سلامت

قاسم جان‌بابایی معاون درمان وزارت بهداشت نیز در اردیبهشت‌ماه سال جاری، با بیان اینکه توقف روند درمان بیماران غیرکرونایی در بیمارستان‌ها، پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت، گفت: «راه‌اندازی فوری درمانگاه‌ها و کلینیک‌های ویژه برای درمان بیماران روماتیسمی، دیابتی، سرطانی و… نیازی جدی و کمک به بیمارانی است که به دلیل بحران کرونا درمان آنها متوقف شده بود.»

تاخیر در غربالگری‌های پیشگیرانه معلولیت

اما تنها افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن نبودند که از این وضعیت متضرر شدند. در همان ماه‌های آغاز شیوع کرونا بسیاری از مراکز توانبخشی، بینایی‌سنجی و شنوایی‌سنجی و مراکز پیشگیری از معلولیت به دلیل پروتکل‌های بهداشتی به صورت موقت تعطیل شدند. اگرچه در ماه‌های اخیر برخی از آنها بازگشایی شدند. اما به گفته مینو رفیعی، مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌های سازمان بهزیستی، «در حال حاضر اولویت مردم پیشگیری از کروناست و به اقدامات مربوط به پیشگیری از سایر بیماری‌ها توجه کمتری دارند.»

به گزارش سپید، رفیعی ضمن هشدار در مورد بی‌توجهی مردم به انجام غربالگری‌های پزشکی، اظهار کرد: «بسیاری از متخصصان دنیا هشدار داده‌اند که ممکن است در آینده‌ای نزدیک با سرطان‌هایی با درجه بالا مواجه شویم که دلیل آن عدم مراجعه مردم برای غربالگری و انجام آزمایش‌های پیشگیرانه است.

رفیعی با اشاره به نگرانی مردم مبنی بر اینکه با مراجعه به مراکز غربالگری در معرض ابتلا به کرونا قرار ‌می‌گیرند، گفت: «در مسئله غربالگری تنبلی چشم با کاهش مراجعات مردم مواجه هستیم، ولی مردم باید بدانند که تمام پروتکل‌های بهداشتی و مراقبتی در تمام مراکز غربالگری چشم رعایت می‌شود و در صورتی که مرکزی این پروتکل‌ها را رعایت نکند با آن برخورد می‌شود. در مراکز غربالگری تنبلی چشم تلاش شده که تماس‌ها به حداقل برسد، حتی مسئول غربالگری حجاب چشمی بر روی چشم بچه‌‌ها نمی‌گذارد و فقط از فاصله یک متری و از طریق دستگاه(بدون تماس با کودک) چشم آنها معاینه می‌شود.»

مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌های سازمان بهزیستی در خصوص غربالگری شنوایی نیز گفت: «این غربالگری در بیمارستان‌ها و پس از به دنیا آمدن کودکان صورت می‌گیرد که انجام آن پروتکل‌های خاصی دارد. البته در بیمارستان‌هایی که محل پذیرش بیماران کرونایی هستند غربالگری شنوایی انجام نمی‌شود.»

وی به مردم اطمینان داد که در مراکز غربالگری بینایی و شنوایی پروتکل‌های بهداشتی کاملاً رعایت می‌شود و از آنها خواست که این غربالگری‌ها را حتماً انجام دهند، چراکه مشخص نیست کرونا تا چه زمانی ادامه یابد و افزود: «بزرگسالان باید غربالگری‌های مورد نیاز خود را انجام دهند تا در آینده‌ای نزدیک با بیماری‌های وخیم‌تری که قابل پیشگیری‌ هستند مواجه نشوند.»

رفیعی در خصوص غربالگری ژنتیک اظهار کرد: «مطب‌ها مراکز مراجعه برای غربالگری ژنتیک هستند و پروتکل‌های خاص خود را دارند و در آنها با تجمع مردم مواجه نیستیم و افراد به صورت شخصی به مراکز مراجعه می‌کنند و در صورتی که از ماسک و دستکش استفاده کنند، خطر برای آنها کاهش می‌‌یابد.»

اختلال در زندگی معلولان

افراد دارای معلولیت ممکن است در زمان شیوع ویروس کرونا به دلیل قطع خدماتی که به آن اطمینان کرده بودند، به طور نامناسبی تحت فشار قرار بگیرند و با خطر افزایش معلولیت و بیماری‌های ناشی از آن مواجه شوند. این مسائل تنها در ایران نیستند که ممکن است خسارت بر جای بگذارند، مجله آمریکایی فوربز در گزارشی در رابطه با خطرات کرونا برای معلولان نوشت: «برخی از معلولان برای حفظ استقلال و زندگی در خانه‌های خود و نه در آسایشگاه‌ها و مراکز مراقبتی به دیگران و کمک‌های منظم وابسته‌اند. شیوع بیماری‌های واگیردار می‌تواند این خدمات را مختل کند. دستیاران و مراقبان معلولان ممکن است خود بیمار شوند یا به دلیل شیوع کرونا مجبور به خانه‌نشینی و حفظ قرنطینه شوند. این موضوع دریافت خدمات مورد نیاز معلولان را مختل می‌کند. در هنگام شیوع بیماری‌های واگیردار، مراقبت‌های جمعی مانند مراکز مراقبتی برای معلولان و دیگر گروه‌های پرخطر ایمن نیست، چرا که این نوع از مراقبت‌ها بر خلاف توصیه‌ها مبنی بر رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و حفظ قرنطینه است. نکته مهمی که باید بخاطر سپرد این است که خطرات بیماری کرونا برای افراد معلول فقط در یک جهت یا یک شکل وجود ندارد. در واقع خطرات ممکن است ناشی از خود این بیماری نباشد، بلکه در اثر اختلال در خدمات و روال‌های مختلف مورد نیاز آن‌ها ایجاد شود.»

چندی قبل سازمان بهزیستی در پی عمل به دستورالعمل‌های بهداشتی مقابله با کرونا از پذیرش افراد جدید در مراکز نگه‌داری شبانه‌روزی ممانعت به عمل آورد، بسیاری از این افراد معلولانی بودند که خانواده‌ها توانایی نگه‌داری از آنها را نداشتند. از سوی دیگر بسیاری از مراکز غیر دولتی توانبخشی و کار درمانی معلولان نیز تعطیل شده و خدمات به این افراد دچار وقفه شد.

محمدرضا اسدی نایب رئیس انجمن علمی کاردرمانی ایران در این رابطه به سپید گفت: «با توجه به سختی نگهداری و مراقبت از افراد دارای معلولیت شدید به ویژه در شرایط اپیدمی کرونا و تعطیلی مراکز، تاب‌آوری خانواده‌ها نیز بعد از یکی دو هفته تمام شده و این شرایط برای‌شان عادی می‌شود. عادی‌سازی ذهنی خانواده‌ها باعث ایجاد خطرات بیشتر برای افراد دارای معلولیت می‌شود. با توجه به اینکه گفته شده پیک جدیدی از ابتلا به ویروس کرونا در راه است پیش‌بینی می‌کنیم که این ویروس خانواده‌های دارای معلول را بیشتر تهدید کند و این زنگ خطری است که باید بیشتر مراقب این افراد و خانواده‌ها‌یشان باشیم.»

وی افزود: « عدم دسترسی معلولان به خدمات توانبخشی می‌تواند موجب کاهش عملکرد مطلوب در کارکرد و فعالیت‌هایی در این عزیزان شود که برنامه درمانی آن قبلا طراحی شده بود و این خود تاثیر منفی شگرفی در دستیابی به استقلال نسبی این گروه خواهد گذاشت.»

اسدی یادآور شد: «این گروه به خدمات توانبخشی وابسته هستند در واقع خاص بودن این گروه نشان از این دارد که آنها خدماتی را لازم دارند و اگر به موقع و به صورت مستمر آن را دریافت نکنند هم شدت معلولیت آنها افزایش پیدا می‌کند و هم اینکه هزینه‌های ادامه زندگی برای آنها و خانواده‌هایشان بیشتر می‌شود، به هر علتی این گروه خاص از این خدمات لازم و ضروری فاصله بگیرند هزینه‌های جانی و مالی نیز بیشتر می‌شود.»

معلولان چه می‌گویند؟

در یک نظر سنجی که اردیبهشت‌ماه سال جاری دانشگاه علوم پزشکی ایران به صورت اینترنتی از هزار و 403 فرد معلول انجام داد، تنها ۳۲.۳ درصد افراد اعلام کرده‌ بودند تعطیلی موقت مراکز توان‌بخشی روی وضعیت جسمی و ذهنی آن‌ها اثر نداشته است. از سوی دیگر 63.1 درصد پاسخگویان برنامه‌های توان‌بخشی از طریق آموزش‌های از راه دور به میزان کم و خیلی کم قابل‌اجرا دانسته‌ بودند. همچنین 87.3 درصد افراد معلول پاسخگو، توانایی دولت برای رسیدگی به نیازهای افراد دارای معلولیت در بحران کرونا را به میزان کم و خیلی کم ارزیابی کرده بودند. 88.6 درصد از افراد نیز موفقیت سازمان بهزیستی را در ایفای وظایف خود نسبت به افراد دارای معلولیت در بحران کرونا به میزان کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

دستورالعمل‌های بهداشتی مراکز توانبخشی و غربالگری

در پی این تهدیدات سازمان بهزیستی با همکاری وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی در اواسط اردیبهشت‌ماه پروتکل‌هایی را برای بازگشایی تدوین کرد و شروطی را برای بازگشایی مراکز کار درمانی پیش‌گذاشت. اسدی در رابطه با فعالیت مراکز توانبخشی در زمان کرونا ، گفت: «موسسات، دفاتر و مراکز توانبخشی که ابتدای آغاز بحران کرونا به سبب نگرانی مراجعین برای حضور در این مراکز، قبل از ابلاغ رسمی سازمان نظام پزشکی کشور به گونه‌ای از پذیرش حضوری امتناع کردند تا سلامت مراجعان که آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه و افراد دارای معلولیت هستند تهدید نشود.»

وی افزود: «ماهیت اقدامات و فعالیت‌های توانبخشی به گونه‌ای است که فرصت پیگیری مداخلات بر طبق برنامه‌های درمانی از طرق مختلف با بکارگیری شیوه‌ها و فن آوری‌های نوین از جمله توانبخشی مجازی برای همکاران این عرصه و بهره‌مندان آن فراهم شده و این بحران نوظهور، شرایط جذاب خدمت را به گونه‌ای برای فعالین این عرصه پررنگ‌تر و برای ذی نغعان و بهره‌مندان آن دسترس پذیرتر کرده است.»

اسدی بیان کرد: «نگرانی‌ها در مورد خطر ابتلای مراجعان به ویروس کرونا در زمینه بازگشایی موسسات و دفاتر فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، شنوایی شناسی، بینایی سنجی و کلینیک‌های ارتوپدی فنی و مراکز روزانه توانبخشی بهزیستی هم موجب شد تا تمهیداتی در این زمینه اندیشیده شود که منجر به تدوین پروتکل‌های عمومی توسط سازمان نظام پزشکی و سازمان بهزیستی کشور و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و پروتکل‌های اختصاصی توسط انجمن‌های تخصصی توانبخشی شد.»

نوبت دهی به مراجعین با فاصله زمانی بیشتر و کوتاه کردن مدت زمان انتظار برای افراد جهت رفع تجمع در سالن انتظار، راهنمایی لازم و ارجاع به مراکز بهداشتی درمانی در صورت مشاهده علائم کرونا ویروس در مراجعین یا پرسنل مرکز، رعایت فاصله گذاری اجتماعی (فیزیکی) در موارد اجتناب پذیر بین درمانگر و مراجع، تاکید بر شست‌وشوی دست تمامی مراجعین قبل از ورود به مرکز، هنگام ورود و پس از خروج از آن، اجتناب از فعالیت‌های درمانی و آموزشی گروهی، ضدعفونی قطعات و ابزارهای مورد استفاده به صورت روزانه و بعد از هر بار استفاده از آن از جمله مواردی است که مراکز باید رعایت کنند.

ضد عفونی تمامی وسایل مصرفی، تهویه مناسب فضای درمانی، نصب اسپری ضدعفونی کننده دست، همراه داشتن حتی الامکان یک همراه، نظافت و ضدعفونی کردن سطوح و وسایل در هر شیفت، استفاده از لیوان‌های یکبار مصرف از دیگر مفاد این برنامه است.

علاوه بر تاکید پروتکل‌های وزارت بهداشت، مواردی همچون حضور حداکثر دو سوم کارکنان مرکز در محل مرکز و یک سوم به صورت دورکاری و پیگیری اجرای برنامه توانبخشی از راه دور خدمت گیرندگان در مراکز توانبخشی، برنامه‌ریزی نوبت دهی و مراجعه روزانه توان‌خواهان یا خانواده‌ها به مراکز و ارائه خدمات ارزیابی، توانبخشی و یا مشاوره موکدا به صورت انفرادی با احتراز از هرگونه تجمع و یا تشکیل کلاس، با پیش بینی امکان پیگیری اثربخشی این خدمات از طریق اجرای برنامه توانبخشی از راه دور، در مراکز حرفه آموزی، کارگاه‌های تولیدی حمایتی و مراکز پشتیبانی شغلی، برنامه ریزی نوبت دهی و مراجعه حداکثر ۱۰ درصد از توان‌خواهان یا خانواده‌ها روزانه به مراکز با توجه به فضای فیزیکی قابل بهره برداری و پیگیری انجام تکالیف در منزل توسط مربیان در فضای مجازی است. از جمله دیگر نکاتی است در این دستورالعمل‌ها مورد نظر قرار گرفته است.

علی‌رغم این دستورالعمل‌ها همچنان به گفته بسیاری از مسئولان، افراد پیشگیری از ابتلا به کرونا را در اولویت سایر اقدامات درمانی و توانبخشی قرار داده‌اند که ای موضوع را می‌توان به عنوان تهدید دوگانه کرونا نام برد که بدون شک در آینده می‌تواند خطرات بیشتری علیه سلامت افراد، سیستم‌های حمایتی، بهداشتی و درمانی تحمیل کند. بنابراین لازم است که اطمینان روانی به افراد گوناگون از جمله معلولان و خانواده‌های آنها داده شود که تمامی پروتکل‌های بهداشتی پیشگیری از کرونا در این مراکز جهت پیشگیری از ابتلای به ویروس رعایت شده و خطر کرونا افراد توان‌خواه را در ادامه روند کار درمانی تهدید نمی‌کند.