خطر طغیان بیماری‌هایی که از کشور پاک شدند
16 شهریور 1399 ساعت: 08:6
16 شهریور 1399 ساعت: 08:6
بی تردید، واکسیناسیون یکی از قدیمی‌ترین مداخلات بهداشتی برای کنترل بیماری‌ها در کشور است؛ مبحثی که تا پیش از سال‌های اول دهه ۶۰ ساختاری مناسب و هدفمند نداشت و با شکل‌گیری شبکه بهداشتی کشور و گسترش آن، کاهش چشمگیر مرگ و میر ناشی از دست کم شش بیماری واگیردار را رقم زد و آنها را به مرحله حذف رساند.
به گزارش سپید، به دنبال شکل‌گیری شبکه بهداشتی- درمانی در کشور و ایجاد ساختارهای لازم، برنامه گسترش ایمن¬سازی در سال ۱۳۶۳ با هدف ایجاد مصونیت فعال در کودکان در برابر بیماری-های قابل پیشگیری با واکسن شامل دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال و سل آغاز شد.
در سال ۱۳۷۲ نیز برنامه ایمنسازی هپاتیت ب در برنامه گسترش ایمنسازی ادغام شد. از سال ۱۳۸۳ نیز پس از انجام ایمنسازی سراسری سرخک و سرخجه، واکسن سه‌گانه سرخک-سرخجه- اوریون (MMR) جایگزین واکسن سرخک در ایمنسازی جاری شد و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب در قالب واکسن پنتاوالان از سال ۱۳۹۳ در برنامه ایمنسازی کودکان کشور اضافه شد.
واکسن تزریقی فلج اطفال نیز برای تقویت سطح ایمنی کودکان و در راستای مراحل انتهایی ریشه کنی جهانی فلج اطفال، از شهریورسال ۱۳۹۴ به برنامه ایمنسازی کودکان در استان‌های پرخطر و همجوار با افغانستان و پاکستان اضافه شد.
در مجموع اجرای برنامه ایمنسازی کودکان سبب شده تا بیماری‌هایی که در سال‌های قبل از انقلاب موارد بالایی از مرگ و میر کودکان جامعه را تشکیل می‌دادند، کاهش چشمگیری داشته باشند؛ به طوری که به اذعان مسئولان وزارت بهداشت و به عنوان مثال امروزه امکان اینکه یک دانشجوی پزشکی در کل دوران تحصیل خود و یا شاید کل دوران طبابت خود یک مورد بیماری دیفتری را ببیند، بسیار اندک است؛ این درحالیست که پیش از آن اپیدمی‌های بیماری دیفتری به طور مکرر اتفاق می‌افتاد و براساس برآورد وزارت بهداشت، میزان مرگ کودکان زیر ۵ سال کشور در سال ۱۳۵۷، برابر با ۱۵۴ در هزار تولد زنده بوده که در سال ۱۳۹۵، به حدود ۱۶ در هزار تولد زنده کاهش یافت.
در شرایطی که پوشش واکسیناسیون در کشور به بالاتر از ۹۹ درصد رسیده و وزارت بهداشت نیز امیدوار بود با ورود برخی واکسن‌های دیگر به برنامه ایمنسازی، گام بزرگی در جهت به روزرسانی برنامه واکسیناسیون کشور برداشته شود، اما کووید-۱۹ این میهمان ناخوانده به آسیبی برای برنامه واکسیناسیون کشوری بدل شد و به دلیل هراس خانواده‌ها و عدم مراجعه آنها به مراکز بهداشتی و درمانی برای واکسیناسیون فرزندانشان در شرایط کرونا، اکنون شاهد کاهش پوشش این برنامه ملی برای کودکان هستیم؛ شرایطی که وزارت بهداشت نسبت به آن هشدار می‌دهد و خطر بازگشت بیماری‌های واگیرداری نظیر سرخک، فلج اطفال و... را در صورت ادامه این روند، گوشزد می‌کند.
سید محسن زهرایی، رییس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: «برای آنکه واکسیناسیون در سطح همه کشورهای دنیا به اهداف خود برسد باید جمعیت هدف پوشش کامل داشته باشد. کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان سال‌هاست درگیر بیماری‌هایی مانند سرخک یا فلج‌اطفال هستند که علت آن این است که نتوانستند گروه هدف را آنطور که لازم است زیر پوشش واکسیناسیون ببرند.»
وی با بیان اینکه پوشش واکسیناسیون بالاتر از ۹۵ درصد، حداقل میزان لازم برای رهایی از بیماری‌های واگیردار است، افزود: «خوشبختانه در کشور ما پوشش واکسیناسیون به دلیل افزایش آگاهی خانواده‌ها، حمایت دولت‌ها، زحمات بهورزان و مراقبین سلامت، فرهنگسازی و... از سطح خوبی برخوردار بوده است و پوشش واکسیناسیون ما سال‌ها است که بالای ۹۵ درصد است.» حدودا ۲۰ سال است که هیچ موردی از فلج اطفال در کشور مشاهده نکردیم و یا سال قبل موفق به اخذ تاییدیه سازمان جهانی بهداشت برای حذف بیماری سرخک از کشور شدیم که این دستاورد بزرگی برای نظام سلامت بود؛ ما در منطقه مدیترانه شرقی جزو اولین کشورهایی بودیم که این تاییدیه را اخذ کردیم. همچنین شیوع هپاتیت B در جامعه به یک سوم رسیده است و این هم از دیگر دستاوردهای نظام سلامت کشور است.»
زهرایی با اشاره به شیوع ویروس کرونا در دنیا و ایران، ادامه داد: «این بیماری طبیعتاً مشکلاتی برای برنامه‌های ما و شرایط زندگی مردم به وجود آورد که یکی از مسائلی که از این آسیب دور نبود، برنامه واکسیناسیون کشوری است. با شیوع کرونا شعار در خانه بمانیم مهم‌ترین رکنی بود که برای حفظ سلامت و قطع زنجیره انتقال کرونا به مردم آموزش داده شد و همین موضوع و توصیه به کاهش رفت و آمدها سبب شد تا خانواده‌هایی که فرزندانشان در سنین دریافت واکسن هستند، فکر کنند چون فعلا فرزندانشان مشکلی ندارند، پس دریافت واکسن را به تعویق بیندازند. همچنین این نگرانی وجود داشت که اگر برای دریافت واکسن به پایگاه‌های بهداشت مراجعه کنند، ممکن است خود یا فرزندشان به کرونا مبتلا شوند که البته تصور درستی نبود؛ زیرا این مراکز پذیرنده مبتلایان کرونا نبودند و در طبقه‌بندی مواجهه با بیماران مبتلا به کرونا در طبقه پاک قرار می‌گرفتند. این مراکز به طور مرتب گندزدایی می‌شوند و پروتکل‌های بهداشتی در این مراکز در حال اجرا است.»
وی افزود: «با ارزیابی‌های انجام شده در وزارت بهداشت مشخص شد پوشش واکسیناسیون در دو ماه اسفند۱۳۹۸ و فروردین ۱۳۹۹ نسبت به دوره مشابه در سال قبل حدود ۱۶ درصد کاهش یافته بود که وضعیتی نامطلوب برای برنامه واکسیناسیون کشوری بود. برای رفع این مشکل به سرعت برنامه‌ریزی شد تا با پیگیری، تبلیغ و تشویق خانواده‌ها به انجام واکسیناسیون فعالیت شود؛ طی تماس با خانواده‌ها در مراکز بهداشت روستایی و شهری پیگیری واکسیناسیون کودکان صورت گرفت. خوشبختانه با اقدامات صورت گرفته در سه ماه گذشته، اکنون وضعیت بهتری داریم و پوشش واکسیناسیون نزدیک به ۹۵ درصد رسیده است. این درحالی است که پیش از شیوع کرونا پوشش واکسیناسیون حدود ۹۹ درصد بود. امسال تقریبا پنج درصد افت پوشش واکسیناسیون نسبت به سال قبل داشتیم و این افت پوشش می‌تواند برای ما بسیار مخاطره آمیز باشد.»
رئیس اداره‌ی بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، تصریح کرد: «هیچکدام از دستاوردهای برنامه واکسیناسیون پایدار نیست و تنها در صورتی پایدار خواهد ماند که برنامه واکسیناسیون ما بدون توقف ادامه داشته باشد. اگر پوشش واکسیناسیون به هر دلیلی از حد مورد انتظار که ۹۹ درصد است، کاهش یابد طبیعتاً زمینه بازگشت مجدد بیماری‌های واگیردار فراهم می‌شود.»
وی با تاکید بر اینکه بیماری‌ها بدون در نظر گرفتن مرزهای جغرافیایی منتقل می‌شوند، اظهار کرد: «همانگونه که بیماری کرونا از مرزهای کشورها عبور کرد، سایر بیماری‌های عفونی و واگیردار دیگر نیز به همین راحتی منتقل و منتشر خواهند شد. بیماری سرخک جزو بیماری‌هایی است که میران سرایت‌پذیری آن چند ده برابر بیش از کرونا است و تاکنون تنها موضوعی که باعث حفاظت کودکانمان در مقابل این بیماری شده است، پوشش خوب واکسیناسیون بوده است، ولی اگر قرار باشد پوشش واکسیناسیون حدود ۹۵ درصد یا کمتر از آن بماند؛ طی ماه‌های آینده جمعیت قابل توجهی از فرزندانمان در مقابل سرخک ایمن نخواهند بود و نگرانی جدی نسبت به طغیان مجدد سرخک در کشور وجود دارد.»
زهرایی خاطرنشان کرد: «باید توجه داشت در شرایطی که نظام سلامت کشور، کادر بهداشت و درمان و... درگیر مبارزه با کرونا هستند، صحیح نیست که اجازه دهیم سیستم بخواهد همین توان را برای مقابله با بیماری‌هایی نظیر سرخک، فلج اطفال و... صرف کند. بدون مشارکت کامل خانواده‌ها برای پوشش کامل واکسیناسیون فرزندان، احتمالاً طی چند ماه آینده ما درگیر طغیان‌هایی از این نوع بیماری‌ها خواهیم شد که می‌تواند سلامت جامعه را به خطر بیندازد.»
وی با تاکید بر اینکه واکسیناسیون جزو فعالیت‌های ضروری است، ادامه داد: «در شرایط کرونا، خروج از منزل برای انجام واکسیناسیون فرزندانمان امری ضروری است. مردم باید به زمان انجام واکسیناسیون دقت کافی داشته باشند و به امید تغییر شرایط یا سایر مسائل، زمان تزریق واکسن را به تعویق نیندازند؛ زیرا ممکن است در همین مدت تاخیر، کودک به بیماری آلوده شود که با تزریق واکسن به راحتی می‌شد جلوی آن را گرفت.»
زهرایی در پایان گفت: «برخی واکسن‌ها نیاز است چند نوبت تکرار شوند؛ به طور مثال واکسن فلج اطفال را در بدو تولد تا حدود ۶ سالگی در شش نوبت برای بچه‌ها داریم و این تصور که کودکمان دو یا سه بار این واکسن را دریافت کرده پس مجاز به قطع دریافت واکسن یا ایجاد تاخیر در فرایند آن هستیم، غلط است.»
در سال ۱۳۷۲ نیز برنامه ایمنسازی هپاتیت ب در برنامه گسترش ایمنسازی ادغام شد. از سال ۱۳۸۳ نیز پس از انجام ایمنسازی سراسری سرخک و سرخجه، واکسن سه‌گانه سرخک-سرخجه- اوریون (MMR) جایگزین واکسن سرخک در ایمنسازی جاری شد و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب در قالب واکسن پنتاوالان از سال ۱۳۹۳ در برنامه ایمنسازی کودکان کشور اضافه شد.
واکسن تزریقی فلج اطفال نیز برای تقویت سطح ایمنی کودکان و در راستای مراحل انتهایی ریشه کنی جهانی فلج اطفال، از شهریورسال ۱۳۹۴ به برنامه ایمنسازی کودکان در استان‌های پرخطر و همجوار با افغانستان و پاکستان اضافه شد.
در مجموع اجرای برنامه ایمنسازی کودکان سبب شده تا بیماری‌هایی که در سال‌های قبل از انقلاب موارد بالایی از مرگ و میر کودکان جامعه را تشکیل می‌دادند، کاهش چشمگیری داشته باشند؛ به طوری که به اذعان مسئولان وزارت بهداشت و به عنوان مثال امروزه امکان اینکه یک دانشجوی پزشکی در کل دوران تحصیل خود و یا شاید کل دوران طبابت خود یک مورد بیماری دیفتری را ببیند، بسیار اندک است؛ این درحالیست که پیش از آن اپیدمی‌های بیماری دیفتری به طور مکرر اتفاق می‌افتاد و براساس برآورد وزارت بهداشت، میزان مرگ کودکان زیر ۵ سال کشور در سال ۱۳۵۷، برابر با ۱۵۴ در هزار تولد زنده بوده که در سال ۱۳۹۵، به حدود ۱۶ در هزار تولد زنده کاهش یافت.
در شرایطی که پوشش واکسیناسیون در کشور به بالاتر از ۹۹ درصد رسیده و وزارت بهداشت نیز امیدوار بود با ورود برخی واکسن‌های دیگر به برنامه ایمنسازی، گام بزرگی در جهت به روزرسانی برنامه واکسیناسیون کشور برداشته شود، اما کووید-۱۹ این میهمان ناخوانده به آسیبی برای برنامه واکسیناسیون کشوری بدل شد و به دلیل هراس خانواده‌ها و عدم مراجعه آنها به مراکز بهداشتی و درمانی برای واکسیناسیون فرزندانشان در شرایط کرونا، اکنون شاهد کاهش پوشش این برنامه ملی برای کودکان هستیم؛ شرایطی که وزارت بهداشت نسبت به آن هشدار می‌دهد و خطر بازگشت بیماری‌های واگیرداری نظیر سرخک، فلج اطفال و... را در صورت ادامه این روند، گوشزد می‌کند.
سید محسن زهرایی، رییس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: «برای آنکه واکسیناسیون در سطح همه کشورهای دنیا به اهداف خود برسد باید جمعیت هدف پوشش کامل داشته باشد. کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان سال‌هاست درگیر بیماری‌هایی مانند سرخک یا فلج‌اطفال هستند که علت آن این است که نتوانستند گروه هدف را آنطور که لازم است زیر پوشش واکسیناسیون ببرند.»
وی با بیان اینکه پوشش واکسیناسیون بالاتر از ۹۵ درصد، حداقل میزان لازم برای رهایی از بیماری‌های واگیردار است، افزود: «خوشبختانه در کشور ما پوشش واکسیناسیون به دلیل افزایش آگاهی خانواده‌ها، حمایت دولت‌ها، زحمات بهورزان و مراقبین سلامت، فرهنگسازی و... از سطح خوبی برخوردار بوده است و پوشش واکسیناسیون ما سال‌ها است که بالای ۹۵ درصد است.» حدودا ۲۰ سال است که هیچ موردی از فلج اطفال در کشور مشاهده نکردیم و یا سال قبل موفق به اخذ تاییدیه سازمان جهانی بهداشت برای حذف بیماری سرخک از کشور شدیم که این دستاورد بزرگی برای نظام سلامت بود؛ ما در منطقه مدیترانه شرقی جزو اولین کشورهایی بودیم که این تاییدیه را اخذ کردیم. همچنین شیوع هپاتیت B در جامعه به یک سوم رسیده است و این هم از دیگر دستاوردهای نظام سلامت کشور است.»
زهرایی با اشاره به شیوع ویروس کرونا در دنیا و ایران، ادامه داد: «این بیماری طبیعتاً مشکلاتی برای برنامه‌های ما و شرایط زندگی مردم به وجود آورد که یکی از مسائلی که از این آسیب دور نبود، برنامه واکسیناسیون کشوری است. با شیوع کرونا شعار در خانه بمانیم مهم‌ترین رکنی بود که برای حفظ سلامت و قطع زنجیره انتقال کرونا به مردم آموزش داده شد و همین موضوع و توصیه به کاهش رفت و آمدها سبب شد تا خانواده‌هایی که فرزندانشان در سنین دریافت واکسن هستند، فکر کنند چون فعلا فرزندانشان مشکلی ندارند، پس دریافت واکسن را به تعویق بیندازند. همچنین این نگرانی وجود داشت که اگر برای دریافت واکسن به پایگاه‌های بهداشت مراجعه کنند، ممکن است خود یا فرزندشان به کرونا مبتلا شوند که البته تصور درستی نبود؛ زیرا این مراکز پذیرنده مبتلایان کرونا نبودند و در طبقه‌بندی مواجهه با بیماران مبتلا به کرونا در طبقه پاک قرار می‌گرفتند. این مراکز به طور مرتب گندزدایی می‌شوند و پروتکل‌های بهداشتی در این مراکز در حال اجرا است.»
وی افزود: «با ارزیابی‌های انجام شده در وزارت بهداشت مشخص شد پوشش واکسیناسیون در دو ماه اسفند۱۳۹۸ و فروردین ۱۳۹۹ نسبت به دوره مشابه در سال قبل حدود ۱۶ درصد کاهش یافته بود که وضعیتی نامطلوب برای برنامه واکسیناسیون کشوری بود. برای رفع این مشکل به سرعت برنامه‌ریزی شد تا با پیگیری، تبلیغ و تشویق خانواده‌ها به انجام واکسیناسیون فعالیت شود؛ طی تماس با خانواده‌ها در مراکز بهداشت روستایی و شهری پیگیری واکسیناسیون کودکان صورت گرفت. خوشبختانه با اقدامات صورت گرفته در سه ماه گذشته، اکنون وضعیت بهتری داریم و پوشش واکسیناسیون نزدیک به ۹۵ درصد رسیده است. این درحالی است که پیش از شیوع کرونا پوشش واکسیناسیون حدود ۹۹ درصد بود. امسال تقریبا پنج درصد افت پوشش واکسیناسیون نسبت به سال قبل داشتیم و این افت پوشش می‌تواند برای ما بسیار مخاطره آمیز باشد.»
رئیس اداره‌ی بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، تصریح کرد: «هیچکدام از دستاوردهای برنامه واکسیناسیون پایدار نیست و تنها در صورتی پایدار خواهد ماند که برنامه واکسیناسیون ما بدون توقف ادامه داشته باشد. اگر پوشش واکسیناسیون به هر دلیلی از حد مورد انتظار که ۹۹ درصد است، کاهش یابد طبیعتاً زمینه بازگشت مجدد بیماری‌های واگیردار فراهم می‌شود.»
وی با تاکید بر اینکه بیماری‌ها بدون در نظر گرفتن مرزهای جغرافیایی منتقل می‌شوند، اظهار کرد: «همانگونه که بیماری کرونا از مرزهای کشورها عبور کرد، سایر بیماری‌های عفونی و واگیردار دیگر نیز به همین راحتی منتقل و منتشر خواهند شد. بیماری سرخک جزو بیماری‌هایی است که میران سرایت‌پذیری آن چند ده برابر بیش از کرونا است و تاکنون تنها موضوعی که باعث حفاظت کودکانمان در مقابل این بیماری شده است، پوشش خوب واکسیناسیون بوده است، ولی اگر قرار باشد پوشش واکسیناسیون حدود ۹۵ درصد یا کمتر از آن بماند؛ طی ماه‌های آینده جمعیت قابل توجهی از فرزندانمان در مقابل سرخک ایمن نخواهند بود و نگرانی جدی نسبت به طغیان مجدد سرخک در کشور وجود دارد.»
زهرایی خاطرنشان کرد: «باید توجه داشت در شرایطی که نظام سلامت کشور، کادر بهداشت و درمان و... درگیر مبارزه با کرونا هستند، صحیح نیست که اجازه دهیم سیستم بخواهد همین توان را برای مقابله با بیماری‌هایی نظیر سرخک، فلج اطفال و... صرف کند. بدون مشارکت کامل خانواده‌ها برای پوشش کامل واکسیناسیون فرزندان، احتمالاً طی چند ماه آینده ما درگیر طغیان‌هایی از این نوع بیماری‌ها خواهیم شد که می‌تواند سلامت جامعه را به خطر بیندازد.»
وی با تاکید بر اینکه واکسیناسیون جزو فعالیت‌های ضروری است، ادامه داد: «در شرایط کرونا، خروج از منزل برای انجام واکسیناسیون فرزندانمان امری ضروری است. مردم باید به زمان انجام واکسیناسیون دقت کافی داشته باشند و به امید تغییر شرایط یا سایر مسائل، زمان تزریق واکسن را به تعویق نیندازند؛ زیرا ممکن است در همین مدت تاخیر، کودک به بیماری آلوده شود که با تزریق واکسن به راحتی می‌شد جلوی آن را گرفت.»
زهرایی در پایان گفت: «برخی واکسن‌ها نیاز است چند نوبت تکرار شوند؛ به طور مثال واکسن فلج اطفال را در بدو تولد تا حدود ۶ سالگی در شش نوبت برای بچه‌ها داریم و این تصور که کودکمان دو یا سه بار این واکسن را دریافت کرده پس مجاز به قطع دریافت واکسن یا ایجاد تاخیر در فرایند آن هستیم، غلط است.»
برچسب ها
دیدگاه کاربران
ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد