دکتر امیرهوشنگ احسانی
متخصص پوست‌ و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
مقیاس pH از ۱ تا ۱۴ متغیر است، درحالی که عدد ۷ در این مقیاس به‌عنوان شاخص «خنثی» در نظر گرفته می‌شود. اعداد کمتر از ۷ در مقیاس pH نشان‌دهنده اسیدی بودن سطح مورد نظر و اعداد بالاتر از ۷ نیز نشان‌دهنده قلیایی یا غیراسیدی بودن هستند. شاید از شنیدن این نکته تعجب کنید که پوست سالم از نظر pH به سمت اسیدی بودن متمایل است. اگر اسیدیته پوست بیشتر باشد، پوست هم بهتر می‌تواند با میکروب‌های مضر و رادیکال‌های آزاد آسیب‌رسان که در تسریع روندهای پیری نقش دارند، مبارزه کند. با این‌حال، تنظیم سطح pH پوست می‌تواند به کار چالش‌برانگیزی تبدیل شود. احتمالا شما هم می‌خواهید بدانید که چطور می‌توان pH پوست را در وضعیت مناسب نگه داشت یا این‌که pH پوست چطور مختل می‌شود. در ادامه این مقاله به مسائل مرتبط با pH پوست اشاره خواهیم کرد.

پوست و مقیاس pH
با این‌که pH پوست سالم باید در محدوده اسیدی قرار بگیرد، اما این مقیاس باید بین ۴ تا ۷ باشد. یکی از مطالعات سال ۲۰۰۶ که در International Journal of Cosmetic Science منتشر شد هم نشان می‌دهد که pH ایده‌آل پوست در محدوده کمتر از ۵ قرار می‌گیرد. بعضی از مطالعات هم نشان داده‌اند که pH پوست سالم باید در محدوده ۴ تا ۵.۵ قرار بگیرد.

پوست کودکانی که تازه متولد شده‌اند، معمولا pH نسبتا زیادی در سرتاسر بدن دارد. با بزرگ‌تر شدن نوزادان، pH پوست آنها هم با سرعت زیادی کاهش می‌یابد. pH پوست نوزادان به‌طور میانگین در محدوده ۷ قرار می‌گیرد، درحالی که میانگین pH پوست بزرگسالان حدود ۵.۷ است. pH پوست براساس قسمت‌های مختلف بدن تغییر می‌کند. آن قسمت‌هایی از بدن که کمتر در معرض تماس با نور قرار دارند (مانند باسن، زیربغل و ناحیه تناسلی) معمولا دارای اسیدیته بالاتری هستند. اما قسمت‌های خاصی از بدن مانند صورت، قفسه سینه و دست‌ها معمولا pH قلیایی دارند. البته این عوامل به تفاوت‌های خاص در سد اسیدی پوست هم مرتبط هستند.

از عوامل دیگری که می‌توانند بر pH پوست تاثیر بگذارند، می‌توان به این موارد اشاره کرد: سبوم و رطوبت پوست، تعریق، ویژگی‌های هر قسمت بدن، ژنتیک و سن، مواد شوینده، لوازم آرایشی و پاک‌کننده صورت، محصولات آنتی‌باکتریال مانند صابون‌ها و ژل‌ها، بعضی از بیماری‌ها و مشکلات پوستی. این عوامل می‌توانند باعث عدم تعادل در pH پوست شوند. هرچقدر pH پوست در سطح بالاتری قرار بگیرد (یعنی حالت قلیایی پوست بیشتر شود)، احتمال ابتلا به آکنه نیز بیشتر خواهد شد.

اهمیت pH برای پوست
پوشش اسیدی پوست درواقع نوعی لایه نازک است که از ذرات تعریق و چربی (سبوم) شکل می‌گیرد و در لایه بیرونی پوست قرار دارد. pH این پوشش اسیدی همواره نقش مهمی در محافظت از لایه بیرونی سلول‌های پوستی یا «لایه شاخی پوست» (stratum corneum) ایفا می‌کند. اسیدیته طبیعی هر پوست سالم به محافظت از پوست در برابر باکتری‌ها (یا سایر عوامل بیماری‌زا) کمک می‌کند و تعادل مناسب را هم در چربی‌های طبیعی پوست نگه می‌دارد. همین دو ویژگی در کنار همدیگر به حفظ رطوبت طبیعی پوست کمک می‌رسانند.

علائم عدم تعادل در pH پوست
اگر pH پوست بیش‌ازحد اسیدی یا قلیایی باشد، دیگر اثربخشی مطلوب و مناسب خود را نخواهد داشت. در چنین حالتی، پوست می‌تواند دچار مشکلاتی مانند کم‌آبی، خشکی و آسیب‌پذیری بیشتر در برابر باکتری‌ها شود. وقتی که pH پوست صورت از حالت تعادل خارج می‌شود، علائم زیر بروز پیدا می‌کنند:
آکنه، شکل‌گیری انواع جوش‌ها مانند جوش سرسیاه و دیگر جوش‌های پوستی
خشکی پوست و پوسته‌ریزی پوست که با جدا شدن راحت و ساده لایه‌های پوستی همراه است
قرمزی پوست یا تغییر رنگ پوست، التهاب، تورم و خارش پوستی
حساسیت پوست نسبت به سرما، باد و نور خورشید
دلایل عدم تعادل در pH پوست صورت
طیف وسیعی از بیماری‌ها، مشکلات، عوامل زیست‌محیطی و عوامل مرتبط با سبک زندگی می‌توانند پوشش اسیدی پوست را ناپایدار کنند و باعث عدم تعادل در pH پوست شوند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل عدم تعادل در pH پوست صورت اشاره می‌کنیم:
آکنه: افزایش pH پوست یکی از ویژگی‌های درگیر شدن پوست با آکنه است. در این شرایط، سد دفاعی و طبیعی پوست تجزیه می‌شود و پس از تجمع عناصر باکتریایی در پوست، جوش‌های پوستی شکل می‌گیرند.

افزایش سن: pH پوست صورت همزمان با افزایش سن بیشتر می‌شود، درحالی که پوست هم دیگر نمی‌تواند رطوبت طبیعی خودش را حفظ کند. همین روند باعث عدم تعادل در pH پوست می‌گردد.

شیوه‌های حمام کردن: دوش گرفتن یا حمام کردن با آب داغ درواقع توانایی طبیعی پوست برای حفظ رطوبت خودش را مختل می‌کند و به ظرفیت‌های طبیعی پوست برای کنترل pH طبیعی خودش آسیب می‌رساند.

دیالیز: یکی از روندهای درمانی که می‌تواند pH پوست را افزایش بدهد، دیالیز است که برای بیماری‌های کلیوی یا نارسایی کلیه انجام می‌شود.

اگزما: اگزما یکی از مشکلات پوستی التهابی و مزمن است که باعث بروز علائمی مانند پوسته‌ریزی، خشکی و خارش پوستی می‌شود. کسانی که مبتلا به اگزما هستند، معمولا pH پوستشان هم در محدوده قلیایی قرار می‌گیرد.

شوینده‌ها یا پاک‌کننده‌های غلیظ: صابون‌های معمولی، صابون‌های آنتی‌باکتریال و بعضی از شوینده‌های غلیظ دارای بافت قلیایی هستند. بنابراین استفاده از این محصولات به پوشش اسیدی پوست آسیب می‌رساند، مخصوصا اگر با پوست صورت تماس پیدا کنند.

ایکتیوز: ایکتیوز به گروهی از اختلالات ژنتیکی یا اکتسابی پوست اشاره دارد که باعث بروز علائمی مانند خشکی، پوسته‌ریزی و تغییرات رنگدانه‌ای پوست می‌شوند. افراد مبتلا به ایکتیوز دارای pH پوستی بالاتری هستند.

سایر مشکلات پوستی: پسوریازیس (نوعی اختلال پوستی خودایمنی)، درماتیت تماسی (آلرژی پوستی) و سایر بیماری‌های پوستی به پوشش اسیدی پوست آسیب می‌رسانند و تعادل pH پوست را از بین می‌برند.

بعضی از محصولات مراقبت پوست: بعضی از لایه‌بردارها، محصولات آرایشی یا حتی بعضی از محصولات مراقبت از پوست می‌توانند بر pH پوست تاثیر منفی بگذارند و باعث اختلال در پوشش اسیدی پوست شوند.

تماس با آفتاب: تماس بیش‌ازحد با پرتوهای فرابنفش خورشیدی (UV) می‌تواند باعث اختلال در pH پوست شود و به پوست آسیب برساند، درحالی که این روند در طولانی‌مدت حالت قلیایی پوست را بیشتر می‌کند.

آب لوله‌کشی: آبی که در بعضی از مناطق جهان از طریق لوله‌کشی در دسترس قرار می‌گیرد، حالت قلیایی دارد. شستن صورت با این آب‌ها می‌تواند موقتا pH پوست را افزایش بدهد و از حالت pH اسیدی متعادل خارج کند.

کدام ترکیبات به تعادل pH پوست آسیب می‌رسانند؟
اگر می‌خواهید از pH طبیعی پوستتان محافظت کنید، باید از محصولاتی که حاوی ترکیبات زیر هستند دوری کنید. بنابراین شوینده صورت، مرطوب‌کننده و سایر محصولاتی که برای مراقبت از پوست انتخاب می‌کنید، باید عاری از این ترکیب باشند:
الکل
پارابن، فتالات، آلکیل‌فنل و سایر ترکیبات معطر مصنوعی
هیدروکسید پتاسیم، هیدروکسید سدیم و کربوکسیلات موجود در صابون های قلیایی
سدیم لوریل سولفات (SLS)
پیامدهای عدم تعادل در pH پوست برای بدن
بعضی از قسمت‌های بدن مانند کشاله ران، زیربغل و فاصله بین انگشتان دارای بافت اسیدی‌تری نسبت به پوست صورت هستند. عدم تعادل pH در پوست این قسمت‌های خاص از بدن درواقع زمینه لازم را برای رشد بیش‌ازحد باکتری‌های بوی‌زا فراهم می‌کند و درنهایت باعث شکل‌گیری بوی غلیظ و ناخوشایندی می‌شود.

چگونه pH پوست را براساس نوع پوست به تعادل برسانیم؟
پوست نرمال: پوست نرمال یا معمولی صاف و یکدست به نظر می‌رسد، بدون روزنه‌های پوستی قابل مشاهده یا جوش‌ها و لک‌ها. افرادی که پوست نرمال دارند، pH پوستشان هم متعادل است و درنتیجه فقط باید از این تعادل محافظت کنند. بنابراین اگر شما هم پوست نرمال دارید، از یک لوسیون یا کرم پاک‌کننده استفاده کنید که pH آن به حدود ۵.۵ نزدیک باشد و البته از صابون‌های مخصوص بدن (که pH زیادی دارند) برای شستن صورت استفاده نکنید.

پوست خشک: پوست خشک معمولا با علائمی مانند پوسته‌ریزی و خارش درگیر است، درحالی که همین علائم هم بالا بودن pH پوست را نشان می‌دهند. پس اگر پوست خشک دارید، باید همه محصولات شما (از شوینده صورت تا محصولات مراقبت از پوست بدن) از نظر pH در محدوده ۴ تا ۵ قرار بگیرند. این یعنی که شما باید از شوینده‌ها یا پاک‌کننده‌های برپایه لوسیون یا برپایه ترکیبات روغنی استفاده کنید و همچنین محصولات مرطوب‌کننده شما هم حاوی ترکیباتی مانند اسید هیالورونیک، اوره، آلانتوئین، پترولاتوم، روغن‌های معدنی و لانولین باشند.

پوست چرب: پوست چرب اساسا براق‌تر به نظر می‌رسد و روزنه‌های پوستی بزرگ‌تری هم دارد. افراد دارای پوست چرب معمولا بیشتر با مشکلاتی مانند انواع لک‌ها و جوش‌های پوستی مانند جوش سرسیاه مواجه می‌شوند. پوست چرب ذاتا بافت اسیدی غلیظ‌تری دارد و بنابراین راحت‌تر می‌تواند پاک‌کننده‌ها و محصولاتی که بافت قلیایی دارند (مانند صابون) را تحمل کنند. ترکیباتی که برای مبارزه با آکنه مناسب هستند، مانند اسید سالیسیلیک، بنزوئیل پراکسید و سولفور می‌توانند از به‌وجود آمدن باکتری‌های جوش‌زا پیشگیری کنند.

پوست حساس: پوست حساس به‌راحتی دچار تحریکات پوستی می‌شود و علائمی مانند تغییرات رنگدانه‌ای پوست، پوسته‌پوسته شدن، تاول زدن، خشکی شدید یا تورم هم راحت‌تر در پوست حساس به‌وجود می‌آیند. پس اگر شما هم پوست حساس دارید، برای برقراری تعادل در pH پوست خودتان باید از محصولات اسیدی‌تر استفاده کنید و همچنین از مرطوب‌کننده‌ها و محصولات مراقبتی خاصی برای پوست استفاده کنید که حاوی ترکیبات هومکتانت مانند گلیسرین، اسید هیالورونیک، پترولاتوم و دایمتیکن هستند. این ترکیبات به محافظت از پوشش اسیدی پوست کمک می‌رسانند.

پوست‌های سالخورده: پوست‌هایی که سالخورده محسوب می‌شوند، بافت قلیایی غلیظ‌تری دارند. با نازک‌تر شدن لایه شاخی پوست درواقع pH پوست هم بیشتر می‌شود و همین روند درنهایت باعث می‌شود که پوست‌های سالخورده دچار رنگ‌پریدگی، کدرشدگی، ناهمواری و خشکی شوند. این پوست‌ها معمولا بافت شُل‌تری دارند و بیشتر با چین‌وچروک‌ها و لکه‌های ناشی از تغییرات رنگدانه‌ای پوست مواجه می‌شوند. به همین دلیل هم افراد دارای پوست سالخورده باید دنبال محصولاتی بگردند که pH پایین‌تری دارند و به حالت اسیدی نزدیک‌تر می‌شوند، درحالی که می‌توانند از محصولات رتینوئیدی موضعی هم برای مقابله با نشانه‌های پیری پوست کمک بگیرند.