مریم‌سادات کاظمی
«جراحی بینی» رایج‌ترین اقدام جراحی زیبایی است که طی سال‌های اخیر تمایل به انجام آن افزایش یافته است. اما مسئله بسیار مهم پیش از اقدام به جراحی، مشورت با جراح متخصص و متبحر در این زمینه است. متاسفانه در حال‌حاضر بعضی افراد سودجو با تبلیغات اغواگرانه به انجام کارهای زیبایی می‌پردازند در حالی‌که جراحی بینی صرفا یک اقدام زیبایی نیست بلکه تکنیک کاملا تخصصی و پزشکی است. بی‌توجهی به این مسئله نه‌تنها نتیجه دلخواه زیبایی را محقق نمی‌کند بلکه با عوارض جدی مانند اختلال تنفس همراه است که نیاز به جراحی ترمیمی دارد و حتی ممکن است به‌طور کامل بهبود نیابد. با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم:
«با سلام. 28 ساله هستم. مدت‌ها بود به فکر جراحی بینی بودم، هم به‌دلیل فرم بینی‌ام و هم برای اصلاح انحراف تیغه که باعث مشکل تنفسی‌ام شده بود. بالاخره عمل کردم، اما بعد از جراحی متوجه شدم که بینی‌ام بیش از حد کوچک شده و در تنفس هم دچار مشکل شدم. حالا نه‌تنها از ظاهر جدیدم راضی نیستم، بلکه مجبورم برای اصلاح این مشکلات دوباره جراحی کنم. کاش قبل از عمل، بیشتر تحقیق و با چند پزشک مشورت می‌کردم.»
اختلالات تنفسی پس از جراحی بینی می‌تواند ساختاری یا مرتبط با مخاط بینی باشد
دکتر حسام جهاندیده/ فلوشیپ جراحی بینی و سینوس و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
: چه مشکلاتی بعد از عمل جراحی بینی می‌توانند اختلال تنفسی ایجاد کنند؟
اختلالات تنفسی به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند. دسته اول اختلالات اولیه ناشی از مشکلات ساختاری بینی و عوارض ساختاری پس از جراحی هستند. به‌عنوان مثال می‌توان به انحراف تیغه بینی که به اندازه کافی اصلاح نشده، تنگی دریچه بینی، ضعیف‌شدن اسکلت غضروفی، برداشتن بیش از حد غضروف‌ها، کوچک‌شدن بیش از انداره بینی و آسیب‌دیدن غضروف تیغه بینی اشاره کرد. این عوامل می‌توانند با بر هم‌زدن ساختار و اسکلت بینی موجب مشکلات تنفسی بعد از عمل شوند.
برخلاف اختلالات دسته اول که شیوع کمتری دارند، دسته دوم شایع‌تر و مربوط به مشکلاتی هستند که مخاط بینی را درگیر می‌کند. به‌عنوان مثال، افرادی که دچار آلرژی، سینوزیت، انواع التهابات بینی (رینیت‌ها)، ترشحات، سینوزیت همراه با پولیپ و خشکی مخاط بینی هستند در این گروه قرار می‌گیرند. این افراد ممکن است علاوه بر اختلال در تنفس، مشکلات دیگری مانند تنفس صدادار، ترشح بینی، ترشحات پشت حلق و سایر مشکلات همراه را نیز داشته باشند. بنابراین اختلالات تنفسی در دو قالب کلی بررسی می‌شوند که هر کدام عوامل متعددی را در برمی‌گیرند.
: آیا کوچک شدن بیش از حد بینی می‌تواند منجر به انسداد مجاری هوایی شود؟
کوچک شدن بیش از حد بینی می‌تواند اختلال در مسیر هوا ایجاد کرده و بیمار را دچار اختلال تنفسی کند. در جراحی زیبایی بینی باید چند اصل رعایت شود. حتما لازم است ساختار بخش‌هایی از بینی که محل عبور هوا هستند و در اصطلاح دریچه بینی نام دارد، به‌طور کامل حفظ و گاه حتی تقویت شوند. در جراحی باید به شرایط زمینه‌ای هر بیمار توجه کرد؛ به‌عنوان مثال یک بینی بسیار بزرگ را نباید بیش‌ازحد کوچک کرد. به نیازهای فرد نیز باید توجه داشت چراکه طبیعتا آقایان و ورزشکاران نیازهای تنفسی بالاتری دارند بنابراین در کوچک‌کردن بینی توجه به این موارد مهم است. در جراحی زیبایی، طبیعتا ممکن است ابعاد داخل بینی و به تبع آن، مجاری تنفسی بینی مختصری کوچک شوند اما در حین جراحی باید توجه ویژه‌ای داشت که ساختار قسمت‌های کلیدی حفظ شوند و از اندازه مشخصی برحسب زاویه و میلی‌متر کوچکتر نشود تا بیمار مشکل تنفسی پیدا نکند.
: آیا ممکن است پس از جراحی و بدون کوچک‌شدن زیاد بینی، انسداد اتفاق بیفتد؟
گروه مهمی از بیماران دچار بزرگی شاخکهای بینی هستند. بزرگی شاخکهای بینی از جمله علل بسیار مهم انسداد بینی است. شاخکهای بینی ساختاری هستند که در بینی همه افراد وجود دارند اما در بعضی موارد به‌طور غیرطبیعی بزرگ می‌شوند و گروه زیادی از بیمارانی که پس از جراحی دچار اختلال تنفس می‌شوند، مشکلات شاخک بینی دارند.
عموما بزرگی شاخک در رینیت آلرژی (التهاب مخاط بینی به‌دلیل آلرژی) بروز می‌یابد و معمولا با درمان دارویی کنترل میشود اما در بعضی افراد، درمان دارویی مؤثر نیست و نیاز به اقدام جراحی دارد. جراحی شاخک بینی با جراحی بینی متفاوت است و به‌روش آندوسکوپی یا داخلی انجام میشود و برخلاف جراحی ترمیم، ضرورت خاصی برای سپری‌شدن یک سال از جراحی اولیه نیست. اما حتی در این موارد نیز حتما باید به‌مدت چندین ماه از درمان دارویی کمک گرفت و در صورت عدم پاسخ به درمان دارویی اقدام به جراحی کرد. این اختلال نسبتا در کشور ما شایع است.
: در بررسی‌های پیش از جراحی چه تست‌هایی برای ارزیابی عملکرد تنفسی لازم است؟
معمولا ارزیابی‌های پیش از جراحی مبتنی بر پرسیدن شرح‌حال فرد و نیز معاینات بالینی است. در شرح‌حال بیمار باید وضعیت تنفسی فعلی وی مورد پرسش قرار گیرد تا وجود اختلال تنفسی و عواملی که باعث تسکین یا تشدید آن می‌شوند، بررسی گرددند. به‌عنوان مثال، باید پرسید این بیمار در حالت خوابیده به پهلو دچار انسداد حفره بینی میشود یا خیر. در معاینه، وضعیت تیغه بینی، مخاط بینی، ترشحات و شاخکهای بینی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. اگر پس از این موارد نیاز به ارزیابی بیشتر باشد، سی‌تی‌اسکن بینی و سینوس‌ها انجام میشود. پیش از عمل اولیه معمولا به تست‌های پاراکلینیکی بیشتر نیازی نیست و معاینات بالینی و تصویربرداری کافی هستند. تست‌های پیچیده تنفسی مانند جریان‌سنجی هوای تنفسی بینی نیز وجود دارند اما برای فردی که مشکل خاصی در معاینه ندارد و قبلا جراحی بینی نداشته، ضرورتی ندارند و عموما مورد‌استفاده قرار نمی‌گیرند.
: چرا پس از اینکه تیغه بینی اصلاح شده اما هنوز مشکل تنفسی باقی است؟
بیشتر این افراد مشکلات مخاطی شامل رینیت‌ها یا التهابات بینی دارند. رینیت‌ها به دو دسته کلی آلرژیک و غیر‌الرژیک تقسیم می‌شوند که نوع دوم زیرمجموعه‌های مختلفی مانند دارویی، هورمونی و... دارند. سینوزیت نیز یکی از دلایل مهم است. یک گروه خاص افرادی هستند که مشکل مخاطی یا انحراف باقیمانده تیغه بینی ندارند اما دچار اختلال در دریچه بینی هستند. این مشکل درصد کمی از بیماران را شامل میشود و شیوع بالایی ندارد.
: چه تفاوتی بین انحراف تیغه بینی و تنگی دریچه داخلی یا خارجی بینی وجود دارد؟
بینی دو دریچه داخلی و خارجی دارد. علاوه بر غضروف بینی که قسمت میانی بینی را تشکیل می‌دهد، غضروف‌های دیواره بینی نیز وجود دارد که در هر سمت، شامل دو غضروف است. یکی از این غضروف‌ها نقش مهم‌تری در دریچه خارجی و دیگری در دریچه داخلی دارد. البته این غضروف‌ها پیوست‌گاهی دارند که نقش بسیار کلیدی در بینی ایجاد می‌کند. حین انجام جراحی بینی ممکن است هر کدام از غضروف‌ها دستخوش تغییر شوند. بنابراین بازسازی دریچه‌های بینی و حفظ عملکرد دریچه‌های داخلی و خارجی اهمیت بالایی دارد که از نکات ظریف عمل جراحی است. از همین‌رو کوچک‌کردن زیاد بینی یا بعضی فرم‌های خاص بینی مانند قوس‌های زیاد ممکن است بر کارکرد بینی تاثیر بگذارند.
: آیا همه جراحی‌های بینی نیاز به همکاری متخصص گوش و حلق و بینی دارد؟
افرادی که صاحب صلاحیت در انجام جراحی زیبایی بینی هستند شامل جراحان گوش و حلق و بینی و جراحان فوق‌تخصص جراحی پلاستیک می‌شوند که دوره‌های آموزش اصلاح مشکلات ظاهری و ساختاری را سپری کرده‌اند. طبیعتا بعضی از انواع خاص اختلالات بینی مانند پولیپ‌ها، درگیری سینوس‌ها، درگیری خاص شاخک‌ها بیشتر در حوزه جراحی گوش و حلق و بینی قرار می‌گیرد که در این موارد ممکن است جراحی مشترک یا ارجاع به جراح گوش و حلق و بینی صورت گیرد.
: درمانهای غیرجراحی برای بهبود مشکلات تنفسی پس از عمل جراحی بینی وجود دارد؟
درمانهای غیرجراحی برای بهبود مشکلات تنفسی پس از عمل جراحی وجود دارد. مشکل تنفسی ناشی از اختلال مخاطی بسیار شایع است و با درنظر‌گرفتن شیوع نسبی این اختلالات در جامعه که بیش از 20 درصد برای رینیت‌ها و حدود 10 درصد برای سینوزیت‌ها است؛ درمانهای دارویی کاربرد زیادی پیدا می‌کنند. درمانهای دارویی برای مبتلایان به اختلالات مخاطی شامل سرم‌های شست‌وشوی بینی و طیف مختلفی از اسپری‌های بینی است. گاه نیز ممکن است داروهایی به‌شکل تزریقی یا قرص‌های خوراکی استفاده شود.
البته درمانهای غیردارویی در افرادی که دچار مشکلات ساختاری در بینی هستند نیز می‌توانند مؤثر باشند. برای نمونه، در مواردی که غضروف‌های بینی دچار ضعف شده‌اند، از ابزارهای بازکننده حفره‌ها و دریچه‌های بینی استفاده میشود. چسب‌های بینی نیز گاهی کارایی دارند. حتی در بیمارانی با ناهنجاری‌های ساختاری، به‌دلیل احتمال هم‌زمانی با مشکلات مخاطی، معمولاً درمانهای دارویی نیز به‌کار گرفته میشود.
درمانهای پیشرفته‌تر مانند پروتزهای تیتانیومی، انواع خاصی از ژل‌ها و ابزارهای کاشتنی برای بهبود ساختار بینی وجود دارند که موارد استفاده آنها محدود به شرایط خاصی است.
: جراحی ترمیمی تنفسی معمولا چه بازه زمانی پس از جراحی اول است؟
زمان مورد پذیرش برای جراحی ترمیمی، یک سال و بلکه بیشتر است زیرا در این مدت بینی به ساختار نهایی نرسیده و تورم خارجی و التهاب مخاط‌ها وجود دارد. از همین‌رو حداقل یک سال باید صبر کرد تا ساختار بینی مشخص شود، فرایند ترمیم کامل شود و خونرسانی بینی به حد مطلوب بازگردد. به اعتقاد بسیاری از جراحان حتی بهتر است برای جراحی‌های ترمیمی تا دو سال صبر کرد. در این مدت از درمانهای غیرجراحی کمک گرفته میشود تا کیفیت زندگی بیمار حفظ شود.
البته یک‌سری از اختلالات خاص وجود دارد که ممکن است زودتر از یک سال برای جراحی مجدد اقدام کرد. نگرانی در مورد پیشرفت اختلال یا اختلالات جزئی که بدون بازکردن کلی بینی قابل‌اصلاح هستند از مواردی است که می‌توان در زمان کوتاه‌تر مشکل را بهبود بخشید.
جراحی بینی غیراصولی نیاز به جراحی‌های ترمیمی دارد
دکتر ابراهیم رزم‌پا/ فلوشیپ جراحی سر و گردن، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
کوچک‌کردن بینی یکی از درخواست‌های رایج در جراحی زیبایی است، اما گاهی به‌دلیل اصرار بیمار یا فقدان مهارت و تخصص کافی جراح، اندازه بینی بیش از حد معمول کاهش می‌یابد. شایان ذکر است که برای جراحی بینی استانداردهایی وجود دارد و صرفاً بر اساس خواسته بیمار، چنین اقداماتی صورت نمی‌گیرد. بینی باید با ساختار چهره در تناسب باشد؛ چرا که حتی زیباترین فرم بینی، اگر با صورت هماهنگ نباشد، ظاهر نامتناسبی ایجاد خواهد کرد. در نتیجه، آنچه بینی را زیبا جلوه می‌دهد، هماهنگی و تناسب آن با چهره است.
کوچک‌شدن غیرطبیعی بینی پس از جراحی، یک عارضه محسوب میشود و معمولاً نیازمند جراحی اصلاحی است. با این حال، میزان موفقیت این جراحی ثانویه به عوامل مختلفی بستگی دارد. در این شرایط، ترمیم بخش استخوانی بینی معمولاً آسان‌تر از بازسازی ناحیه بافت نرم و غضروفی قسمت جلویی بینی است. در مواردی که شیب بینی به‌صورت غیرطبیعی و شبیه سرسره شده باشد، معمولاً از پیوند غضروف—از دنده، گوش یا حتی بانک غضروف—برای ترمیم استفاده میشود. ترمیم ناحیه نرم جلوی بینی‌های بیش از حد کوچک‌شده نیز امکان‌پذیر است، اما دشواری بیشتری دارد.
اهمیت تناسب اجزای صورت در جراحی بینی
پیش از انجام جراحی بینی، ارزیابی وضعیت داخلی بینی و عملکرد تنفسی آن از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از دلایل تأکید بر پرهیز از کوچک‌کردن بیش از حد بینی، ایجاد اختلالات تنفسی است؛ مشکلی که اصلاح آن پس از جراحی به‌سادگی امکان‌پذیر نیست.
در روند جراحی، مجموعه‌ای از معیارها باید مدنظر قرار گیرد؛ از جمله اندازه صورت، فاصله بین چشم‌ها، فرم کلی صورت (کشیده یا گرد)، فاصله میان لب و بینی، وضعیت گونه‌ها و حتی نحوه تکلم. رعایت این اصول برای دستیابی به نتیجه مطلوب و طبیعی ضروری است. برای نمونه، شکل ایده‌آل بینی در فردی با صورت کشیده با فردی که صورت گرد دارد کاملاً متفاوت خواهد بود. به‌عبارتی، استفاده از یک الگوی ثابت برای همه چهره‌ها نه‌تنها به زیبایی نمی‌انجامد، بلکه ممکن است ظاهر نامطلوبی ایجاد کند.
جراحی ترمیمی بینی معمولا پس از یک سال انجام میشود
در صورتی که پس از جراحی بینی نیاز به اصلاحات جزئی وجود داشته باشد، معمولاً انجام این اقدامات از حدود ۹ ماه بعد توصیه میشود؛ با این حال، زمان مناسب برای جراحی ترمیمی کامل معمولاً یک سال پس از جراحی اولیه در نظر گرفته میشود. در مواردی که فرد دارای بینی گوشتی است، بهتر است این فاصله زمانی طولانی‌تر باشد، زیرا هرچه زمان بیشتری از عمل نخست بگذرد، نتیجه جراحی ترمیمی مطلوب‌تر خواهد بود.
ارزیابی دقیق وضعیت بینی و عملکرد آن پیش از جراحی ترمیمی، به‌وسیله جراح متخصص صورت می‌گیرد. استفاده از قالب‌سازی دیجیتال بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و ملاک تشخیصی قطعی محسوب نمی‌شود. آنچه به‌عنوان بررسی ضروری پیش از جراحی ترمیمی مطرح است، انجام سی‌تی‌اسکن بینی است؛ روشی که امکان بررسی ساختارهای داخلی از جمله بافت استخوانی، غضروفی و وضعیت تیغه بینی را فراهم می‌کند. بر اساس این بررسی، جراح می‌تواند تشخیص دهد که آیا غضروف داخلی بینی برای بازسازی کفایت می‌کند یا نیاز به پیوند غضروف وجود دارد.
در صورت نیاز به پیوند، یکی از گزینه‌ها، استفاده از غضروف‌های بانک غضروف است؛ غضروف‌هایی که با تابش اشعه، استریل و از نظر عفونی و آنتی‌ژنی ایمن‌سازی شده‌اند. این غضروف‌ها معمولاً از بافت دنده انسانی تهیه می‌شوند و به‌عنوان ماده‌ای خارجی در بدن فرد دیگر به‌کار می‌روند. پس از پیوند، بخشی از این غضروف جذب میشود و بافت فیبروز به‌جای آن تشکیل می‌گردد؛ فرایندی که در اغلب موارد به نتیجه نهایی آسیب نمی‌زند. حتی در افرادی که دارای قوس بینی برجسته هستند، جذب تدریجی غضروف و تشکیل فیبروز می‌تواند به بهبود فرم بینی کمک کند. به همین دلیل، در جراحی ترمیمی معمولاً حجم بیشتری از غضروف استفاده میشود تا پس از جذب، فرم نهایی طبیعی‌تر به‌نظر برسد.
وضعیت روانشناختی پیش از جراحی زیبایی اهمیت دارد
در صورتی که فرد متقاضی جراحی بینی از نظر جسمانی در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشد، مشاوره با متخصص گوش، حلق و بینیِ باتجربه کفایت می‌کند. اما در مواردی مانند سنین بالا، وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا ویژگی‌های شخصیتی خاص—از جمله افراد وسواسی—توصیه میشود که مشورت با پزشک مربوطه نیز انجام شود.
یکی از نکات مهم در ارزیابی پیش از عمل، بررسی وضعیت روانی فرد است. افرادی که دارای مشکلات روانشناختی هستند، حتماً باید پیش از اقدام به جراحی به روان‌پزشک ارجاع داده شوند. یکی از اختلالات شایع در این زمینه، دیسمورفو فوبیا (Body Dysmorphic Disorder) است؛ اختلالی که در آن فرد، نقص‌های ظاهری جزئی یا حتی غیرواقعی را بسیار بزرگ و آزاردهنده تلقی می‌کند و به‌همین دلیل به‌دنبال جراحی‌های زیبایی مکرر می‌رود. این اختلال گاهی یکی از علائم بیماری‌هایی مانند اسکیزوفرنی نیز هست و نکته مهم آن است که حتی پس از انجام جراحی، رضایت در این افراد حاصل نمی‌شود. بنابراین در جلسات مشاوره پیش از عمل، باید به نشانه‌های روانشناختی نیز توجه ویژه‌ای شود. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به چنین اختلالاتی پس از دریافت مشاوره روان‌پزشکی، دیگر نیازی به جراحی احساس نمی‌کنند و از تصمیم خود منصرف می‌شوند.
مراقب تبلیغات گسترده فضای مجازی در جراحی‌های زیبایی باشید!
متاسفانه در حال‌حاضر افراد غیرپزشک با هزینه‌های پایین و تبلیغات گسترده در فضای مجازی اقدام به انجام اقدامات زیبایی می‌کنند. نکته تأسف‌برانگیز اینکه گاه بعضی از پزشکان نیز مُهر نظام پزشکی خود را با دریافت مبالغی در اختیار این افراد قرار می‌دهند. معمولا انجام این جراحی‌های غیرمجاز در شرایط غیربهداشتی و بیرون از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مجاز منجر به عوارض جدی و عفونت‌های خطرناک میشود که گاه امکان ترمیم نیز وجود ندارد.
افرادی که تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی دارند حتما مطمئن شوند که جراحی توسط جراح و در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی معتبر انجام شود. انجام تعداد زیاد غیرمتعارف جراحی زیبایی در یک روز توسط یک نفر نه‌تنها نشانه تبحر نیست بلکه یک دام تبلیغاتی برای فریب افکار عمومی است.
مهم‌ترین فاکتور در انتخاب جراح، تخصص، تجربه و سوابق جراح است و تبلیغات فضای مجازی بیشتر گمراه‌کننده است. همچنین تبلیغ بعضی روش‌های غیرمتعارف مانند جراحی بینی در پنج دقیقه یا استفاده از وسایل غیرعلمی نوعی کلاهبرداری است.