مریم‌سادات کاظمی
مواجهه با نور خورشید لازمه سلامتی است اما اگر از پوست در برابر پرتوهای خورشید محافظت نشود، بروز عوارضی مانند لکه‌های پوستی، پیری زودرس و در طولانی‌مدت سرطان پوست دور از انتظار نیست. اما علاوه بر این، نور خورشید می‌تواند عامل ایجاد واکنش‌های مختلف پوستی شود که در صورت بی‌توجهی به تشخیص و درمان، مزمن شده و بر کیفیت زندگی فرد تاثیر می‌گذارد. «اگزمای نور خوشید» یکی از این واکنش‌‌هاست که به‌دلیل مواجهه مستمر با نور خورشید و عدم‌محافظت کافی از پوست اتفاق می‌افتد. با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم:

«خانمی 44 ساله هستم. از دوران جوانی نسبت به نور خورشید حساسیت داشتم اما طی سال‌های گذشته این حساسیت بسیار شدید شده به‌طوری‌که الان اگر در روزهای آفتابی بیرون از منزل باشم پشت دست‌هایم به‌شدت قرمز می‌شود و خارش پیدا می‌کند. در مورد صورتم هم این مشکل را دارم اما چون کلاه آفتابگیر و کرم ضدآفتاب استفاده می‌کنم، بهتر کنترل می‌شود و فقط پوستم قرمز می‌شود. خشکی و خارش دست‌ها برایم آزاردهنده شده‌ است. پزشک احتمال اگزمای آفتابی را داده‌ است. آیا این مشکل همیشگی است یا درمان دارد؟

کهیر نور خورشید یکی از انواع کهیرهای مزمن است
 دکتر آزاده گودرزی
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
«کهیر» نوعی راش پوستی متورم با رنگ صورتی یا قرمز است. معمولا زمانی که کهیر ایجاد می‌شود پراکنده است و امکان دارد بسیار وسیع باشد. حتی ممکن است همراه با ضایعات کهیری پوست، تورم اطراف چشم، لب‌ها، احساس تنگی‌نفس، گرفتگی صدا یا تورم در مخاط سیستم تنفسی نیز اتفاق بیفتد.
کهیر ممکن است به‌شکل حاد باشد و فرد ناگهان دچار واکنش التهابی پوستی می‌شود که این نوع کمتر از شش هفته وجود دارد. علل مختلفی در بروز کهیر حاد نقش دارند که شایع‌ترین علت را می‌توان عفونت سیستم تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی دانست. همچنین ممکن است کهیر حاد در پی مصرف داروی خاصی باشد. البته حساسیت‌های غذایی نیز در درجه بعدی نسبت به عفونت‌ها و داروها در بروز کهیر حاد نقش دارند.
فردی که بدون سابقه قبلی دچار واکنش کهیری حاد و شدید می‌شود، معمولاً طی چند هفته با مصرف داروهای مناسب مانند آنتی‌هیستامین‌ها تحت‌کنترل قرار می‌گیرد. البته در برخی موارد، متخصص پوست یا ایمونولوژی ممکن است تجویز داروهای مکمل را ضروری بداند و مشاوره‌های تخصصی جهت پیشگیری از تکرار این واکنش را ارائه دهد.
زمانی که کهیر بیش از شش هفته ادامه داشته و حداقل دو بار در هفته بروز کند، به آن کهیر مزمن گفته می‌شود. در این حالت، فرد ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها با این مشکل دست‌وپنجه نرم کند. شدت کهیر مزمن می‌تواند خفیف یا شدید باشد و این وضعیت یکی از چالش‌های پزشکی به شمار می‌رود. درمان کهیر مزمن بر اساس شدت و شرایط فرد متفاوت است. گام اول درمان معمولاً استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها است. در صورت عدم پاسخ کافی، دوز دارو افزایش یافته و اگر باز هم نتیجه مطلوب حاصل نشود، داروهای دیگر تجویز می‌شوند.
علاوه بر علل آلرژیک، در کهیر مزمن ممکن است عوامل دیگری مانند بیماری‌های روماتولوژیک نقش داشته باشند. بنابراین، در تشخیص کهیر مزمن به‌ویژه در موارد مشکوک به عوامل زمینه‌ای، انجام بررسی‌های تخصصی و گاهی بیوپسی ضروری است. در این فرآیند، متخصصان پوست، آلرژی و روماتولوژی با هم تصمیم‌گیری می‌کنند.
کهیر مزمن انواع مختلفی دارد؛ از جمله کهیرهای فشاری، سرمایی، گرمایی، کهیر ناشی از تغییر دما، ورزش، تماس با آب و نور خورشید. این انواع نیازمند شرح‌حال دقیق و درمان مناسب برای کنترل علائم هستند. در افرادی که کهیر مزمن آنها به نور خورشید مرتبط است، پرهیز از مواجهه با نور خورشید و استفاده از درمان‌های دارویی مناسب ضروری است.

کنترل اگزمای نوری با تشخیص دقیق و مراقبت هدفمند
 دکتر شاهین آقایی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
: آقای دکتر، لطفا با توجه به شرح‌حال مخاطب این میزگرد بفرمایید «حساسیت به نور خورشید» به چه مشکلی اطلاق می‌شود؟
«اگزمای حساسیت به نور» عنوانی است که به بثورات اگزمایی ناشی از قرار گرفتن در معرض تابش اشعه‌های الکترومغناطیسی اطلاق می‌شود. این بیماری معمولاً به‌دلیل تماس با نور خورشید بروز می‌کند و می‌تواند با طیف‌های فرابنفش نوع B (UVB)، فرابنفش نوع A (UVA) یا حتی نور مرئی مرتبط باشد. بروز این واکنش در انواع مختلف پوست مشاهده می‌شود.

: چه عللی در بروز اگزمای حساسیت به نور نقش دارند؟
اگزمای حساسیت به نور علل مختلفی دارد. از جمله می‌توان به اگزمای تماسی به نور و اگزمای آلرژی با نور، بثورات حساسیت به نور ناشی از داروها، اگزمای آتوپیک تشدید‌شده با نور و اگزمای حساسیت به نور مزمن با علل نامعلوم اشاره کرد.

: ویژگی‌های بالینی اگزمای حساسیت به نور چیست؟
جوش‌های ناشی از حساسیت به نور، معمولاً نواحی در معرض تابش نور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و اغلب در بخش‌هایی مانند صورت، گردن، پشت دست‌ها، ساعدها و پاها ظاهر می‌شوند.

: چه ترکیباتی در محصولات می‌توانند باعث حساسیت نوری و بروز جوش یا لکه‌های تیره شوند؟
مواد شیمیایی که باعث واکنش‌های تحریک پوستی می‌شوند، ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک نیز بشوند. به‌طور کلی، واکنش‌های محرک یا سمی حالتی شبیه به آفتاب‌سوختگی دارند و می‌توانند موجب ایجاد رنگدانه‌های تیره و عمیق در پوست شوند. در مقابل، واکنش‌های آلرژیک بیشتر به اگزمای حاد یا مزمن شباهت دارند. با این حال، از آنجا که هر دو نوع واکنش ممکن است از یک ماده مشترک ناشی شوند، بروز جوش‌های مکرر یا مزمن معمولاً با انجام آزمون حساسیت به‌درستی تشخیص داده می‌شود.
از شایع‌ترین مواد محرک نوری و ترکیبات حساسیت‌زای نوری می‌توان به پسورالن‌ها (موجود در گیاهان، به‌ویژه مرکبات)، ضدعفونی‌کننده‌ها (مانند ترکیبات موجود در صابون‌های ضدباکتری)، فرآورده‌های قطرانی و عطرها اشاره کرد.

: چه داروهایی در بروز این واکنش‌های پوستی تاثیر دارند؟
داروها می‌توانند از طریق مکانیسم‌های سمی و آلرژیک باعث حساسیت به نور شوند. احتمال واکنش سمی یا شبیه آفتاب‌سوختگی با داروهای تتراسایکلین‌، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، رتینوئیدها، متوکسالن (مورد استفاده برای فتوشیمی‌درمانی)،‌ بعضی داروهای روانپزشکی، داروهای شیمی‌درمانی و داروهای آنتی‌مالاریا بیشتر است.

: اگزمای مزمن ناشی از نور معمولاً در چه افرادی دیده می‌شود و چه عواملی می‌توانند زمینه‌ساز آن باشند؟
برخی بیماران مبتلا به اگزمای آتوپیک دچار حساسیت به نور نیز می‌شوند. از آنجا که این افراد پیش‌تر با اگزمای مزمن درگیر هستند، تشخیص واکنش نوری معمولاً با تأخیر انجام می‌شود. در مواردی، حساسیت به نور می‌تواند بسیار شدید باشد.
اگزمای مزمن ناشی از نور یک بیماری نادر است که عمدتاً مردان سالمند را درگیر می‌کند. در این افراد، پوست نواحی در معرض آفتاب مانند صورت، گردن و پشت دست‌ها در تمام طول سال به‌شدت خارش‌دار، ضخیم و خشک می‌شود. این بثورات گاهی تنها با چند دقیقه قرارگرفتن در معرض نور روز ایجاد می‌شوند. در برخی موارد، پیش‌زمینه‌ای از آلرژی تماسی (به‌ویژه نسبت به گیاهانی مانند گل داوودی) یا آلرژی به نور یا حساسیت نوری به یک دارو در سابقه بیمار دیده می‌شود.

: رعایت چه اقداماتی برای کنترل اگزمای حساسیت به نور اهمیت دارد؟
اقدامات محافظتی در برابر نور می‌تواند نقش مؤثری در کنترل علائم ایفا کند. از جمله این اقدامات می‌توان به ماندن در منزل در ساعات اوج تابش آفتاب، استفاده از کلاه لبه‌پهن و لباس‌های پوشیده و با بافت متراکم، و نیز استفاده فراوان و مکرر از کرم‌های ضدآفتاب با طیف گسترده در نواحی بدون پوشش اشاره کرد. البته در موارد شدید، مراجعه به متخصص پوست برای دریافت درمان مناسب ضروری است.

: چه نکاتی در انتخاب ضدآفتاب برای پوست حساس به آفتاب باید موردتوجه باشد؟
* اولین نکته در انتخاب کرم ضدآفتاب، توجه به شاخص محافظتی (SPF) مناسب است. افراد با پوست حساس به نور باید از ضدآفتابی با حداقل۳۰SPF برای استفاده روزمره و۵۰SPF یا بالاتر برای شرایط شدید آفتابی مانند فصل تابستان، ارتفاعات یا کنار دریا استفاده کنند.
* ویژگی «طیف وسیع» (Broad Spectrum) شاخص مهم دیگری است. این عبارت باید به‌صورت مشخص روی بسته‌بندی درج شده باشد، چرا که نشان‌دهنده محافظت در برابر هر دو نوع اشعه فرابنفش A و B است.
* فرمولاسیون فیزیکی ضدآفتاب نیز اهمیت بالایی دارد؛ چرا که فرآورده‌های فیزیکی کمترین تحریک را برای پوست ایجاد می‌کنند. در این زمینه، وجود موادی مانند زینک اکساید (اکسید روی) و تیتانیوم دی‌اکساید (دی‌اکسید تیتانیوم) توصیه می‌شود.
* همچنین بهتر است از ضدآفتاب‌های فاقد عطر و الکل استفاده شود، زیرا این ترکیبات می‌توانند پوست حساس را تحریک کنند. بنابراین، برچسب‌های «فاقد عطر» (Fragrance-Free) و «فاقد الکل» (Alcohol-Free) باید مورد توجه قرار گیرند.
* دو ویژگی دیگر که نشان‌دهنده سازگاری محصول با پوست حساس هستند، «هایپوآلرژنیک» بودن (کاهش‌دهنده احتمال بروز آلرژی) و «غیرکومدوژنیک» بودن (عدم مسدودسازی منافذ پوست) است.

: آیا افراد مبتلا به «اگزمای حساسیت به نور» باید اصول خاصی را در مراقبت‌های روزانه از پوست رعایت کنند؟
افرادی که پوست‌شان نسبت به نور خورشید حساس است، لازم است مراقبت‌های روزانه خاصی را رعایت کنند. در ابتدای روز، شست‌وشوی پوست با شوینده‌ای بسیار ملایم، فاقد صابون و بدون عطر توصیه می‌شود. پس از آن، استفاده از مرطوب‌کننده مخصوص پوست حساس ضروری است.
پیش از خروج از منزل نیز باید از ضدآفتاب فیزیکی استفاده شود—ترجیحاً ۱۵ تا ۲۰ دقیقه پیش از قرارگرفتن در معرض نور روز. در صورتی که فرد مدت طولانی در فضای باز حضور دارد، تکرار مصرف ضدآفتاب هر دو ساعت ضروری است.
در پایان روز، پاک‌کردن ضدآفتاب با یک پاک‌کننده ملایم، شست‌وشوی دوباره با شوینده غیرتحریک‌کننده و استفاده مجدد از مرطوب‌کننده، گام‌هایی کلیدی برای حفظ سلامت پوست این افراد به‌شمار می‌آید.

نور خورشید علائم بسیاری از بیماری‌های پوستی را تشدید می‌کند
 دکتر امیرهوشنگ احسانی
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
نور خورشید منشا نور و گرمای طبیعی است که پرتوهای آن نقش اساسی و حیاتی برای سلامت دارند و مهم‌ترین عامل سنتز ویتامین‌D و در نتیجه بهبود وضعیت اسکلتی محسوب می‌شود. اما آنچه در این زمینه باید مدنظر قرار گیرد، آن است که مواجهه مستمر و بدون محافظ پوست با نور خورشید می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات متعددی باشد. آفتاب‌سوختگی و تیرگی پوست از شناخته‌شده‌ترین این عوارض هستند که زیبایی فرد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. در حالی‌که پرتوهای فرابنفش خورشید در طولانی‌مدت عامل بروز پیری زودرس و بدتر از همه، سرطان پوست نیز هستند. ضمن اینکه مواجهه با نور خورشید می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌های پوستی را تشدید کند.

بیماری‌هایی که با نور خورشید تشدید می‌شوند:
1. لوپوس اریتماتوز
لوپوس اریتماتوز سیستمیک یک بیماری خودایمنی مزمن است که مبتلایان به آن معمولا حساسیت شدید به نور خورشید دارند. این حساسیت می‌تواند زمینه‌ساز بروز بثورات جلدی، دردهای مفصلی و تشدید علائم بیماری شود. در واقع، مواجهه با پرتوهای فرابنفش موجب فعال‌شدن بیشتر سیستم ایمنی، التهاب و آسیب‌های بافتی خواهد بود.

2. روزاسه
روزاسه بیماری پوستی مزمن دیگری است که با قرمزی پوست، احساس گرما و گرگرفتگی و در برخی موارد جوش‌‌های پوستی روی صورت موسوم به آکنه روزاسه همراه است. مواجهه مستقیم با نور خورشید یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز آکنه روزاسه است و دیگر علائم بیماری را نیز تشدید می‌کند. علت این تاثیر از آنجاست که پرتوهای فرابنفش اتساع عروق خونی را افزایش می‌دهند و در نتیجه قرمزی و التهاب

3. اریتم مولتی‌فرم
اریتم مولتی‌فرم نوعی بیماری التهابی پوست است که در پی واکنش آلرژیک پوست به پرتوهای فرابنفش اتفاق می‌افتد. این بیماری با بروز بثورات جلدی خارش‌دار، لکه‌‌‌های قرمز و تاول روی پوست نواحی در معرض نور خورشید همراه است. علائم معمولا طی چند ساعت تا چند روز پس از تابش نور خورشید ایجاد می‌شود و ممکن است چند روز باقی بمانند.

4. پسوریازیس
یکی دیگر از بیماری‌هایی که تحت‌تاثیر نور خورشید تشدید می‌شود، پسوریازیس است. مشخصه این بیماری خودایمن مزمن، بروز پلاک‌های نقره‌ای ضخیم روی پوست، به‌ویژه در نواحی برجسته‌ای مانند زانوها و آرنج‌ها است. گرچه نور خورشید در حد متوسط به‌دلیل اثر ضدالتهابی ممکن است علائم بعضی از بیماران را بهبود بخشد، اما برخی دیگر دچار تشدید بیماری می‌شوند. مواجهه طولانی با نور خورشید، به‌ویژه در ساعات گرم روز، با ایجاد آفتاب‌سوختگی می‌تواند موجب عود پسوریازیس شود.

5. ویتیلیگو
در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به ملانوسیت‌ها یا رنگدانه‌های پوستی حمله می‌کند و لکه‌های روشن و بدون رنگ در بخش‌هایی از پوست ظاهر می‌شود. این نواحی به‌شدت نسبت به نور خورشید حساس هستند زیرا ملانین – که نقش حفاظتی در برابر پرتوهای فرابنفش دارد – از بین رفته ‌است. بنابراین خطر آفتاب‌سوختگی و حتی سرطان پوست در این بیماران افزایش می‌یابد.

6. تبخال لب
ویروس هرپس سیمپلکس عامل ایجاد تبخال لب است؛ ضایعاتی دردناک که اطراف دهان ظاهر می‌شود. نور خورشید یکی از محرک‌های اصلی عود تبخال محسوب می‌شود، زیرا پرتوهای فرابنفش موجب تضعیف ایمنی موضعی پوست و فعال‌شدن دوباره ویروس نهفته می‌شوند.

7. اگزما
اگزما یا درماتیت آتوپیک نوعی بیماری التهابی مزمن پوست است که با خشکی، خارش و قرمزی همراه است. مواجهه با نور خورشید گاه به‌دلیل کاهش التهاب، به بهبود نسبی علائم منجر می‌شود اما در اغلب موارد، خشکی پوست تشدید می‌شود و خارش افزایش می‌یابد. به همین دلیل، کنترل شرایط محیطی و مراقبت دقیق از پوست در این بیماران اهمیت زیادی دارد.

8. ملاسما و کک‌و‌مک
ملاسما که با عنوان ماسک بارداری نیز شناخته می‌شود، فقط مربوط به این دوران نیست و در سنین مختلف ممکن است ایجاد شود. این مشکل پوستی با لکه‌های تیره‌ای روی پیشانی، گونه‌ها و بینی ظاهر می‌شود و تحت‌تاثیر نور خورشید پررنگ‌تر می‌شود. کک‌ومک مشکل مشابهی است که عموما در افراد با پوست سفید دیده می‌شود و به‌سرعت در مواجهه با نور خورشید تیره شده و حالت ناخوشایندی برای فرد به‌وجود می‌آورد.

محافظت در برابر نور خورشید گام اول بهبود است
در مورد همه بیماری‌هایی که تحت‌تاثیر نور خورشید تشدید می‌شوند، محافظت پوست گام اول بهبود است. افرادی که مبتلا به چنین بیماری‌هایی هستند حتما از حضور در ساعات اوج تابش پرتوهای خورشید خودداری نمایند. ضمن اینکه استفاده از کرم ضدآفتاب، لباس‌‌های نخی و پوشیده همچنین کلاه لبه‌دار نیز اهمیت دارد. البته به‌طور کلی رعایت این توصیه‌ها برای همه افراد در سنین مختلف ضرورت دارد تا آسیب‌های نور خورشید به حداقل برسد.