سلامت

برخلاف تصور رایج در بین بسیاری از مردم، فقط پزشکان و پرستاران نیستند که به درمان بیماران مبتلا به کرونا می‌پردازند. این روزها بسیاری از گروه‌های فعال در جامعه پزشکی با تمام تلاش در حال خدمت رسانی به بیماران هستند که خدمات برخی از این گروه‌ها چندان در رسانه‌ها انعکاس ندارد.

یکی از گروه‌های کمتر دیده شده جامعه پزشکی در دوران کرونا که نقش پررنگی در فرآیند بازتوانی بیماران مبتلا به کووید 19 دارند، فیزیوتراپیست‌ها هستند. این روزها جمعیت قابل توجهی از فیزیوتراپیست‌ها تمام توان خود را معطوف به توانبخشی بیماران کرونا کرده‌اند. نقش فیزیوتراپیست‌ها حتی در زمان قبل از ابتلای فرد به کرونا نیز بسیار موثر است. یعنی فیزیوتراپیست با بهره‌گیری از مجموعه‌ای از تکنیک‌های تخصصی می‌تواند حتی شرایطی را ایجاد کند که فرد در صورت ابتلا به کرونا به خدمات «آی سی یو» نیاز نداشته باشد. نقش پررنگ فیزیوتراپیست‌ها در فرآیند درمان و بازتوانی بیماران کرونا موجب شده است تا بیمار مبتلا به کرونا، مراحل درمان را سریع‌تر طی کند و خیلی زودتر به فضای کار و جامعه بازگردد. همچنین با مجموعه تلاش فیزیوتراپیست‌ها، هزینه‌های نظام سلامت نیز بسیار کاهش خواهد یافت، زیرا نیاز به خدمات بستری در تخت‌های «آی سی یو» نیز بسیار کمتر خواهد شد.

کاهش عوارض تنفسی و حرکتی در بیماران مبتلا به کرونا
استفاده از خدمات فیزیوتراپی می‌تواند در تمام مراحل درمان و بازتوانی بیمار مورد استقاده قرار بگیرد. همه بیماران مبتلا به کرونا، اعم از خفیف تا شدید می‌توانند از خدمات فیزیوتراپی به منظور بهبودی سریع‌تر، بهره‌مند شوند.

پریسا ارزانی، مسئول کمیته علمی و استانداردسازی انجمن علمی فیزیوتراپی ایران هم با اشاره به نقش فیزیوتراپیست‌ها در کاهش عوارض کرونا، یادآور می‌شود: «کرونا یک بیماری نوپدید است. در راستای مهار این بیماری، انجمن فیزیوتراپی با همراهی دانشگاه بهزیستی به انتشار گایدلاین کووید ۱۹ توسط وزارت بهداشت اقدام کرد. همچنین به تهیه بروشور و فیلم‌های آموزشی برای بیماران پرداختیم و یک سمپوزیوم آموزشی نیز برای همکاران فیزیوتراپییست برگزار شد. بر خلاف تصورات رایج، تظاهرات این بیماری به مشکلات تنفسی محدود نمی‌شود، بلکه این افراد مشکلاتی نظیر قلبی، ریوی، عروقی، عصبی و پوستی دارند. فیزیوتراپیست باید تمام این موارد را در نظر بگیرد و به کاهش این عوارض، اقدام کند.»

همچنین محسن عابدی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز یادآور می‌شود: «بیماران مبتلا به کووید ۱۹ که در بیمارستان بستری می‌شوند دچار عوارض متعدد حرکتی و عضلانی اسکلتی ناشی از بی‌تحرکی و بیماری می‌شوند. فیزیوتراپی و تمرین درمانی برای کاهش این عوارض و جلوگیری از اختلالات طولانی مدت بعد از ترخیص از بیمارستان ضروری است. در این راستا روش‌های مختلف تمرین درمانی و احتیاطات لازم مورد بررسی قرار خواهد گرفت. از جمله نکات مهم دیگری که در بیماران بستری باید مدنظر قرار گیرد «پوسچر» صحیح بیمار در تخت و انجام تمرینات بر روی تخت بستری و خارج از تخت بیمارستانی است. بعضی از بیماران وابسته به اکسیژن هستند که احتیاط مربوط به تمرین درمانی همراه با اکسیژن باید لحاظ شود.» فرهاد آزادی، فیزیوتراپیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی هم خاطرنشان می‌کند: «فیزیوتراپی در دوران پاندمی کووید ۱۹ در سه سطح عموم مردم، بیماران غیر مبتلا به کووید ۱۹ و بیماران مبتلا به کووید ۱۹ می‌تواند منشا خدمات قرار گیرد.»

همچنین سازمان بهداشت جهانی نیز بر انجام فعالیت فیزیکی در دوران قرنطینه خانگی تاکید دارد. این کار به منظور داشتن یک سطح آمادگی جسمانی مناسب، بسیار موثر خواهد بود. بر اساس توصیه‌های کارشناسی، افراد در دوران کرونا بهتر است حداقل ۱۵۰ دقیقه تمرین با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه تمرین درمانی با شدت بالا را طول یک هفته انجام دهند.

همچنین اهمیت و ضرورت انجام فیزیوتراپی در برخی بیماران غیر کووید ۱۹ از جمله بیماران ترومایی، سکته‌های قلبی و مغزی اخیر و ... نیز بسیار حیاتی است. در این فیزیوتراپی‌ها، میزان خطر ابتلای بیمار و یا کادر درمان به کرونا سنجیده می‌شود. همچنین در این بین به عوارض عدم ارائه خدمات فیزیوتراپی به بیمار نیز توجه می‌شود.

تداوم ارائه خدمات فیزیوتراپی در دوران پس از ترخیص به منظور کاهش خطر ابتلا نیز بسیار اهمیت دارد. توصیه‌های مختلف همچون جداسازی فضای استقرار بیمار از بقیه افراد منزل، استفاده از بستر فیزیوتراپی از راه دور و ... نیز توصیه می‌شود.

فیزیوتراپی چطور به داد بیماران مبتلا به کرونا می‌رسد؟
در صورت در دسترس بودن خدمات فیزیوتراپی، آمار مرگ و میر بیماران مبتلا به کرونا نیز بسیار کاهش خواهد یافت.

مجید روانبخش، فیزیوتراپیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نیز در گفتگو با سپید به تشریح نقش پررنگ فیزیوتراپیست‌ها در دوران کرونا می‌پردازد و می‌گوید: «کاربرد فیزیوتراپی در مقابله با کرونا بسیار زیاد است. تقریبا از هر جهتی که به درمان کرونا نگاه کنید، پای فیزیوتراپیست به میان می‌آید. مثلا بیماران کرونا که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند، برای اصلاح عوارض حرکتی به فیزیوتراپیست مراجعه می‌شود. همچنین گاهی به صورت تخصصی و به این دلیل که سیستم تنفسی بیمار درگیر می‌شود، به فیزیوتراپیست مراجعه می‌کنند. فیزیوتراپی تنفسی بیماران مبتلا به کرونا، طیف وسیعی از بیماران را شامل می‌شود. مثلا هم بیمار مبتلا به کرونا که در بخش مراقبت‌های ویژه است و هم بیماری که مرخص شده و حالش بهبود یافته است، هر دوی آنها از خدمات فیزیوتراپی تنفسی بهره می‌برند. حتی برای افراد سالمی که در معرض ابتلا به کرونا هستند، یعنی ممکن است به زودی درگیر کرونا شوند، برای این گروه از افراد هم خدمات فیزیوتراپی بسیار پرکاربرد است.»

رئیس انجمن فیزیوتراپی استان خوزستان ادامه می‌دهد: «طیف وسیعی از خدمات فیزیوتراپی وجود دارد که می‌تواند با بیماری کرونا مقابله کند.
یعنی هم فرد مبتلا، هم فرد ناقل و هم فرد سالم می‌تواند از این خدمات بهره ببرد. تعداد این تکنیک‌ها بسیار زیاد است. البته اینها به این معنی نیست که ما با فیزیوتراپی از کرونا پیشگیری می‌کنیم. این آلودگی ویروسی ممکن است به هر فردی سرایت کند، ولی ما می‌توانیم سیستم تنفسی را طوری قوی کنیم که اگر فردی به کرونا مبتلا شد، از سیستم تنفسی قوی برخوردار باشد تا بتواند صدمات و عوارض بیماری کرونا را بهتر تحمل کند. از آنجا که سیستم تنفسی بدن به شدت درگیر کرونا می‌شود، بنابراین عملکرد این سیستم برای مقابله با کرونا بسیار اهمیت دارد. تقویت سیستم تنفسی بیمار با فیزیوتراپی، می‌تواند بخشی از آسیب دستگاه تنفسی را جبران کند. درواقع، مشکل ما در کرونا این است که بیمار بخشی از عملکرد ریه خود را از دست می‌دهد و گازهای خونی او دچار اختلال می‌شود. همین کم و زیاد شدن گازهای خونی فرد مبتلا به کرونا موجب می‌شود که فرد دچار مشکلات تنفسی شود. حتی ممکن است این مشکل به حدی حاد شود که بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شود. حال اگر سیستم تنفسی بیمار را با فیزیوتراپی تقویت کنید، احتمال بحرانی شدن وضعیت بیمار بسیار کمتر خواهد شد.»

همچنین او یادآور می‌شود: «بعد از گذشت حدود پنج ماه از درگیری دنیا با کرونا ویروس، استفاده از خدمات فیزیوتراپی در بیماری کووید ۱۹ در تمام مراحل بیماری اعم از درگیری‌های خفیف تا رسیدن بیمار به بخش‌های مراقبت ویژه از اهمیت زیادی برخوردار است. حتی برای پیشگیری از بروز مشکلات ریوی و کاهش اثر علایم ریوی و مشکلات بیماران، می‌توان از فیزیوتراپی تنفسی حتی در افراد سالم که هنوز مبتلا نشده‌اند نیز بهره برد.»

روانبخش با اشاره به اینکه استفاده از خدمات فیزیوتراپی برای کاهش عوارض کرونا می‌تواند تاثیر چشمگیری نیز در کاهش هزینه‌های درمان داشته باشد، خاطرنشان می‌کند: «تکنیک‌های فیزیوتراپی برای کاهش عوارض کرونا، قابل یادگیری است. هر فردی که این تکنیک‌ها را اجرا کند، در صورت ابتلا به کرونا نیز شانس بهبودی‌اش بسیار افزایش پیدا می‌کند. از سوی دیگر، برای بیمار مبتلا به کرونا هم که وضعیت وخیم دارد و ممکن است در بخش «آی سی یو» در حالت کما قرار داشته باشد، فیزیوتراپیست با انجام کارهای تخصصی می‌تواند در نجات جان این بیماران بسیار اثربخش باشد. استفاده از خدمات فیزیوتراپی در مهار بحران کرونا به این معنی است که ما از عوارض کرونا آگاهی داریم و برای کاهش عوارض آن، برنامه‌ریزی کرده‌ایم.»

او در ادامه با انتقاد از اینکه در دوران کرونا، حمایت جدی از فیزیوتراپیست‌های کشور انجام نشده است، تاکید می‌کند: «نه تنها از فیزوتراپیست‌ها، بلکه از پزشکان، پرستاران و سایر کادر درمان که در مهار بحران کرونا تاثیر داشتند، حمایت جدی نشد. آنها شایسته تقدیر و تشکر بیشتری بودند. مثلا یک سری مشکل کمبود وسایل محافظتی مثل ماسک داشتیم که اغلب جامعه پزشکی نیز با این مشکل، دست و پنجه نرم می‌کردند. به طور کلی، توانبخشی در کشور ما مظلوم است و چندان شناخته شده نیست. هنوز توانبخشی نتوانسته است به جایگاه واقعی خود در نظام سلامت، دست پیدا کند. با این وجود، جامعه فیزیوتراپیست‌ها تلاش کردند که در دوران بحران کرونا، توانمندی‌های خود را به نظام سلامت و وزارت بهداشت اثبات کنند. مثلا تدوین راهنمای بالینی برای مقابله با کرونا از سوی فیزیوتراپیست‌ها، اقدام بسیار مهمی بود که وزارت بهداشت نیز این گایدلاین‌ها را به سراسر کشور ابلاغ کرد. این راهنمای بالینی جامع که با همراهی وزارت بهداشت تدوین شد، حاصل کار علمی استادان حدود پنج دانشگاه شاخص و برخی از همکاران انجمن فیزیوتراپی است. هم‌اکنون نیز درمان‌های مبتنی بر فیزیوتراپی در سراسر کشور بر اساس گایدلاین درمان‌های فیزیوتراپی در بیماران کرونا، انجام می‌شود.»

روانبخش تاکید می‌کند: «مجموعه‌ای از تکنیک‌های تنفسی و تمرینات تخصصی فیزیوتراپی می‌توانند به سیستم قلبی، عروقی و ریوی بیماران کمک زیادی کنند و این سیستم‌های حیاتی در بدن را قوی‌تر و کارآمدتر سازند. اصول این تکنیک‌ها، مکانیسم اثر آنها، انواع این تمرینات، به همراه برنامه‌هایی برای تقویت و کارآمدی سیستم‌های متاثر از بیماری به همکاران فیزیوتراپیست آموزش داده می‌شود.»

او خاطرنشان می‌کند: «دانستن تمام روش‌ها و انجام تمرینات مفید و موثر در افزایش توانمندی بدن می‌تواند علاوه بر درمان بیماران کرونا به آنها کمک کند تا از نظر شاخص‌های مرتبط با سلامتی، وضعیتی مطلوب‌تر را کسب کنند. این موارد باعث شده است تا در تمام منابع علمی در حوزه درمان کرونا، درمان‌های فیزیوتراپی در خط اول درمان قرار گیرند. بی‌شک بواسطه توانبخشی ریوی و فیزیوتراپی تنفسی ما خواهیم توانست آثار و عواقب ناشی از این بیماری را به حداقل برسانیم و مانع مرگ و میر بالا در این بیماری باشیم.»

پای دغدغه فیزیوتراپیست‌ها در دوران بحران کرونا
اگرچه بسیاری از فیزیوتراپیست‌ها در دوران شیوع کرونا، از خودگذشتگی نشان دادند و بی‌وقفه در فرآیند درمان بیماران مبتلا به کرونا نقش موثری داشتند، اما خیلی از آنها معتقدند که با وجود تعرفه‌های فعلی، چندان قدر زحمات آنها دیده نمی‌شود.

احمد موذن‌زاده، رئیس انجمن علمی فیزیوتراپی ایران نیز به مشکلات فیزیوتراپیست‌های کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «براساس آخرین آمارهای ما از سطح کشور، تاکنون ۱۲ فیزیوتراپیست به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند که متاسفانه در فروردین‌ماه یکی از فیزیوتراپیست‌ها بر اثر بیماری کرونا از دنیا رفت. امسال نیز با توجه به رشد تعرفه‌های پزشکی برای فیزیوتراپیست‌ها فقط ۵ درصد افزایش تعرفه داشتیم که با توجه به افزایش قیمت اجناس و هزینه‌های معیشتی، این تعرفه‌ها برای فیزیوتراپیست‌ها ناکافی است. در نظر بگیرید که تورم شاخص بانک مرکزی بالای ۴۱ درصد است که این موضوع نشان می‌دهد رشد تعرفه‌ها ناکافی است. همچنین با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور، مراکز فیزیوتراپی در فروردین ماه تعطیل بودند که این موضوع می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند، اما در حال حاضر تمامی مراکز فیزیوتراپی در کشور فعال هستند، ولی با کاهش چشمگیر مراجعات به این مراکز رو‌به‌رو هستیم.»

موذن‌زاده تاکید می‌کند: «میزان استفاده از اقلام حفاظتی و مصرفی مانند ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی برای پاکسازی تجهیزات و محیط، هزینه‌های زیادی را برای فیزیوتراپیست‌ها ایجاد کرده و باعث ایجاد دردسرهایی شده است. برآوردی که در انجمن علمی فیزیوتراپی ایران انجام دادیم متوجه شدیم که در هر مراجعه بیمار در مراکز درمانی، رقمی بین ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان برای این تجهیزات مصرف می‌شود که در تعرفه محاسبه نشده است.»

او با اشاره به نقش فیزیوتراپیست‌ها در درمان کرونا، تصریح می‌کند: «یکی از اقدامات برای مقابله با کرونا، فیزیوتراپی تنفسی است که توسط فیزیوتراپیست‌ها انجام شده است و این موضوع برای بیماران کرونایی نیز انجام می‌شود. این موضوع خطر ابتلا به بیماری کرونا را در فیزیوتراپیست‌ها بالا می‌برد. برای مقابله با کرونا دستورالعملی را اعلام کردیم در مورد اینکه افرادی که برای فیزیوتراپی مراجعه می‌کنند حتما با ماسک باشند و ویزیت بدون ماسک ممنوع است. همچنین ظرفیت پذیرش را در مراکز فیزیوتراپی کاهش دادیم. همچنین تلاش کردیم فیزیوتراپی را از راه دور انجام دهیم و کلیپ‌های آموزشی را در این زمینه تهیه کردیم که مردم می‌توانند این ویدئوها را در سایت نظام پزشکی و انجمن فیزیوتراپی ایران ببینند.»

با توجه به اهمیت حیاتی فیزیوتراپی در کاهش عوارض کرونا، انتظار می‌رود که متولیان نظام سلامت نیز با نگاه حمایتی بیشتری به این گروه فعال از جامعه پزشکی نگاه کنند. از سوی دیگر، باید شرایطی فراهم شود که بیماران مبتلا به کرونا در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته کشور نیز بتوانند از خدما1ت فیزیوتراپی بهره‌مند شوند تا در بحث مقابله با کرونا شاهد پررنگ‌تر شدن مبحث «عدالت در سلامت» باشیم.