علی ابراهیمی
دکتر قباد مرادی، رئیس اداره بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در گفت‌وگویی با هفته‌نامه سلامت به شبهات در خصوص تاثیرات واکسیناسیون در کودکان و بزرگسالان پاسخ داد. در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
: واکسن‌هایی که کودکان تا سنین خاصی در شبکه سلامت دریافت می‌کنند را شرح و بسط دهید. آیا واکسیناسیون می‌تواند موجب ابتلای کودکان به اوتیسم شود؟
زمانی کسی ادعا کرده بود که واکسیناسیون می‌تواند موجب اوتسیم شود و آن را در قالب یک مقاله انتشار داد. در ادامه با بررسی اصالت موضوع آن مقاله رد شد. هیچ شواهد معتبری در خصوص اینکه واکسیناسیون موجب اوتیسم می‌شود در هیچ جای دنیا وجود ندارد. برخی موارد قابل اندازه‌گیری و عینی است اگر از کسانی که 50-60 ساله هستند و در دورانشان واکسیناسیون نبوده سوال کنید که چند خواهر و برادر بودید و چند نفرشان زیر 5 سال فوت کردند در پاسخ خواهند گفت که نصف یا یک‌چهارمشان فوت کرده‌اند. اگر قرار باشد واکسیناسیون سنجیده شود از این طریق قابل سنجش است. خوشبختانه سال‌ها است که بیماری‌هایی مثل کزاز، دیفتری و سرخک مثل گذشته نیست و دیگر اپیدمی نمی‌شود و تعداد زیادی از بچه‌های زیر 5 سال را از بین نمی‌برد. واقعاً اثر واکسیناسیون در تمام دنیا و خصوصاً در کشور خودمان قابل اندازه‌گیری است. قبل از برنامه واکسیناسیون امید به زندگی کمتر از 50 سال بود درحالی‌که بعد از واکسیناسیون شاهد بودیم که مرگومیر از 150 در 1000 نفر به کمتر از 15 در 1000 نفر در زیر 5 ساله‌ها رسید. مهم‌ترین مداخله‌ای که باعث کاهش شد واقعاً واکسیناسیون بود. من مداخله دیگری نمی‌شناسم که به‌اندازه واکسیناسیون روی افزایش امید به زندگی و کاهش مرگومیر تاثیر گذاشته باشد.
تعجب‌آور است که برخی افراد شواهد غیر معتبر را دستاویز قرار می‌دهند؛ چیزی که هنوز نسل‌های بالای 40 سال ما که واکسیناسیون در زمانشان عمومی نبود، دیده‌اند. آنها دیده‌اند که در خانواده‌هایشان چند نفر از بچه‌های زیر 5 سال زنده مانده و چه تعدادشان به دلیل بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن فوت کرده‌اند. وقتی چنین شواهدی وجود دارد و همه می‌توانند درباره‌اش صحبت کنند به نظرم ایجاد شک و شبهه روی واکسیناسیون خیلی بی‌مورد و بی‌انصافی است.
: گروه‌های ضد واکسن همیشه فعال بوده‌اند. آنها می‌گویند درست است واکسن موجب کاهش مرگومیر شده، اما اوتیسم مرگ نیست بلکه یک اختلال ذهنی است و شما کاری کرده‌اید که فرد نمیرد، اما به چیزی بدتر از مرگ دچار شود؟
وقتی گفته می‌شود در 1000 نفر 150 مرگومیر وجود داشته و حالا کمتر از 15 در 1000 نفر رسیده؛ یعنی مهم‌ترین مداخله واکسیناسیون بوده است. دقیقاً معلوم است که 140 نفر از 1000 نفر نجات یافته‌اند. مگر شیوع اوتیسم در دنیا چقدر است؟ من هیچ شواهد معتبری مبنی بر اینکه واکسیناسیون موجب اوتیسم شود را ندیده‌ام. در گزارشی هم نوشته شده که مقاله‌اش منتشر شد و چون معتبر نبود آن را رد کرده‌اند.
: آیا واکسیناسیون موجب هیچ بیماری و عارضه‌ای نشده است؟
واکسیناسیون سیستمی است که باید مراحل مختلفی را بگذارند تا اجرا شود. قواعد مربوط به تاییدیه واکسن و مصرف عمومی آن باید در آزمایشگاه ثابت شود. مرحله حیوانی، سپس تست بر روی افراد سالم و درنهایت بر جمعیت کنترل شده انجام می‌شود که عوارضی نداشته باشد. تا زمانی که همه این مراحل طی و نتیجه مشخص نشود اجازه استفاده عمومی داده نخواهد شد. ممکن است واکسن‌ها عوارضی هم داشته باشند مثلاً 1 در 10 هزار واکسن آلرژی خاصی نشان دهد. اصولاً وقتی مادران به پایگاه واکسیناسیون می‌روند آموزش‌های لازم به آنها داده می‌شود که اگر کودک بعد از تزریق دچار حساسیت شدید شد بلافاصله مراجعه کنند. ما در کشور سیستمی برای بررسی عوارض واکسیناسیون داریم. در دنیا هم چنین سیستمی وجود دارد. اغلب عوارض واکسن خفیف است. در کودکان خودمان هم گاهی می‌بینیم که بعد از واکسن تب می‌کنند که طبیعی است و نشانه اثر واکسن است. به‌ندرت ممکن است عوارض دیگری هم داشته باشد که آموزش متناسب داده می‌شود و قابل جست‌وجو است. پس برخی عوارض شدید نادر است. برای برخی واکسن‌ها قاعده‌ای وجود دارد که اگر یک نفر در 100 هزار یا یک‌میلیون نفر عارضه‌ای شدید باشد اجازه مصرف به او نمی‌دهند. عارضه به‌هرحال وجود دارد و سیستمی هم برای ثبت عوارض واکسیناسیون وجود دارد.
: برخی می‌گویند همانطور که بعضی‌ها هنوز با عوارض کرونا درگیر هستند ممکن است واکسن‌های نوزادان هم عوارض نهان و خفته داشته باشد که در درازمدت خود را نشان خواهد داد. پاسخ شما به این قبیل افراد چیست؟
واقعیت این است که دنیا بر مبنای علم تصمیم می‌گیرد چون به سود بشر است. دنیا سعی می‌کند همه چیز را اندازه‌گیری کند و با تحقیق پاسخ دهد. اینکه فقط یک نفر بگوید من واکسن کرونا زدم و دچار عارضه شدم و برایم مشکل ایجاد شد تا زمانی که مبتنی بر شواهد دقیق نباشد، در علم قابل اعتماد نیست. در جریان واکسیناسیون کرونا جهان 8 میلیارد نفر جمعیت داشت که اغلب واکسن زدند. مگر برای چه تعداد از مردم به دلیل واکسن کرونا عارضه ایجاد شد؟ چقدر مرگومیر به دلیل واکسن ایجاد شد؟ قرار نیست که هر کسی دچار سردرد شد بگوید دلیلش واکسن کرونا است. واکسن‌ها چندین مرحله دارند. همین واکسن کرونا سه مرحله‌ای که عرض کردم یعنی آزمایشگاهی، حیوانی، انسانی در مقیاس کوچک و سپس در 15 تا 20 هزار نفر تست را پشت سر گذاشت تا عوارض آن اندازه‌گیری شود. هر واکسنی که عوارض شدید نداشت اجازه مصرف می‌گرفت و منحصر به کشور ما نبود بلکه در همه نقاط دنیا اتفاق افتاد. اگر عوارضی دیده شده آنقدر زیاد نبود که نشان دهد واکسن مشکل داشت. تا این لحظه هیچ شواهدی مبنی بر اینکه عارضه جدی و شایعی از واکسن‌ها نشان داده شده باشد، وجود ندارد.
: ازآنجاکه شرایط کرونا اضطراری بود و واکسن‌ها در زمان کمی تولید شدند برخی تصور می‌کنند ممکن است عوارض زیادی در پی داشته باشند؟
درست است شرایط اضطرار بود، اما دوباره تکرار می‌کنم که واکسن‌ها خدمتی به سلامت بشر کردند که هیچ مداخله دیگر در جهان مخصوصاً در کودکان در پی نداشت. فکر می‌کنم اگر از هر فرد صاحب‌نظر و بی‌غرض بپرسید هیچ چیزی را به‌اندازه واکسیناسیون موثر نداند. در شرایط عادی روند تولید ممکن است دو سال طول بکشد، اما در جریان کرونا و به دلیل اضطرار این فاصله 6 ماه تا یک سال شد. آیا دیدید که از انواع واکسن‌های تولیدی در دنیا موردی جمع‌آوری شود؟ اغلب واکسن‌ها ریکال نشدند؛ بنابراین عوارضشان خیلی زیاد یا شدید نبوده که نیاز به ریکال داشته باشد. ممکن است دارویی مثل «تالیدومید» که زمانی برای بیماران دیابت تجویز می‌شد را به خاطر بیاورید زمانی طول عمر مبتلایان به دیابت بیشتر از 2 سال نمی‌شد و خیلی زود فوت می‌کردند. بعدها داروی «تالیدومید» را تجویز کردند، اما عوارض در پی داشت. به همین دلیل آن دارو را از تمام دنیا جمع‌آوری کردند. روش علمی چنین حالتی دارد. مثال‌های دیگر این‌چنینی در دنیا بسیار زیاد است. فکر می‌کنم وظیفه اخلاقی پزشکی هم این است که نظارت کنند تا یک محصول مراحل علمی را طی کند و اگر کم‌ضرر یا بی‌ضرر بود یا سود یک دارو مطمئن شدند تاییدیه آن را صادر کنند. البته در طول زمان هم آن را زیر نظر می‌گیرند و اگر عارضه داشت دستور ریکال را صادر می‌کنند؛ به اعتقاد بنده فردی که علمی فکر، تصمیم‌گیری و عمل می‌کند دارویی را که ممکن است برای سلامتی آسیب‌رسان باشد را با اصرار در دسترس بیماران و در معرض مصرف قرار نمی‌دهد.