‌ها به ویژه بحران کرونا بهره‌مند شوند.»

او با اشاره به اینکه وسواس فکری می‌تواند آمار بستری در بیمارستان‌ها را افزایش دهد، خاطرنشان می‌کند: «پاسخگویی سیستم‌های دولتی و رسمی در تمام ابعاد اقتصادی، سیاسی و بحرانی می‌تواند اعتماد اجتماعی را افزایش دهد. با رها نکردن جامعه و ارائه اطلاعات توام با راهکار می‌توان سرمایه اجتماعی را در آن جامعه ارتقا داد. با ایجاد بحران‌هایی نظیر بیماری کرونا، افراد به دنبال کسب اطلاعات از مجراهای غیررسمی هستند که غالبا با بزرگنمایی و منفی‌بافی همراه است. همین موضوع می‌تواند جامعه را مستعد وسواس فکری کند. همین وسواس فکری نیز با کوچک‌ترین علامتی آنها را راهی بیمارستانها و مراکز درمانی می‌کند.»

این استاد دانشگاه ضمن پیشنهاد ایجاد تیم‌های سیار در سطح شهر برای کنترل افراد مشکوک به کرونا، به مهر یادآور می‌شود: «با راه‌اندازی تیم‌های بحران سیار می‌توان علایم و نشانه‌های افراد جامعه را پیش از مراجعه به بیمارستان بررسی کرد و از همجواری افراد سالم با بیمار در محیط بیمارستان جلوگیری نمود. همچنین از آنجا که کودکان در حال ضبط تمام اطلاعات هستند، با مطرح کردن موارد بحرانی مانند بیماری کرونا، کودکان دچار اضطراب می‌شوند و در آینده با جامعه‌ای نگران مواجه خواهیم شد. بنابراین عدم بازنشر اخبار مربوط به موقعیت‌های بحرانی اعم از بحران کرونا در مقابل کودکان بسیار حیاتی است.»

افزایش مشکلات روان‌شناختی جامعه با شیوع بحران کرونا

بسیاری از کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که در دوران کرونا با تشدید اختلالات روانی در جامعه مواجه هستیم. به همین دلیل، این روزها بیش از گذشته به پررنگ‌تر شدن نقش روانپزشکان و روانشناسان در جامعه نیاز داریم.

احمدعلی نوربالا، استاد روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم با اشاره به افزایش مشکلات روان‌شناختی جامعه با شیوع بحران کرونا، توضیح می‌دهد: «شواهد قبلی، تجربیات گذشته و اطلاعات پراکنده نشان می‌دهد که به احتمال زیاد مشکلات روان‌شناختی و روانپزشکی بر اثر همه‌گیری کرونا در کشور افزایش یافته است. هرچند شواهد موجود و همچنین انجام تحقیقات پراکنده، نشان دهنده این موضوع است، اما تاکنون مستندات و مدارک علمی در این مورد، گزارش نشده است. به همین دلیل به صراحت نمی‌توان گفت که علائم استرس، اضطراب و افسردگی تداوم پیدا می‌کند یا نه. امر واضح این است که مثلا خیلی از افراد از ترس همه‌گیری کرونا جرات نمی‌کنند به مراکز درمانی مراجعه کنند.»

او با اشاره به اینکه بیماری کرونا در بین مردم اضطراب ایجاد کرده است، تصریح می‌کند: «این موضوع می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند، سبب بیشتر شدن این همه‌گیری شود و آسیب‌پذیری افراد را بیشتر کند که این مساله برای مردم خطرناک است. اضطرابی که در عموم بر اثر شیوع کرونا به وجود آمده، سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. در نتیجه آسیب‌پذیری افراد برای ابتلا به بیماری‌های عفونی از جمله عفونت ویروسی بیشتر شده است.»

این روانپزشک به تشدید اضطراب در برخی از افراد یا بروز این عارضه بر اثر شیوع کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «وسواس سلامت، فوبیا (ترس‌های مرضی)، حملات ترس و وحشت و اختلال استرس بعد از سانحه از جمله آسیب‌های روانی است که احتمال بروز یا تشدید آنها در این دوره وجود دارد. در آینده نزدیک نیز با عوارض روانی قابل توجه ناشی از شیوع کرونا مواجه خواهیم بود. شواهدی در زمینه حوادث بیولوژیک قبلی مانند سارس و مرس وجود دارد که این موضوع به صورت محسوس دیده شده است.»

نوربالا تاکید می‌کند: «به نظر می‌رسد در کشور ما اثرات روانی ناشی از کرونا، بیشتر باشد. به این دلیل که ما ضمن داشتن عوارض کرونا، با موضوعاتی مانند تحریم‌های اقتصادی و افسارگسیختگی قیمت‌ها نیز مواجه هستیم که عوارض روانی ناشی این بیماری را به صورت قابل توجه افزایش خواهد داد.»

بسیاری از کارشناسان نسبت به افزایش اختلالات روانی در دوران کرونا هشدار می‌دهند. در این شرایط حضور پررنگ روان‌درمانگران در بیمارستان‌ها و در تیم‌های مدیریت بحران کرونا می‌تواند تاثیر جدی در کاهش تبعات روانی این بیماری مهلک داشته باشد. حمایت روانی از کادر درمان، بیماران مبتلا به کرونا و خانواده‌هایشان، ضرورتی است که اهمیت آن کمتر از درمان‌های جسمی نیست.