سلامت

علی امیر سوادکوهی، رئیس انجمن مراقبت‌های ویژه ایران در گفتگو با سپید، می‌گوید انتظار داشته که در ازای این همه فداکاری کادر درمان در دوران مقابله با کرونا، زحمات آنها دیده شود، اما وضع تعرفه‌های پزشکی امسال، خلاف این موضوع را نشان می‌دهد.
همچنین او از کمبود نیروی انسانی فوق‌تخصص در رشته مراقبت‌های ویژه و کمبود تخت‌های ویژه نیز انتقاد می‌کند و تاکید دارد که از نظر تجهیزات و امکانات در حوزه مراقبت‌های ویژه در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار داریم. این گفتگوی تفصیلی را از نظر می‌گذرانید.

سپید: پزشکان فوق‌تخصص در رشته مراقبت‌های ویژه در دوران مقابله با کرونا، روزهای سخت و شلوغی را گذراندند که البته هنوز هم این وضعیت، تمام نشده است. به عنوان نماینده این گروه از پزشکان، فکر می‌کنید عمده دغدغه‌های این گروه از جامعه پزشکی، بیشتر در چه حوزه‌هایی است؟

امسال متاسفانه تعرفه‌های پزشکی، تفاوت چندانی نسبت به سال‌های قبل نداشت که شاید همین موضوع را بتوان یک دغدغه مهم برای این گروه از جامعه پزشکی دانست. تعرفه‌های حق‌العلاج پزشکان بیشتر از پنج درصد افزایش پیدا نکرد. درواقع، تعرفه‌های فنی و تعرفه‌های تخت بیمارستانی با رشد 25 درصدی مواجه شد، اما در مورد تعرفه رشته‌های پزشکی، افزایش محسوسی نداشتیم که این موضوع ناراحت کننده است. الان تقریبا حدود چهار سال است که تعرفه‌های همکاران ما در رشته های پزشکی، افزایشی نداشته است، در حالی که می‌بینید تورم در کشور فوق‌العاده بالا رفته است. وضعیت بسیار ناگوار و شکننده شده است و می‌بینیم که پزشکان با همان تعرفه‌های چند سال قبل خود کار می‌کنند. در این بین، فقط تعرفه‌های مربوط به بیمارستان‌ها را بالا بردند، آن هم به این خاطر که بیمارستان‌ها ورشکسته نشوند. با توجه به هزینه‌های سنگینی که الان در حوزه مدیریت بیمارستانی وجود دارد و با توجه به اینکه هزینه تخت -روزهای بیمارستانی بسیار افزایش پیدا کرده است، تعرفه‌های مربوط به خدمات بیمارستانی را اندکی افزایش دادند تا بیمارستان‌ها بتوانند از پس هزینه‌هایشان بربیایند، تعدیل نیرویی رخ ندهد و ورشکسته نشوند، اما وقتی پای دستمزد جامعه پزشکی به میان آمد، چنین نگاهی وجود نداشت.
انتظار می‌رفت که تعرفه‌های پزشکان نیز همگام با افزایش شدید تورم، افزایش منطقی داشته باشد، اما هیچ اتفاقی در این حوزه نیفتاد و پزشکان با همان نرخ دستمزد سال‌های قبل به ارائه خدمت می‌پردازند.

سپید: قرار شده است که برای کادر درمانی فعال در دوران مقابله با کرونا، تسهیلاتی قائل شوند. آیا امتیاز خاصی به فوق‌تخصص‌های رشته مراقبت‌های ویژه در دوران مقابله با کرونا، تعلق گرفت؟

دولت به طور شفاهی بارها اعلام کرده است که ما زحمات کادر درمان در دوران مقابله با کرونا را ارج می‌نهیم، اما در مقام عمل چنین تکریمی اتفاقی نیفتاده است.
الان حدود 180 فوق‌تخصص مراقبت‌های ویژه در کشور داریم. در نظر بگیرید که این گروه از پزشکان در خط مقدم مقابله با بیماری کرونا بودند. شدیدترین شکل بیماران مبتلا به کرونا، بیمارانی بودند که در «آی سی یو» بستری می‌شدند و مدیریت این بخش نیز در اختیار همکاران فوق‌تخصص مراقبت‌های ویژه بود. با توجه به زحمت فراوانی که پزشکان فوق تخصص مراقبت‌های ویژه و همچنین پرستاران، پزشکان اورژانس و متخصصان بیهوشی‌ها در این دوران متحمل شدند و شبانه روز در حال خدمت رسانی به مبتلایان کرونا بودند، انتظار می‌رفت که از این گروه‌های پزشکی تقدیر واقعی به عمل بیاید تا آنها حس کنند زحمات‌شان دیده می‌شود، اما شاهد بودیم که هیچ تقدیری در مقام عمل صورت نگرفت و حتی با وضع تعرفه‌های ناعادلانه نیز به وضعیت معیشتی این گروه از جامعه پزشکی توجه نداشتند.
متاسفانه شاهد بودیم که خیلی از پرستاران در همین دوران مقابله با کرونا اخراج شدند که این موضوع بسیار جای ناراحتی دارد. مزد پرستاران فداکار در دوران کرونا، اخراج و بیکاری نبود. در حالی که باید از این پرستاران فداکار تقدیر می‌شد، خیلی از آنها از مراکز درمانی اخراج شدند. برای تعرفه پزشکان هم که دیدیم چه اتفاقی افتاد. با نادیده گرفتن دستمزدهای واقعی‌ پزشکان و نادیده گرفتن هزینه تمام شده خدمات پزشکی، مزد روزهای سخت خود را نگرفتند. جامعه پزشکی در دوران مقابله با کرونا از جان و دل مایه گذاشت، سختی‌های کار شبانه‌روزی را متحمل شد و سلامت خودش را به شدت به خطر انداخت. حتی برخی از همکاران پرستار و پزشک ما در جریان مقابله با کرونا، جانشان را از دست دادند. قاعده اخلاقی و منطقی این بود که حداقل با وضع تعرفه‌های منطقی، دستمزد واقعی کادر درمان را پرداخت می‌کردند و یا حداقل مانع از اخراج پرستاران می‌شدند، اما چنین اتفاقی هم نیفتاد.

سپید: الان تعداد فوق‌تخصص های رشته مراقبت‌های ویژه در کشور با جمعیت ما تناسبی دارد؟

«آی سی یو» در بیمارستان‌ها خط مقدم مقابله با بیماری‌های سنگین هستند، خیلی از رزیدنت‌های رشته‌های مختلف، خیلی علاقه‌مند هستند که در این رشته تحصیل کنند و علاقه‌مندان رشته‌های مراقبت‌های ویژه به نسبت گذشته بیشتر شده است. در سایر نقاط جهان نیز استقبال نسبت به تحصیل در رشته فوق تخصصی مراقبت‌های ویژه بسیار بالاست و جایگاه ویژه‌ای در سیستم درمان کشورها دارد. خوشبختانه در کشور ما هم شاهد هستیم که رفته رفته این رشته فوق تخصصی، جایگاه خودش را پیدا کرده است و امیدوارم هرسال شاهد ارتقای این جایگاه باشیم. قطعا هرچقدر جایگاه رشته فوق تخصصی مراقبت‌های ویژه در نظام سلامت کشور ارتقا یابد، به همان نسبت هم سطح سلامت بیماران حاد، افزایش پیدا خواهد کرد.
با این وجود، تعداد همکاران فوق تخصص مراقبت‌های ویژه در کشور متناسب با جمعیت نیست و نیاز به فوق تخصص‌های بیشتری داریم. برای یک جمعیت 84 میلیونی نباید فقط حدود 180 فوق تخصص مراقبت‌های ویژه وجود داشته باشد، بلکه برای تامین نیروی انسانی فوق تخصص در این حوزه، حداقل به دو برابر این تعداد پزشک نیاز داریم. در حوزه تخت‌های مراقبت‌های ویژه نیز با کمبود جدی مواجه هستیم. در حالی که باید حدود 15 درصد از تخت‌های بیمارستانی کشور، تخت‌های مراقبت های ویژه باشد، اما ما هم اکنون فقط یک سوم این تخت‌های ویژه را در اختیار داریم.

سپید: در حال حاضر با چه تعداد کمبود تخت در بخش مراقبت‌های ویژه مواجه هستیم؟

اگر با اغماض نگاه کنیم و برخی تخت‌های غیراستاندارد را هم در محاسبه بیاوریم، هم‌اکنون حدود هفت هزار و 200 تخت مراقبت‌های ویژه در کشور داریم، در حالی که حداقل به حدود 15 تا 20 هزار تخت مراقبت ویژه بیمارستانی نیاز داریم. درواقع الان در شرایطی هستیم که فقط حدود یک سوم از تخت مراقبت‌های ویژه مورد نیاز در کشور، تامین شده است.

سپید: فکر می‌کنید با توجه به محدودیت اعتبارات نظام سلامت، چطور می‌توان کمبود تخت مراقبت‌های ویژه در کشور را مرتفع کرد؟

راه حل ریشه‌ای اش این است که نظام سلامت و اعتبارات آن در اولویت برنامه‌های دولت باشد که متاسفانه الان در چنین شرایطی قرار نداریم. برای تامین تخت مراقبت‌های ویژه به عزم ملی و تخصیص اعتبارات قابل توجه نیاز است و راهی غیر از آن وجود ندارد. این تخصیص اعتبار هم زمانی حاصل می‌شود که نظام سلامت در اولویت برنامه‌ریزی مسئولان قرار داشته باشد و اعتباری در حد یک اولویت مهم کشوری به آن اختصاص پیدا کند. بودجه‌های سیستم بهداشت کشور، تناسبی با اهمیت سلامت مردم ندارد و رشد اقتصاد سلامت در اولویت برنامه‌های دولت نیست. در حالی که وزارت بهداشت به عنوان متولی نظام سلامت کشور، وظیفه خطیری بر عهده دارد و باید بودجه‌هایی متناسب با اهمیت کارش داشته باشد، اما هر سال شاهد هستیم که در حوزه توزیع بودجه، اعتبارات حداقلی به وزارت بهداشت تخصیص می‌یابد. به نظر می‌رسد که دولت برای حوزه سلامت و ارج نهادن به این حوزه مهم، اهمیت حیاتی قائل نیست. بودجه‌های تخصیص یافته به بهداشت و درمان کشور، به خوبی نشان می‌دهد که نگاه دولتی به بحث بهداشت و درمان، نگاهی علمی نیست. الان اگر به کشورهای توسعه یافته نگاه کنیم، می‌بینیم که برای آنها «اقتصاد سلامت» از خیلی امورات کشور هم مهم‌تر است. حتی اقتصاد سلامت را بیشتر از اقتصاد مالی و تجاری پیگیری می‌کنند، زیرا می‌دانند که اگر سلامت یک جامعه تامین باشد، اقتصاد آن کشور هم رشد پیدا خواهد کرد. واقعیت این است که در یک جامعه ناسالم نمی‌توان به افزایش توسعه و رشد اقتصادی فکر کرد. مهم‌ترین ابزار توسعه هر کشوری، نیروی انسانی سالم آن کشور است که باید برای حفظ سلامت این نیروی انسانی، بودجه‌های معقولی اختصاص پیدا کند. در کشور ما متاسفانه اهمیت چندانی به اقتصاد سلامت داده نمی‌شود و برای سلامت نیروهای شاغل در جامعه، برنامه‌ریزی علمی انجام نمی‌دهند. همه این دلایل موجب می‌شود که اقتصاد سلامت در کشور ما مغفول بماند. وقتی هم که اقتصاد سلامت را نادیده بگیرند، تامین تخت مراقبت‌های ویژه که با جان بیماران سروکار دارد نیز در اولویت نخواهد بود. ما نیاز به یک اقتصاد سلامت پویا و قدرتمند داریم که بتواند نیازهای حیاتی بیماران را تامین کند و تجهیزات ضروری برای درمان بیماران را فراهم سازد.

سپید: در نظام‌های توسعه یافته سلامت در جهان، آمار تخت‌های مراقبت ویژه چگونه است؟

وضعیت تخت‌های مراقبت های ویژه در سایر کشورها اصلا شبیه ایران نیست. در بسیاری از کشورها تعداد تخت‌های مراقبت های ویژه به نسبت جمعیت آن کشور، رقم بسیار خوب و استانداردی است. در نظر بگیرید در کشوری مثل فرانسه، حدود 45 درصد از تخت بیمارستان‌ها مربوط به تخت «آی سی یو» و تخت‌های مراقبت‌های ویژه است. در آمریکا نیز حدود 25 درصد از تخت‌های بیمارستانی در بسیاری از مراکز درمانی متعلق به تخت مراقبت‌های ویژه است. وقتی وضعیت خودمان را با کشورهای دیگر مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که ما در این حوزه بسیار عقب هستیم. باید تلاش بسیاری انجام شود تا بتوانیم این کمبودهای حیاتی را مرتفع کنیم. نباید از خاطر برد که هرگونه کمبود تخت مراقبت‌های ویژه می‌تواند به طور مستقیم با جان و سلامت مردم در ارتباط باشد و از این جهت، نباید تامین این تخت‌های ویژه را کم اهمیت در نظر بگیریم.

سپید: از نظر جایگاه علمی چطور؟ وضعیت علمی فوق تخصص‌های رشته مراقبت‌های ویژه در منطقه چگونه است؟

از نظر رتبه علمی در رشته فوق تخصصی مراقبت‌های ویژه، در رتبه دوم منطقه قرار داریم و همچنان کشور ترکیه از این نظر در جایگاه بهتری نسبت به ایران قرار دارد، اما از نظر امکانات و تجهیزات پزشکی، اصلا شرایط خوبی در منطقه نداریم. از لحاظ دانش اساتید این رشته، فعالیت‌های علمی و پژوهشی که در این حوزه می‌شود، در زمره کشورهای بسیار خوب منطقه هستیم، اما از نظر تخت مراقبت‌های ویژه و سایر تجهیزات پزشکی مورد نیاز اصلا در جایگاه مطلوبی در منطقه قرار نداریم. برخی کشورهای عربی و بخصوص عربستان، سرمایه‌گذاری هنگفتی در حوزه مراقبت‌های ویژه انجام داده‌اند و از نظر تجهیزات و امکانات، بسیار بهتر از وضعیت ما هستند، اما از لحظ علمی، ما خیلی بهتر از آنها هستیم.
در حوزه تولید مقاله‌های علمی در رشته مراقبت‌های ویژه نیز وضعیت دانشمندان ما بسیار خوب است. مثلا در همین دوران مقابله با کرونا، مقالات علمی بسیار زیادی از پزشکان ایرانی فوق تخصص در رشته مراقبت‌های ویژه در مجلات معتبر علمی جهان منتشر شد و استقبال بسیار زیادی هم از این مقاله‌های علمی به عمل آمد، اما متاسفانه سطح تجهیزات و امکانات ما در این شاخه فوق تخصصی، هم وزن با سطح علمی ما نیست.

سپید: جدای از کمبود تخت مراقبت‌های ویژه در کشور، به نظر می رسد که توزیع این تخت‌ها نیز چندان عادلانه نباشد. مثلا در بسیاری از مراکز درمانی در مناطق محروم، خبری از تخت مراقبت‌های ویژه نیست. به نظرتان چطور می‌توان این مشکل را حل کرد؟

بله، متاسفانه وضعیت کمبود تخت مراقبت‌های ویژه در مناطق محروم، شرایط حادتری دارد و حل این کمبود با تخصیص اعتبارات جدی، قابل حل است. امسال نیز با توجه به دوران سخت مقابله با کرونا، کمک بسیار زیادی از سوی انجمن مراقبت‌های ویژه به وزارت بهداشت انجام شد و برخی نیروها را به مناطق کمتر توسعه یافته اعزام کردیم تا حجم تلفات انسانی در بخش مراقبت‌های ویژه کمتر شود. در برخی «آی سی یو» ها در مناطق کمتر توسعه یافته، تلفات انسانی بسیار زیاد بود و حتی در برخی از این مراکز درمانی شاهد بودیم که تعداد مرگ و میر بیماران در بخش مراقبت‌های ویژه به 50 تا 60 درصد رسیده بود. با تلاش خیلی زیاد توانستیم بخش زیادی از این مرگ و میرها در بخش مراقبت‌های ویژه در مناطق محروم را کاهش دهیم و فرآیندهای درمانی در این بخش را به روال استاندارد تغییر دادیم. تا حد امکان تلاش کردیم که در دوران سخت مقابله با کرونا، بیشترین همکاری را با وزارت بهداشت داشته باشیم تا با تعامل و همکاری بتوانیم در مناطق محروم، میزان مرگ و میر بیماران بستری در «آی سی یو» را کاهش دهیم. به همین دلایل هم قبلا گفتم که انتظار داشتیم در برابر زحمات چندبرابری که در این دوران سخت متحمل شدیم، به این زحمات همکاران، اجر نهاده شود، نه اینکه فقط به شکل کلامی از آنها تشکر کنیم. واقعا وضعیت مراقبت‌های ویژه در مناطق محروم در دوران مقابله با کرونا، بسیار شرایط ناگواری بود. قطعا اگر زحمات همکاران نبود، آمار مرگ و میر بیماران مبتلا به کرونا، بخصوص در مناطق محروم، بسیار افزایش پیدا می‌کرد. اگر می‌بینید که خوشبختانه الان تا حدود زیادی بحث درمان کرونا مدیریت شده است، بخش قابل توجهی از این اتفاق به دلیل حضور فداکارانه انجمن‌های علمی در حوزه پزشکی بود. فرض کنید در همین دوران کرونا، نیروهای فوق تخصص مراقبت‌های ویژه را به مناطق محروم اعزام کردیم تا عدالتی در ارائه خدمات وجود داشته باشد و بیمار صرفا به دلیل حضور در یک منطقه کم برخوردار، فوت نشود، اما حل ریشه‌ای این مشکل در اختیار دولت است که سرمایه‌گذاری بیشتری در مناطق محروم داشته باشد.
قطعا اگر تعداد فوق تخصص‌های رشته مراقبت‌های ویژه بیشتر بود و تعداد این تخت‌های ویژه هم در وضعیت استانداردی قرار داشت، آمار مرگ و میر بیماران مبتلا به کرونا که در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بستری شده بودند، کمتر می‌شد. به همین دلایل امیدواریم که برنامه‌ریزی اصولی انجام بگیرد تا این کمبودهای جدی در نظام سلامت، مرتفع شود.