سلامت

این مسابقه توسط دولت‌ها، خیریه‌ها و شرکت‌های عظیم جهان تغذیه می‌شود. به طوری که در جهان بیش از 165 واکسن در حال ساخت است که از این بین 27 مورد وارد فازهای یک تا سه مطالعات بالینی شده‌اند.

از بین آنها 7 واکسن ساخته شده وارد فاز سه کارآزمایی بالینی شده‌اند که مهم‌ترین فاز با حجم نمونه‌های چندین هزار نفری است و کارایی واکسن را در جلوگیری از ابتلا به ویروس را بررسی می‌کند.

این تعداد واکسن در حال مطالعه نویدبخش دستیابی به واکسنی موثر است. حداقل کارآیی توافق شده برای تایید واکسن کرونا توسط سازمان غذا و داروی آمریکا 50 درصد در نظر گرفته شده است و هر چند در گذشته تنها 10 درصد واکسن‌هایی که وارد فاز سوم کارآزمایی بالینی شده‌اند توانسته‌اند از این فاز موفق خارج شوند، اما با توجه به تعداد زیاد واکسن‌های در حال مطالعه، امید به دستیابی به واکسنی با حداقل کارایی دور از انتظار نیست و می‌تواند بازی کرونا را تغییر دهد.

این تلاش‌ها و همچنین اهمیت دسترسی به واکسنی موثر در کنترل پاندمی، کشورهای جهان را بر این داشته است که قبل از رسیدن به واکسن تمهیدات لازم برای تامین دوزهای کافی برای مردم خودشان را بیاندیشند و از طرفی بحث‌های فنی و اخلاقی زیادی در چگونگی تامین دسترسی کارآ و عادلانه به واکسن در جریان است.
جهان به خوبی می‌داند که بدون کنترل این ویروس در همه کشورهای دنیا تامین سلامتی و امنیت برای همه کشورها میسر نخواهد بود و از آنجایی که تعداد واکسن لازم برای کل مردم جهان به تدریج فراهم خواهد شد، علاوه بر جنبه‌های مربوط به عدالت در دسترسی به واکسن، استفاده بهینه از واکسن‌های تولید شده در بین کشورها و حتی مردم داخل کشورها واجد اهمیت است.

همه بخوبی می‌دانند در کشوری مانند ایران با بیش از 80 میلیون جمعیت حتی اگر به تعداد کافی واکسن هم فراهم شود، امکانات و نیروی انسانی و هماهنگی مدیریتی پویش واکسیناسیون همگانی نیازمند صرف زمان قابل توجهی است.

همچنین بدیهی است که به جهت عدالت در توزیع واکسن در جهان انتظار بعیدی است که از ابتدا واکسن کافی برای کل جمعیت کشور فراهم شود و لازم است برای توزیع واکسن و مدیریت پویش واکسیناسیون از هم اکنون تدابیری اندیشیده شود.

حال که فرصت کافی داریم و در شرایطی که افراد در مقام تصمیم‌گیری فوری برای چگونگی اولویت‌بندی اختصاص واکسن نیستند، می‌توان انتظار داشت که در مورد آن راحت‌تر توافق حاصل شود.

با توجه به اهمیت موضوع واکسن و با توجه به نزدیک بودن زمان تصمیم‌گیری در مورد آن و به منظور از دست ندادن هر‌گونه فرصتی، توجه سیاستگذاران و مدیران کشور را به جوانب مهم مرتبط به واکسن جلب می‌نمایم و امیدوارم برنامه‌ریزی‌های مرتبط با آن را از همین الان آغاز کنیم.

از آن مهم‌تر اینکه هم اکنون به اولویت‌بندی و اتخاذ تصمیم‌های جدی نیازمند هستیم که جنبه‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مهمی دارد و خوب است که از هم اکنون مردم را با جنبه‌های اخلاقی آن آشنا کنیم تا هر تصمیمی که در این راستا گرفته می‌شود با بحث و گفت‌وگوی کافی و مشارکت کافی مردم در این تصمیم همراه باشد. خصوصا که همانند بقیه ابعاد مرتبط با نظام سلامت، علاوه بر مسائل بالینی، بهداشت عمومی و اپیدمیولوژیک، جنبه‌های اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و انسانی زیادی دخیل هستند و لذا سیاستگذاران و مدیران نظام سلامت به تنهایی نمی‌توانند و نباید تصمیم بگیرند.

اهم مواردی که باید در رابطه با واکسن کرونا مد‌نظر قرار بگیرند عبارتند از:

1. همه تخم‌مرغ‌هایمان را در یک سبد نگذاریم. تولید واکسن نیاز به دانش و فناوری پیچیده‌ای دارد و تجربیات گذشته هم حاکی از شکست‌های مکرر توسعه واکسن برای بیماری‌های مهم است. آنچه این بار خوشبینی بیشتری ایجاد کرده است، گستردگی تلاش‌هاست، اما این به این معنی نیست که به فکر راه‌های موازی نباشیم.
در مورد تلاش‌های داخلی برای ساخت واکسن جسته گریخته خبرهایی منتشر شده است و متاسفانه دقیق نمی‌دانیم چه تلاشهایی در حال انجام است و چقدر به ساخت یک واکسن نزدیک هستیم، ولی حتی اگر واکسنی ساخته شود، همانگونه که گفته شد لزوما شانس موفقیت آن در مطالعات بالینی زیاد نیست و امیدوارم کشور تنها منتظر تلاش‌های داخلی نباشد. حتی در مورد واکسن‌های خارجی نیز مناسب است به فکر واکسن‌های مختلفی باشیم.

در بسیاری از کشورهای توسعه یافته علاوه بر حمایت از چندین مسیر تولید واکسن در داخل کشور خود و یا سایر کشورها، به پیش خرید و رزرو واکسن‌های متنوعی از کشورها و شرکت‌های مختلفی اقدام کرده‌اند. آیا ما در این مسیر اقدامی کرده‌ایم؟

2. به کنسرسیوم‌ها و ابتکارات (Initiative) بین‌المللی بپیوندیم. سرمایه‌گذاری در تحقیق و تولید واکسن هزینه و ریسک بالایی دارد و کشورها با توزیع هزینه و ریسک آن سعی می‌کنند در منافع بعدی آن هم سهیم شوند.

همچنین در صورتی که از الان به کنسرسیوم‌ها و ابتکارات جهانی، خصوصا مواردی که با محوریت سازمان جهانی بهداشت، یونیسف و سایر نهادهای وابسته به سازمان ملل راه‌اندازی شده‌اند بپیوندیم، می‌توانیم از آنها بهره مناسب را در زمان لازم ببریم.

البته رایزنی‌های مستقل با کشورهایی که واکسن‌های با شانس موفقیت بالا دارند را نیز باید مد نظر قرار دهیم و علاوه بر وزارت بهداشت، مناسب است که وزارت امور خارجه نیز به آن توجه ویژه نماید. هر یک ماه که زودتر در تامین واکسن موفق شویم به معنی جان‌های زیادی است که نجات می‌دهیم و اقتصادی است که زودتر به وضعیت عادی بر می‌گردد.

3. برای طراحی سازوکار ارزیابی دقیق و سریع واکسن‌های در حال توسعه از الان بیاندیشیم. نباید دقت فدای سرعت تصمیم‌گیری شود ولی باید برای بررسی و ارزیابی واکسن‌های در حال توسعه در جهان از الان سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت واکسن‌هایی که در خط توسعه، تولید و ارزیابی هستند را رصد کنند. لازم نیست مطالعات تمام شود و بعد ارزیابی را آغاز نمود.

آیا سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی واکسن‌های در حال مطالعه را رصد می‌کند؟ هر چند ما تجربیات طولانی در رابطه با تایید و ورود واکسن‌ها داریم، اما اینبار باید فعالانه‌تر سازوکارهایمان را برای این نیاز جدید بروز و بهینه کنیم.

شاید در تاریخ طب و بهداشت کمتر پیش آمده است که واکسن‌های متعددی برای یک بیماری واحد تولید شده باشد و برای تایید یک یا چند مورد آنها لازم است بر اساس عوامل متعددی تصمیم‌گیری شود. نباید این کار را به روز آخر واگذار کنیم و از الان باید واکسن‌های در حال توسعه را رصد کنیم.

4. برای توزیع واکسن از الان به فکر باشیم. همانگونه که گفته شد واکسن به تدریج در دسترس خواهد بود و حتی اگر در حالت خوشبینانه از اولین واکسن‌هایی که به کشور وارد می شود 10 میلیون دوز هم داشته باشیم، مجبور خواهیم بود استفاده از آنها را اولویت‌بندی کنیم.

در مورد این اولویت بندی باید قبل از اینکه واکسنی داشته باشیم فکر و بحث کنیم. هم باید اولویت‌های اپیدمیولوژیک را لیست کنیم و بر مبنای آن تصمیم بگیریم و هم باید مردم را در مورد چگونگی اولویت‌بندی در تخصیص واکسن و دلایل و عوامل مرتبط با تصمیم‌مان مشارکت بدهیم.

مدیران و سیاستگذاران نمی‌توانند و نباید پشت درهای بسته و بدون شنیدن دغدغه‌های اولویتی مردم تصمیم بگیرند. در این خصوص نباید سیاسی تصمیم‌گیری شود و نباید با تاخیر تصمیم گرفت.

این موضوع مسئله‌ای فوق العاده حساس خواهد بود و آن را نباید سهل گرفت. باید به فکر رانت‌های احتمالی نیز بود و باید مبتنی بر علم، انصاف و شفاف اینکار را بکنیم و این بحث‌های زیادی می‌طلبد و لازم است از الان به آن فکر کرد. خواهش می‌کنم آن را برای لحظه آخر نگذارید و از الان برنامه ریزی کنید.

بگذارید متخصصین علوم انسانی از الان در مورد آن در صدا و سیما و مطبوعات بحث کنند و ضمن روشن کردن جنبه‌های فلسفی و اخلاقی آن، مردم را هم با پیچیدگی چنین تصمیم‌هایی آشنا کنند.

5. برای تزریق واکسن از الان به فکر باشیم. داشتن واکسن کافی نیست. ما نظام سلامت مستقر و با تجربه‌ای در رابطه با واکسیناسیون داریم. پوشش واکسیناسیون خوبی داریم و تجربه پویش‌های واکسیناسیون متعددی را داشته‌ایم. اما بدون برنامه‌ریزی کارها می‌تواند به خوبی پیش نرود و در حالی که زمان نقش حیاتی دارد، جنبه‌های نوین این پویش واکسیناسیون را نباید دست کم گرفت.

احتمالا افراد خط مقدم، مسن و افرادی که عوامل خطر مربوط به بیماری کرونا را دارند، اولین گروه‌هایی خواهند بود که لازم است واکسن را دریافت کنند و اتفاقا در این جا ما تجربه کمتری داریم و باید از الان برنامه‌ریزی کنیم.

جالب است که مرکز مبارزه با بیماری‌های آمریکا (CDC) از الان یک میلیارد دلار تجهیزات مربوط به تزریق واکسن را سفارش داده است و نشان می‌دهد که چه لجستیک عظیمی را می‌طلبد که با توجه به محدودیت‌های ما در کشور باید از الان برای آن برنامه‌ریزی کنیم.

6. باید به فکر مهاجرین قانونی و غیر‌قانونی هم بود. علاوه بر اینکه مدیریت اپیدمی در کشور نیازمند ایمنی همه اقشار کشور است، این وظیفه انسانی ما است که به فکر هم‌نوع‌های خود که به دلیل اضطرارهایی مجبور به ترک وطن خود شده‌اند و در کشور ما زندگی می‌کنند باشیم. از نظر اجرایی نیز عمل به این وظیفه تمهیدات خودش را می‌طلبد.

7. مخالفین و مرددین واکسن را هم فراموش نکنیم. در کشوری مانند آمریکا تخمین زده می‌شود که 20 درصد مردم در مورد تزریق واکسن به فرزندانشان مردد یا بدبین هستند. در کشور ما چنین آماری نداریم اما نباید افراد مشکوک و مردد و بدبین را هم فراموش کرد. افرادی که به واکسن از دریجه توطئه نگاه می‌کنند و کار تبلیغی و آموزشی برای این دسته هم ضروری است. باید از الان پیش بینی کنیم که شایعات زیادی پخش خواهد شد و برای آن از هم اکنون‌ برنامه‌ریزی کنیم.
خلاصه آنکه باید از الان برنامه‌ریزی کنیم تا غافلگیر نشویم. تامین واکسن را در اولویت‌های کاری مان قرار بدهیم. برای توزیع و اجرای پویش‌های واکسیناسیون از الان برنامه ریزی کنیم و بدانیم که واکسیناسیون 80 میلیون جمعیت کشور، حتی در یک بازه زمانی 2 تا 3 ساله نیز کار بسیار بزرگ، دشوار و حساسی خواهد بود و از الان برنامه جامع آن باید نوشته شود و مشارکت مردم را در تهیه این برنامه از الان جلب نماییم.