سلامت

گروه قابل توجهی از فعالان جامعه پزشکی بر این باور هستند که موج دوم کرونا در کشور شروع شده است. البته وزارت بهداشت اعلام کرده که موج دوم کرونا آغاز نشده و افزایش موارد ابتلا درواقع همان تداوم موج اول کرونا است.

در هر حال سه رقمی شدن موارد مرگ بر اثر کرونا را چه تداوم موج اول بدانیم یا شروع موج دوم کرونا، واقعیت این است که شرایط بحرانی فعلی موجب شده است که اقتصاد سلامت در بسیاری از مرکز درمانی در شرایط اضطراری قرار بگیرد و بسیاری از عمل‎های «الکتیو» یا همان جراحی‌های غیراورژانسی نیز انجام نشود.

بخشی از مراکز درمانی در بخش دولتی، تمایل چندانی به انجام عمل‌های الکتیو در دوران کرونا ندارند و نوبت‌دهی این بیمارستان‌ها برای انجام این جراحی‌ها تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است. بخش مهمی از توان پرسنل درمانی نیز معطوف به مقابله با کرونا شده و در برخی بیمارستان‌ها همه زمان و توان پرسنل صرف درمان بیماران کرونا شده است. در این شرایط، نوبت‌دهی عمل‌های الکتیو از اولویت بسیاری از مراکز درمانی در بخش دولتی خارج شده است.

همچنین بسیاری از عمل‌های الکتیو نیز از سوی خود مردم به تعویق افتاده که همین موضوع نیز ضربه سنگینی به درآمد بیمارستان‌های خصوصی وارد کرده است. از سوی دیگر، برخی از اعضای جامعه پزشکی نیز از مردم درخواست کرده‌اند که عمل‌های زیبایی و سایر جراحی‌های غیرضروری را به تعویق بیندازند تا در بحبوحه کرونا، آمار مبتلایان به این اپیدمی افزایش پیدا نکند.

مجموع این شرایط موجب شده است که عمل‌های الکتیو در یک دوران تعلیق و کما به سر ببرد. تداوم این شرایط به اقتصاد مراکز درمانی در بخش خصوصی و حتی در بخش دولتی آسیب جدی می‌زند. همچنین تعلیق عمل‌های جراحی نیمه ضروری نیز در دوران کرونا بیشتر شده است که این موضوع نیز سلامت جامعه را به خطر خواهد انداخت. اینکه برخی افراد با تصور اینکه بیماری‌شان جدی نیست و درمان خود را در دوران کرونا به تعویق بیندازند، ممکن است این اتفاق به تشدید وضعیت بیمار منجر شود. در آن صورت فرآیند درمان، طولانی‌تر و پرهزینه‌تر خواهد شد.

آسیب جدی به بخش خصوصی با تعلیق جراحی‌های الکتیو
طبق برآوردهای کارشناسی، حدود 65 درصد درآمد بسیاری از بیمارستان‌های خصوصی از عمل‌های جراحی الکتیو تامین می‌شود. کاهش عمل‌های الکتیو در سراسر کشور باعث شده است که بخش زیادی از درآمد بیمارستان‌های خصوصی، سوخت شود. هم‌اکنون حدود 300 بیمارستان خصوصی در کشور داریم که 58 بیمارستان خصوصی در تهران مستقر شده است. تعلیق عمل‌های جراحی الکتیو که مهم‌ترین منبع درآمد این بیمارستان‌های خصوصی است، موجب شده است که این مراکز خصوصی فعال در بخش درمان در بحرانی‌ترین دوران خود به سر ببرند.

کوروش شمیمی، رئیس هیات مدیره انجمن بیمارستان‌های خصوصی کشور هم با اشاره به تاثیر جدی کاهش عمل‌های الکتیو بر اقتصاد بیمارستان‌ها، یادآور می‌شود: «در شرایط اپیدمی کرونا، سیستم درمانی در بیمارستان‌های خصوصی فلج می‌شود، چون بیمار می‌ترسد به بیمارستان بیاید. در این شرایط بیمار الکتیو و غیر اورژانسی وجود ندارد، زیرا مردم از اینکه بیرون بیایند و گرفتار شوند، نگران هستند. اکنون حدود ۷۰ درصد تخت‌های بیمارستان‌های خصوصی مریض ندارد. گفتن این حرف، ساده نیست. هیچ بیمارستانی نمی‌تواند در این شرایط پول آب، برق، گاز و هزینه‌های پرسنلی را ندهد. یعنی با وجودی که بیمار نیست، اما مخارج وجود دارد. برخی بیمارستان‌های خصوصی تعدادی از بخش‌های بیمارستانی را تعطیل کرده‌اند، اما این مسئله هزینه‌ها را جبران نمی‌کند و از طرفی به طور مداوم با افزایش هزینه اقلام روزمره مواجه هستیم.»

همچنین قاسم جان‌بابایی، معاون درمان وزیر بهداشت هم با اشاره به تاثیر عمل‌های الکتیو بر اقتصاد مراکز درمانی توضیح می‌دهد: « در طی چند ماه اخیر با کاهش درآمد بیمارستان‌ها مواجه بودیم. خدمات الکتیو مثل جراحی و مدت ماندگاری بیمار، بیشترین سهم از درآمد بیمارستان‌ها را تشکیل می‌دهند، اما این درآمدها به حداقل خود رسیده است.»

چندی قبل نیز کامل تقوی‌نژاد، معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت با صراحت اعلام کرد: «بیمارستان‌های خصوصی در حال حاضر درآمد زیادی ندارند و درآمد بیمارستان‌ها در اسفند 98 نسبت به بهمن ماه بیش از 50 درصد کاهش پیدا کرد.»

تهدید سلامت مردم با تعلیق عمل‌های نیمه ضروری
در دوران کرونا، بسیاری از بیماران فقط در صورت داشتن علایم درد شدید به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. حتی برخی بیماران نیز در صورت داشتن علایم درد نیز حاضر نیستند ریسک رفتن به مراکز درمانی را به جان بخرند. بسیاری از متخصصان تاکید دارند که مردم به هیج وجه عمل‌های نیمه ضروری را در یک بازه طولانی مدت به تاخیر نیندازند.

علیرضا فهیم زاد، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم در گفتکو با سپید به تاثیر تعلیق عمل‌های الکتیو در وضعیت درمان بیماران می‌پردازد و می‌گوید: «تعداد بیماران جدید کرونا بیشتر شده است و حتی کودکان هم با شدت کمتری به کرونا مبتلا می‌شوند. در این شرایط، بسیاری از عمل‌های الکتیو در بیمارستان‌های مختلف کشور انجام نمی‌شود. بارها نوبت این عمل‌ها به تاخیر افتاده است. از آنجا که اصلا معلوم نیست که چه زمانی دوباره به شرایط ایمن بازمی‌گردیم، روال عادی عمل‌های جراحی الکتیو نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. واقعیت این است که نمی‌توان به طور مدام، عمل‌های جراحی الکتیو را به تاخیر انداخت. تعلیق عمل‌های نیمه ضروری نیز می‌تواند در بلند مدت به سلامت جامعه آسیب بزند.»

او تاکید می‌کند: «این روزها به صورت جسته و گریخته، برخی عمل‌های الکتیو در بیمارستان‌های دولتی انجام می‌شود، اما تا می‌توانند این عمل‌های جراحی را به تاخیر می‌اندازند تا شرایط جامعه و بیمارستان از نظر ابتلا به کرونا، ایمن‌تر شود. البته واقعا نمی‌توان گفت ریسک ابتلا به کرونا در مراکز درمانی صفر است. این احتمال واقعا صفر نیست که فردی به دلیل انجام جراحی الکتیو به بیماری کرونا مبتلا شود. متاسفانه برخی مردم نیز در کوچه و خیابان، شرایط را عادی فرض کرده‌اند و بدون رعایت پروتکل‌های بهداشتی در اجتماعات حاضر می‌شوند. در چنین شرایطی، انجام عمل‌های الکتیو، خالی از ریسک نیست.»

همچنین علی یعقوبی جویباری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در گفتگو با سپید هشدار می‌دهد: « آمار مراجعه «بیماران الکتیو» به مراکز درمانی کاهش یافته است. حتی در زمینه اهدای خون نیز آمار مراجعه‌کنندگان کمتر شده؛ طوری که با کاهش ذخایر خونی مواجه هستیم. گاهی نیز بیمار دچار علایم بیماری است، اما ممکن است به دلیل ترس از ابتلا به کرونا به بیمارستان مراجعه نکند، اما در مراحل پیشرفته‌تر بیماری مجبور خواهد شد که در مراکز درمانی بستری شود. بنابراین در دوران کرونا، نباید از آن طرف بام بیفتیم و درمان‌های ضروری را به تعویق بیندازیم. آموزش رسانه‌ها نباید فقط به این محدود باشد که به مردم بگویند از خانه بیرون نیایید. باید در کنار آن به مردم آموزش دهیم که ضمن رعایت پروتکل‌های بهداشتی، فرآیندهای درمانی ضروری خود را به تاخیر نیندازند، زیرا این تاخیر موجب تشدید بسیاری از بیماری‌ها می‌شود.»

کدام عمل‌ها در زمره جراحی‌های الکتیو قرار می‌گیرند؟
همه عمل‌های جراحی را نمی‌توان به ضروری یا غیرضروری تقسیم بندی کرد. برخی از عمل‌ها در زمره جراحی‌های نیمه ضروری قرار می‌گیرند که انجام آنها نباید در یک بازه زمانی طولانی مدت به تعویق بیفتد. تاکید برخی از اعضای جامعه پزشکی بر انجام این گروه از جراحی‌های نیمه ضروری در دوران کرونا است که تاخیر در انجام آن به سلامت جامعه آسیب می‌زند.

کامران خداکرمی، جراح گوش و حلق و بینی به تشریح انواع مختلف عمل‌های جراحی می‌پردازد و می‌گوید: «جراحی‌‌های ضروری، اعمالی هستند که اگر یک ماه به تعویق بیفتند ممکن است بیمار را دچار مشکلاتی کنند. اعمال غیرضروری در دوران کرونا باید به زمانی دیگر موکول شوند.»

او درباره مجوز انجام جراحی‌‌های الکتیو (غیراورژانسی) در برخی بیمارستان‌‌های کشور همزمان با شیوع کرونا اظهار می‌کند: «بخشنامه‌‌ای از سوی معاونت درمان وزارت بهداشت به صورت توصیه به دانشگاه‌‌های علوم پزشکی و مراکز درمانی ابلاغ شده است که در آن بیان شده اعمال جراحی غیراورژانسی طبق پروتکل ابلاغی می‌‌تواند در مراکز درمانی انجام شود و اعمال جراحی غیراورژانسی به سه گروه ضروری، نیمه ضروری و غیرضروری تقسیم شده است. اعمال جراحی ضروری، اعمالی هستند که اگر یک ماه به تعویق بیفتند ممکن است بیمار را دچار مشکلاتی کنند. از جمله این اعمال جراحی می‌‌توان به جراحی تعویض باتری و دریچه قلب، پارگی تاندون و ... اشاره کرد. توصیه وزارت بهداشت این است که می‌‌توان این اعمال را با لحاظ کردن شروطی انجام داد.»

وی ادامه می‌دهد: «از جمله این شروط آن است که قبل عمل جراحی، بیمار فرمی مبنی بر سابقه تماس با بیماران مبتلا به کرونا پر می‌‌کند، اگر بیمار سابقه تماس با افراد مبتلا و مشکوک به کرونا را داشته باشد بیمارستان موظف است از بیمار سی‌‌تی‌‌اسکن ریه یا تست کرونا بگیرد. سپس از بیمار اطلاعاتی گرفته می‌‌شود که در صورت داشتن علائم مشکوک، به درمانگاه کرونا منتقل و بررسی می‌‌شود. شرایطی نیز باید در اتاق عمل رعایت شود که این شرایط شامل رفت‌‌وآمد و حضور حداقلی افراد در اتاق عمل، استفاده از وسایل یکبار مصرف برای بیهوشی و تعویض فیلتر گازهای بیهوشی است.»
خداکرمی درباره اعمال جراحی نیمه ضروری توضیح می‌دهد: «منظور از جراحی‌‌های نیمه‌‌ضروری، اعمالی است که حتی اگر تا سه ماه نیز به تعویق بیفتد آسیب جدی به بدن بیمار نمی‌‌رسد، اما بهتر است از زمانی که روند بیماران مبتلا به کرونا کاهش یافت انجام شوند. برخی اعمال جراحی مانند جراحی‌‌های مرتبط با سرطان‌‌هایی که سیر سریع ندارند، از جمله تومورهای تیروئیدی جزو اعمال جراحی نیمه ضروری هستند. جراحی‌‌های غیرضروری، اعمالی هستند که می‌‌توان در طول یک سال آنها را انجام داد و جراحی نکردن، عارضه‌‌ای در بدن فرد ایجاد نمی‌‌کند یا عوارض مختصر و قابل جبرانی ایجاد می‌‌کند. اعمال زیبایی، جراحی بینی و عمل جراحی کوچک کردن سینه، شکم و معده جزو اعمال جراحی غیرضروری هستند که برخی از این اعمال ممکن است جنبه زیبایی و یا درمانی داشته باشند و باید به زمانی دیگر موکول شوند.»

همچنین او به تسنیم توضیح می‌دهد: «در شرایط کرونایی، در صورت انجام جراحی‌‌های نیمه ضروری یا غیرضروری نیز باید جراحی‌‌هایی انجام شود که حداقل زمان جراحی مثلا کمتر از دو تا سه ساعت برای آنها صرف شود، زیرا مهم‌‌ترین مساله، وصل کردن تنفس بیمار به دستگاه ونتیلاتور است. وصل کردن بیمار تحت جراحی به ونتیلاتور و دستکاری راه هوایی بیماران در این ایام برای بیمار، امری خطرناک است. در این شرایط ممکن است فرد، کرونای بدون علامت داشته باشد و یا ویروس از راه ونتیلاتور به بیمار منتقل شود. اعمال جراحی کاملا غیر ضروری نیز که نیاز به بیهوشی کامل ندارند و به صورت بی‌‌حسی موضعی انجام می‌‌شوند، در صورت انجام باید طبق پروتکل‌‌های ابلاغی صورت بگیرند، اما توصیه اکید این است که این جراحی‌‌ها به زمان دیگری موکول شوند.»

به گفته این جراح گوش و حلق و بینی «وزارت بهداشت تصمیم‌‌گیری درباره این مساله را برعهده دانشگاه‌‌های علوم پزشکی گذاشته است تا هر استان با توجه به شرایط اپیدمیولوژیک منطقه خود، برای جراحی بیماران تصمیم بگیرد و انجام این اعمال جراحی نیز صرفا به صورت توصیه بیان شده است.»

از سوی دیگر، محمداسماعیل اکبری، استاد جراحی سرطان هم درمورد انجام جراحی در دوران اپیدمی کرونا می‌گوید: « توصیه مطرح شده درمورد جراحی این است که تا حد امکان بیماری‌هایی مانند آپاندیس، شکستگی‌ها و زایمان‌ها را به روش‌های غیرجراحی مدیریت کنیم. تنها زمانی که جراحی حیاتی است و جان فرد در صورت عمل نشدن به خطر می‌افتد، ما ملزم به اعمال جراحی هستیم. در این حالت باید تمام شرایط کنترل شود و از سلامت کادر پزشکی و بیمار از نظر مبتلا نبودن آن‌ها به ویروس کرونا اطمینان حاصل شود. در هر صورت ریسک انتقال ویروس باید در نظر گرفته شود.»

اکبری تاکید می‌کند: «درمورد بیماری‌هایی مانند بیماری‌های بازسازی و زیبایی به هیچ وجه در زمان اپیدمی کرونا نباید جراحی صورت بگیرد. برای بیماری‌هایی مانند جراحی‌های مرتبط با سرطان که ضامن طول عمر بیشتر بیمار هستند، به دلیل عادی نبودن شرایط و امکان ابتلای فرد به ویروس و حادتر شدن شرایط بیمار، در زمان اپیدمی کرونا نباید جراحی صورت بگیرد.»

او یادآور می‌شود: «تقریبا در ۲۵ درصد موارد، امکان تشخیص ابتلای فرد به ویروس کرونا وجود ندارد. درصدی از افراد با علایم خفیف، حامل ویروس کرونا هستند و توانایی تفکیک آن‌ها از دیگر بیماری‌های ویروسی مشابه ویروس کرونا مشکل است. همچنین برخی موارد ممکن است نتیجه آزمایش با کیت‌های تشخیص کرونا نیز درست نباشد. بنابراین همیشه باید ریسک ابتلا به کرونا را در زمان اپیدمی، در نظر داشته باشیم.»

اینکه چه زمانی عمل‌های الکتیو به شرایط عادی گذشته بازمی‌گردد، کاملا به آینده بیماری کرونا ارتباط دارد. در صورت افزایش رعایت پروتکل‌های ایمنی از سوی مردم و کاهش موارد ابتلا به کرونا در کشور، می‌توان انتظار داشت که تعداد عمل‌های الکتیو و نیمه‌ضروری در مراکز درمانی کشور افزایش پیدا کند. تحقق این اتفاق می‌تواند هم موجب ارتقای سلامت جامعه شود و هم به احیای وضعیت اقتصادی نامطلوب مراکز درمانی کشور کمک کند.