سلامت

چند روز قبل‌تر آن صدرالدین علیپور مدیرعامل مدیریت پسماند شهرداری تهران نیز گفته بود: «همزمان با اوج‌گیری شیوع ویروس کرونا در تهران، میزان پسماندهای بیمارستانی از حدود ۷۰ تن به بیش از ۱۱۰ تن افزایش پیدا کرد که انتقال و دفن این میزان پسماند که تمام آن ها عفونی تلقی شده و در سایتی مجزا دفن می شدند، کار بسیار دشواری بود.» این در حالی است تنها در اسفندماه که بیماری تازه شیوع پیدا کرده بود میزان پسماند تولید شده روزانه در بیمارستان‌های شهر تهران ۸۰ تن و در اواخر اسفند ماه به ۹۰ تن رسید و با توجه به افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان و افراد بستری شده این میزان در فروردین ماه بین ۸۰ تا ۱۱۰ تن در روز متغیر شد.»

در این ایام که عمده بیمارستان‌های کشور با کرونا درگیر هستند، افزایش این زباله‌ها موجب تشدید نگرانی شهروندانی است که روز را با استرس ابتلا به کرونا به شب می‌رسانند. زیرا این احتمال وجود دارد که در صورتی که این زباله‌ها به درستی امحا نشوند، این ویروس عفونی دامنگیر خانواده‌های بیشتری شود.

اگرچه در حال حاضر هرگونه پسماندی حتی پسماندهای خانگی نیز مادامی که این ویروس همچنان در جامعه در حال گردش هستند، باید عفونی تلقی شوند چرا که ممکن است از خانه‌ای بیرون آید که ساکنان آن به بیماری کووید19 مبتلا شده باشند.

مدیریت پسماند بیمارستانی در قانون
خوشبختانه مدیریت پسماند در کشور دارای پشتوانه‌های قانونی محکمی است. این پشتوانه‌ها در راستای تحقق اصل پنجاه قانون اساسی که در آن به صراحت اعلام کرده است: «حفاظت محیط زیست که نسل ‌امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته ‌باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن‌ ملازمه پیدا کند، ممنوع است‌.» به وجود آمده و تدوین شده‌اند.
در قانون مدیریت پسماند کشور مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال 83، ضمن تعریف، پسماندهای بیمارستانی را شامل پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز می‌داند. ضمن اینکه سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی را از شمول این تعاریف خارج می‌کند.

این قانون در ادامه به تعریف پسماند ویژه می‌پردازد و می‌گوید: «پسماند ویژه ‌به کلیه پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص‌خطرناک از قبیل سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به‌مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای‌عادی، صنعتی، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزء پسماندهای ویژه محسوب می‌شوند.» در ماده 13 این قانون مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش‌آنها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع اعلام کرده است. در ماده 15 نیز تصریح شده است‌: «تولیدکنندگان آن دسته از پسماندهایی که دارای یکی از ویژگی‌های ‌پسماندهای ویژه می‌باشند، موظفند با بهینه‌سازی فرآیند و بازیابی، پسماندهای خود‌را به حداقل برسانند و درمواردی که حدود مجاز در آیین‌نامه اجرایی این قانون پیش‌بینی‌شده است، در حد مجاز نگهدارند.»

همانگونه که در قانون مدیریت پسماند عنوان شد پسماندهای پزشکی و بیمارستانی در دو طبقه‌بندی جا گرفته‌اند. از سوی دیگر در گذشته پسماندهای بیمارستانی به سه نوع دسته «عادی»، «عفونی، تیز و برنده» و «شیمیایی و دارویی» تفکیک می‌شدند. تا پیش از تصویب قانون مدیریت پسماند، وزارت بهداشت از سال 1376 بر اساس دستورالعملی به منظور جلوگیری از انتشار بیماری از طریق زباله و تامین سلامت و ارتقاء بهداشت جامعه با توجه به حساسیت و خطرناک بودن زباله‌های بیمارستانی، تفکیک، جمع آوری حمل، انتقال و دفع این نوع زباله‌ها را با اولویت خاصی اجرایی کرد. در این راستا زباله‌ها در بخش‌های مختلف بیمارستان به صورت مجزا تفکیک شده و زباله‌های خطرناک و عفونی از معمولی جداسازی می‌شد و طی مراحلی به زباله‌های بی‌خطر تبدیل و برای دفع نهایی از بیمارستان خارج می‌شدند.

با شیوع کرونا همانگونه که مدیرعامل مدیریت پسماند شهرداری عنوان کرد، تمامی این پسماندها عفونی تلقی می‌شوند. لذا از همان اوایل شیوع کووید19 به منظور کاهش و از بین بردن خطر شیوع این بیماری، تاکید و تصویب شد که علاوه بر رعایت ضوابط مربوط به پسماندهای بیمارستانی در بخش‌هایی از بیمارستان‌ها که بیماران کرونایی بستری می‌شوند، پسماندها داخل کیسه‌های دولایه و سه لایه قرار گیرد و به رغم رعایت تمامی این ضوابط تمام پسماندهای بیمارستانی در دسته‌بندی پسماند عفونی قرار گرفته و به عنوان پسماند عفونی در آراد کوه دفن شوند.

ورود شهرداری به انتقال و دفن زباله‌های بیمارستانی
ناهید خداکرمی عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با خبرنگار سپید با بیان اینکه زباله‌های بیمارستانی به دلیل ترنول و شرایط بیماری کووید19 که نیازمند یک‌سری لوازم و تجهیزات پزشکی است، افزایش پیدا کرده، گفت: «‌در همین راستا کمیسیون سلامت این شورا با حساسیت زیاد، نحوه جمع‌آوری و انتقال این پسماندها را پیگیری کرده و قرار است با کمک سازمان پسماند حدود 30 ناوگان حمل زباله‌های بیمارستانی را وارد چرخه مدیریت پسماند بکنیم.»

خداکرمی افزود: «‌شهرداری هیچ وظیفه‌ای در قبال جمع‌آوری پسماند بیمارستانی ندارد و قانونی هم در این راستا شهرداری را موظف نمی‌کند. خود مراکز بیمارستانی وظیفه گندزدایی و استریل کردن این زباله‌ها و انتقال آن به مراکز دفن زباله‌های بیمارستانی را برعهده دارند. اما در راستای حفظ سلامت شهروندان و اطمینان از اینکه این چرخه به درستی انجام شود از این پس شهرداری به جمع‌آوری، انتقال و دفن زباله‌های بیمارستانی نظارت می‌کند.»

این عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران ادامه داد: «‌ورود شهرداری به نظارت بر این چرخه این است که تا پیش از این پیمانکارها با مراکز برای جمع‌آوری و انتقال پسماندها قرار داد می‌بستند و اخباری به ما می‌رسید مبنی بر اینکه این امکان وجود دارد که این پسماندها ممکن است با زباله‌های معمولی مخلوط شده و به مکان‌های ویژه دفع این زباله‌ها منتقل نشوند.»

وی با اشاره به ورود کامیون‌های جدید ویژه حمل پسماندهای بیمارستانی به ناوگان حمل زباله گفت: «این ناوگان به GPS متصل بوده و در تمامی مسیر حمل، شهرداری بر انها نظارت می‌کند. این کار بسیار بزرگی برای تضمین سند جامع مدیریت پسماند تهران است که بر اساس آن هم طرح کاهش تولید پسماند و هم نظارت بر حمل پسماندهای بیمارستانی تا کنون اجرا شده است.»

خداکرمی تاکید کرد: «‌همه بیمارستان مجهز به اتوکلاوهایی برای استریل و غیر عفونی کردن زباله‌های عفونی هستند. این زباله‌ها در بسته‌های جداگانه جمع‌آوری شده و هر شب توسط کامیون‌های مخصوص پسماندهای بیمارستانی به محل دفن این زباله‌ها در آرادکوه منتقل می‌شوند.»

رعایت پروتکل‌های بهداشتی در مدیریت پسماندهای بیمارستانی
علیرضا زالی فرمانده ستاد مدیریت کرونا تهران هم در آئین رونمایی از ناوگان جدید حمل پسماندهای بیمارستانی شهر تهران با بیان اینکه با تدبیر ستاد مقابله با کرونا ظرفیت تفکیک زباله بیمارستانی افزایش پیدا کرده است، گفت: «‌در شهرداری تهران تدابیر خوبی برای جمع‌آوری این زباله‌ها اتخاذ شده است. در این مدت تفکیک در مبدا و دخالت در مقصد نیز با بهره‌گیری از ۱۵ هزار نیروی خدماتی در پس این ماجرا محقق شده و لازم است از شهرداری و کارکنان آن برای این موضوع قدردانی کنیم.»

وی با اشاره به ورود دستگاه‌های ویژه حمل زباله‌های بیمارستانی به مدیریت پسماند تهران، اظهار کرد: «این سیستم کاملا هوشمند و قابل ردیابی است؛ همچنین افرادی که با این ماشین‌ها کار می‌کنند تبحر بیشتری در جمع‌آوری این زباله‌ها دارند و در نهایت این زباله‌ها در سلول جداگانه‌ای دفع خواهد شد. سیستم هوشمندی که امروز شاهد رونمایی آن بودیم بخش زیادی از نگرانی‌ها را رفع می‌کند؛ به شکلی که رضایتمندی بیمارستان‌ها در حوزه جمع‌آوری سریع‌تر زباله‌های عفونی را به همراه خواهد داشت.»

زالی بیان کرد: «مطالعه میدانی نشان می‌دهد که در حوزه مدیریت پسماند رعایت پروتکل‌های بهداشتی به خوبی انجام شده به شکلی که پسماندها به عنوان کانونی برای شیوع بیماری‌های عفونی قلمداد نمی‌شود و این در حالی است که در برخی کشورهای دیگر انباشت پسماند یکی از کانون‌های شیوع کروناست. از سوی دیگر مدیریت خوب حوزه پسماند در شهر تهران موجب شده که کمترین میزان ابتلا به کرونا را بین کارگران شهرداری شاهد باشیم؛ به طور کلی خدمات شهری تهران که در خط اول مقابله با کروناست، معدل ابتلای بسیار پایینی دارد و با عملکرد ممتاز در این حوزه از پرسنل خود صیانت کرده است.»

پیروز حناچی شهردار تهران نیز با بیان اینکه یکی از بخش‌های مهم پسماند شهر تهران پسماندهای عفونی و بیمارستانی هستند، اظهار کرد: «در شرایط شیوع کرونا شاهد بودیم بیش از ۱۰۰ تن از این پسماند در تهران جمع‌آوری می‌شود و امروز بخشی از تجهیزات این حوزه نوسازی شده است. این کار با هدف افزایش بهداشت و امحای صحیح پسماندهای بیمارستانی انجام شده است.»

حناچی در رابطه با‌ بی‌خطرسازی پسماندهای بیمارستانی و نقش نظارت شهرداری تهران در این حوزه گفت: «بی‌خطر کردن پسماندهای بیمارستانی در داخل بیمارستان‌ها برعهده وزارت بهداشت است و جمع‌آوری صحیح و بهداشتی این پسماندها توسط شهرداری تهران دنبال می‌شود. آن زمان که ما از این بیمارستان‌ها این گونه زباله‌ها را دریافت می‌کنیم، فرض را بر بی‌خطر شدن این زباله‌ها می‌دانیم به‌شکلی که این زباله‌ها باید در داخل بیمارستان‌ها رفع خطر شوند و مسئولیت این کار با وزارت بهداشت است.»

به نظر می‌رسد که اخبار افزایش پسماندهای بیمارستانی در دوره کرونا با توجه به الزامات قانونی برای بی‌خطر کردن، انتقال و دفع استاندارد آن نمی‌تواند چندان نگران کننده باشد. ضمن اینکه تقریبا تمامی بیمارستان‌ها دارای دستگاه امحا و بی‌خطرسازی پسماندهای عفونی و تیز و برنده هستند همچنین همه پرسنل شاغل آموزش لازم را در خصوص تفکیک پسماندها دیده‌اند و موازین مورد نیاز را رعایت می‌کنند. همچنین پسماندهایی که در بخش‌های مختلف بیمارستان تولید می‌شود توسط نیروهای آموزش‌دیده جمع‌آوری و به سایت بی‌خطرسازی پسماندهای عفونی منتقل می‌شو. و آنچه ماحصل تولید و خروج دستگاه‌های بی‌خطرسازی پسماند است، هیچ خطری برای شهروندان ندارد و مثل پسماندهای عادی به سایت‌های دفع پسماند منتقل می‌شود.

در واقع این روزها اگرچه با افزایش زباله‌های بیمارستانی مواجه هستیم اما آنچه نگران کننده است، زباله‌های شهری هستند. چرا که عمده آنها نه تفکیک از مبدا دارند و نه بی‌خطر‌سازی می‌شوند. زباله‌گردی نیز سببی برای گردش عوامل عفونی در جامعه می‌شود.