سلامت

مشکلات کودکان اوتیسم همزمان با شروع فاصله‌گذاری‌های اجتماعی آغاز شد و در واقع سیکل منظم زندگی آنان با قرنطینه‌های خانگی به هم ریخت.
سینا توکلی، مدیر آموزش و پژوهش انجمن اوتیسم ایران در این رابطه به سپید می‌گوید: «کودکان اوتیستیکی که سطح عملکرد ضعیفی دارند به مراکز توانبخشی می‌روند و کودکانی که سطح توانمندی بالایی دارند در مدرسه آموزش می‌بینند آنان چرخه زندگی منظمی دارند که در روزهای کرونا به هم ریخته‌ است. خانواده ممکن است به این شرایط عادت کند، اما عادت دادن این کودکان بسیار سخت است.»

وی می‌افزاید: «در شرایط جدید باید یک سیکل منظم برای این کودکان تعریف کرد، اگر تا پیش از این چرخه منظم زندگی کودک اوتیسم این بود که در ساعت منظمی از خواب بیدار شود، صبحانه بخورد، به مدرسه برود، یا سر کلاس‌های توانبخشی حاضر شود، به خانه باز گردد و سر ساعت معینی بخوابد، الان این وضعیت به هم خورده است. باید تلاش کرد همین شرایط را به گونه‌ای دیگر برای او فراهم کرده و زمان او را به یک سیکل منظم تبدیل کرد، مثلاً اگر کودک ساعت ۱۲ شب می‌خوابد و ۱۰ صبح بیدار می‌شود، باید سعی کرد هر روز این شرایط تکرار شود تا کودک به آن عادت کند.»

وی تاکید می‌کند: « باید با کودک اوتیسم در مورد برنامه روزانه‌اش که قرار است در شرایط جدید اجرا شود گفت‌وگو کرد. اگر این کودک سطح عملکردی پایینی دارد، باید به صورت تصویری یا در قالب داستان مصور روزانه این برنامه را شرح دهیم. برای کودکان با عملکرد متوسط و بالا باید ساده توضیح داد تا شرایط را درک کند.»
مشکلات کودکان اوتیسم تنها به زمان فاصله گذاری اجتماعی و بودن در خانه خلاصه نمی‌شود، چرا که این کودکان از سویی باید در مدرسه علی‌رغم مشکلات موجود و تهدیدات علیه سلامت باید در مدرسه حاضر باشند و از سوی دیگر هر لحظه در خانه ماندن آنها به ضرر کودک است. این در حالیست که کنترل کودک اوتیسم بری حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی و حفظ ماسک بر صورت خود به ویژه افراد دارای عملکرد ضعیف بسیار سخت است.

مشکلات والدین کودکان اوتیسم در آموزش عصر کرونا

نازی پیران، پژوهشگر حوزه اوتیسم و مادر کاوه کودک 10 ساله اوتیسم به سپید، می‌گوید: « سازمان آموزش و پرورش استثنایی سه برنامه آموزش مجازی(شاد)، نیمه حضوری به صورت دو یا سه روز در هفته و کاملا حضوری ارائه داده است.»

وی با بیان اینکه آموزش به کودکان اوتیسم به ویژه برای والدین سخت است، اظهار می‌کند:« والدین باید از آموزش‌هایی که به کودک خود می‌دهند فیلم گرفته و کودک را در شرایط خاص بنشانند تا تکالیف خود را انجام دهند، سی‌دی تهیه کنند و کارهای دیگری انجام دهند، این کارها تقریبا برای بیشتر والدین کودکان اوتیسم امکان‌پذیر نیست. بسیاری از خانواده‌ها نیز در این رابطه آموزش‌های لازم را ندارند.»

پیران یادآور می‌شود: « مدارس برای کودکان اوتیسم تجهیز نشده‌اند، این مدارس باید خاص این کودکان باشد و بسیاری از آموزگاران که برای کودکان استثنایی آموزش دیده‌اند اصلا کودکان اوتیستیک را نمی‌شناسند و طبیعتا کار با آنها را نیز بلد نیستند.» وی در رابطه با پروتکل‌های بهداشتی مدارس برای کودکان اوتیسم نیز می‌گوید: « تنها کودکان با عملکرد بالا می‌توانند پروتکل‌ها را یاد بگیرند، بسیاری از این کودکان مشکل حسی دارند و نمی‌توانند ماسک را بر صورت خود تحمل کنند. از سوی دیگر این کودکان معمولا به یک چیزی مانند چهره معلم عادت می‌کنند، لذا در صورتی که معلم ماسک بر صورت بزند این چهره برای کودکان شناخته شده نیست.»

این پژوهشگر حوزه اوتیسم یادآور می‌شود: « در حالت عادی بهداشت این کودکان دارای اشکال است. بسیاری از آنان دچار هرزه‌خواری بوده و هرچیزی را که دم دستشان باشد می‌خورند این موضوع به ویژه در این دوره که خطر بیماری کرونا وجود دارد مشکلات والدین و کادر آموزشی را دو چندان کرده است.»

پروتکلی برای کودکان اوتیسم وجود ندارد

کودکان اوتیسم عمدتا در کلینکیک‌های ویژه این کودکان، مدارس استثنایی یا مدارس عادی آموزش می‌بینند و پیش از آغاز به کار سال تحصیلی سازمان آموزش و پرورش استثنایی پروتکل‌هایی را برای بازگشایی این مدارس ابلاغ کرد. در این پروتکل‌ها عنوان شده است: « در مدارس استثنایی کشور، اصل بر حضور دانش آموزان در زمان آموزش است. اکثر این دانش آموزان استثنایی در شرایطی هستند که نیاز به توانبخشی دارند و همچنین تعداد دانش آموز به معلم شش به یک است. در ۳۲ استان ۳۲ مرکز و مدرسه کامل مجازی را مستقر شده‌اند. سامانه «ندای همراه» راه‌اندازی شده است که مهمترین هدف آن چرخش از ایزوله به تلفیق و سپس به سمت فراگیری است. در وضعیت قرمز مراکز اختلال یادگیری باز است اما به شکل انفرادی و البته که در شرایط قرمز امکان آموزش هست اما باید شورای مدرسه تصمیم بگیرند. مدارس شبانه روزی تعطیل است. » با این حال نامی از کودکان اوتیسم و مدارس ویژه آن نیامده ست. در واقع می‌توان گفت پروتکل بهداشتی خاصی برای آموزش کودکان اوتیسم وجود ندارد.

توکلی در این رابطه می‌گوید: « نه تنها در ایران بلکه در هیچ‌ کشور دیگری نیز پروتکل و دستورالعمل مشخص بهداشتی برای کودکان اوتیسم وجود ندارد.»

علی رغم این موضوع کودکان اوتیسم چاره‌ای ندارند و باید به مدارس بروند تا آموزش‌های خود را از آنجا پیگیری کنند. توکلی در این رابطه اظهار می‌کند: «اگر مدارس باز نشوند این کودکان نمی‌توانند به صورت مجازی یا آموزش از راه دور آموزش‌های لازم را طی کنند. شاید برای کودکان اوتیسم با درک بالا بتوانند از این آموزش‌های مجازی یا از راه دور بهره ببرند، اما دیگر کودکان اوتیستیک و به صورت کلی کودکان دارای اختلال شناختی دچار مشکل می‌شوند.»

مدیر آموزش انجمن اوتیسم ایران ادامه می‌دهد: « آموزش مجازی برای کودکان با عملکرد بالا می‌تواند کارایی داشته باشد، چرا که این کودکان ضریب هوشی بالایی داشته و ارتباطات و تعاملات اجتماعی آنها مشکل چندانی ندارد. اما برای کودکان سطح ۲ که در مدارس استثنایی تحصیل می‌کنند آموزش های مجازی کار بسیار سخت و پیچیده است.»

وی می‌افزاید: «اگر خانواده‌ها بتوانند خود آموزش دیده و برای این کودکان زمان بگذارند شاید بتوانند حداقل ارتباط را با آموزش‌های خود داشته باشند، اما این یک ایده‌آل بوده و کار بسیار عجیبی خواهد بود.»

توکلی تاکید می‌کند: «بچه های با عملکرد پایین که در کلینیک‌های توانبخشی هستند، آموزش مجازی برای آنها بسیار محال است چرا که آنها ساعاتی را به توانبخشی و کار درمانی می‌پردازند، در واقع این توانبخشی نیز بخشی از آموزش آنها محسوب می‌شود، بر همین اساس این توانبخشی‌ها و کاردرمانی‌ها از طریق فضای مجازی یا راه دور قابل آموزش به ویژه به این کودکان نیست.»

در خانه ماندن برای کودکان اوتیسم آسیب است

وی در ادامه با بیان اینکه در خانه ماندن کودک اوتیستیک نیز برای این کودکان آسیب است، تصریح می‌کند: «رفتن مدرسه برای کودک اوتیستیک به نوعی آموزش به کودک است. این کودک در ساعت معینی بیدار می‌شود، صبحانه می‌خورد کلید آسانسور را می‌زند وارد سرویس مدرسه می‌شود. این فرآیند خود بخشی از آموزش به کودک است اما با شیوع کرونا این آموزش دچار اختلال شد. ماندن آنها در خانه، ساعت خواب و بیداری آنها را که دارای نظم بود به هم ریخته شد. از سوی دیگر تعطیلی مراکز توانبخشی و کاردرمانی نیز موجب شده تا حتی برخی از این کودکان کلام خود را از دست بدهند.»

مدیرآموزش انجمن اوتیسم ایران اظهار می‌کند: «از یکسو با بیماری مواجه هستیم موضوع آن مرگ و زندگی است از سوی دیگر در خانه ماندن هم برای این کودکان مساوی است با افزایش حرکات کلیشه‌ای کاهش تعاملات و فراموشی ارتباطات کلامی و آموزش‌های پیشین، با این حال ترجیح بسیاری از خانواده‌ها این است که کودکان خود را به مدارس بفرستند یا در کلینک‌ها توانبخشی آنها ادامه پیدا کند.»

وی در رابطه با نگرانی بسیاری از خانواده‌ها مبنی بر اینکه آیا این کودکان می‌توانند، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند، می‌گوید: « راهکار مناسب این است آموزش و پرورش به خانواده‌ها آموزش دهد تا کودک را به زندگی قبل از کرونا تطبیق دهند، مسئله دوم نیز این است که تا مربیان آموزشی در مدارس استثنایی به این بچه‌ها آموزش دهند تا ماسک را بر صورت خود نگه دارند و این کار را به صورت یک بازی انجام دهند.»

توکلی ادامه می‌دهد: «بچه‌ها می‌تواند یک سری عادت‌های تکراری را یاد بگیرند اگر ما در بین بازی‌های آنها الکل زدن به دست را بعد از هر چند دقیقه لحاظ کنیم و این را به صورت یک بازی در بیاوریم کودک به آن عادت کرده و خود نیز این کار را تکرار می‌کند.»

وی تاکید می‌کند: «کودکانی با درک بالا مشکل چندانی ندارند، کودکان سطح 2 نیز که به مدرسه می‌روند می‌توانند آموزش‌ها را فرابگیرند. تنها مشکل آموزش برای کودکان با عملکرد ضعیف است که آنها نیز در کلینیک‌های ویژه، تحت توانبخشی قرار می‌گیرند.»