خبر جعل نسخ پزشکان و نشت داروهای حیاتی به بازار سیاه آن هم در شرایط که برخی داروهای حیاتی با کمبود مواجه شده همچنان خبرساز است. ازاین‌رو ما در این شماره از هفته‌نامه سلامت به سراغ مسئول دارویی کشور رفته‌ایم تا از گلوگاه‌های فساد در دارو و دلایل بروز آن بیشتر مطلع شویم.
علی ابراهیمی
دکتر اکبر عبدالهی‌اصل، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو میهمان این نوبت از شماره ماست که در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
: از دیدگاه شما دلیل ورود دارو به بازار سیاه چیست؟
اجازه بدهید با یک مثال پاسخ شما را بدهم؛ وقتی ما برخلاف جهت آب بخواهیم شنا کنیم هرچقدر هم شناگر ماهری باشیم بازهم آب ما را به عقب خواهد راند و تلاش ما تا حدودی بی‌اثر باقی خواهد ماند.
نظام اقتصادی کشور با توجه به شرایطی که داشته مجبور شده سیستم چند نرخی درست کند به این معنی که ما هنوز مجبور هستیم به دلایلی به دارو ارز 28 هزارتومانی بدهیم؛ بنابراین قیمت دارو در مقایسه با قیمت واقعی ارز که امروز به بالای 70 هزار تومان رسیده پایین می‌آید که این تفاوت قیمتی کششی را برای افراد سودجو ایجاد می‌کند تا بخواهند به این بازار وارد شوند.
متاسفانه ما در طول سالیان متمادی به‌جای اینکه رویه را اصلاح کنیم تا بتوانیم جلوی نشت دارو را بگیریم، اقدام به راه‌اندازی سامانه و درگاه‌های مختلف و زیاد کردن ناظرها در این بخش کرده‌ایم. برای مثال در یک دوره‌ای دوستانی به این نتیجه رسیدند که طرحی را به نام طرح «دارویار» ایجاد کنند که جلوی این روند را بگیرد. در طرح دارویار بنا بود که پرداخت از جیب بیماران منطقی شود درعین‌حال تلاش داشتند تا ارز دارو را هم آزاد کنند ولی متاسفانه این طرح به‌قدری ناقص اجرا شد که با افزایش نرخ ارز عملاً سامانه خاصیت خود را از دست داد. به این معنی که ارز 4 هزار و 200 تومانی دارو به 28 هزار تومان تغییر یافت درحالی‌که نسبت ارز دولتی دارو به ارز آزاد باز هم زیاد شد و همین موجب بی‌اثر شدن طرح گردید. به‌اضافه اینکه با اجرای این طرح یک بروکراسی عجیب‌وغریبی هم ایجاد شد.
امروز باید ارز مورد نیاز دارو از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به سازمان غذا و دارو بیاید و دوباره از این سازمان برای هر دارو تقسیم شود و بعد همین تقسیم‌بندی به شورای عالی بیمه برود و این شورا درباره پوشش داروها تصمیم بگیرد؛ بنابراین یک بروکراسی عجیب‌وغریب درست شده درحالی‌که می‌توانست از همان اول پول به بیمه‌ها داده شود و مثل سابق بیمه‌ها قیمت داروها را پوشش بدهند. این برای خود ما هم جای سوال است که چرا در آن زمان از ایجاد چنین پیچیدگی لذت بردند. البته تا همین الآن هم این روند ادامه پیدا کرده و این باعث قفل شدن روند طبیعی کار بیمه‌ها هم شده است بماند که مسیر سوءاستفاده را هم هموار کرده است.
: برخی معتقدند که باید قیمت دارو آزاد شود تا جلوی سوءاستفاده‌ها گرفته شود. آیا با این دیدگاه موافق هستید؟
خیر بنده اعتقادی به آزادسازی قیمت دارو ندارم بلکه معتقدم قیمت دارو مانند گذشته و حتی قبل از راه‌اندازی طرح دارویار در سال 1401، باید همچنان توسط سازمان غذا و دارو تعیین شود. البته سابقه قیمت‌گذاری دارو در کشور از سوی سازمان غذا و دارو به سال 1334 برمی‌گردد و تا به الآن هم این روند ادامه دارد منتها اتفاقی که در حال حاضر می‌افتد این است که برای مثال اگر امروز قیمت یک دارو 100 تومان است بودجه‌ای برای همان دارو در قالب طرحی به اسم طرح دارویار مصوب می‌شود که آن بودجه 20 تومان است. وقتی این 20 تومان به سازمان بیمه‌گر ابلاغ می‌شود این سازمان هم حساب جداگانه‌ای برای این منظور باز می‌کند و آن مبلغ را به‌حساب داروخانه‌دار واریز می‌کند و از او می‌خواهد که 20 تومان از قیمت داروی 100 تومانی را از محل همین یارانه کم کند. حال اگر بیمه پوشش 30 درصدی داشته باشد الآن 30 درصد از 80 تومان باقی‌مانده قیمت دارو را می‌دهد ولی بنده معتقدم بهتر است از همان ابتدا 20 تومان بر روی بودجه بیمه‌ها گذاشته شود و بگوییم که به سرجمع بودجه‌های شما 20 تومان اضافه شده است حال شما باید 100 تومان کامل دارو را به‌صورت 70/30 پوشش دهید. البته این عدد 30 درصد تفاوت قیمتی برای بیمار ایجاد نمی‌کند ولی کار آسان می‌شود درحالی‌که به نظر ما شکل کنونی انجام کار درست نیست.
: یکی از گلوگاه‌های نشت دارو به بازار آزاد بحث نسخه‌نویسی الکترونیک است. به‌تازگی هم برخی متخلفین با استفاده از نام کاربری و گذرواژه بعضی پزشکان اقدام به نوشتن دارو در این سامانه کرده و پس از گرفتن دارو از داروخانه آن هم به قیمت دولتی، دارو را در بازار آزاد به قیمت چند برابری به فروش رسانده‌اند. این موضوع چطور امکان وقوع پیدا کرده است؟
سامانه‌های نسخه‌نویسی الکترونیک سامانه‌هایی هستند که متعلق به سازمان‌های بیمه‌گرند و به سازمان غذا و دارو ارتباط پیدا نمی‌کنند. البته سازمان غذا و دارو مسیر این محصول استراتژیک را از تولید ماده اولیه تا محصول نهایی و تحویل آن در داروخانه به دست بیمار را رصد و کنترل می‌کند. ازاین‌رو داروخانه زیرمجموعه سازمان غذا و دارو فقط خواننده نسخه الکترونیکی است که توسط سازمان بیمه‌گر اجرا و کنترل شده است، اما جواب سوال شما را به این نحو می‌توانم بدهم که اگر به بیمارستان‌های دانشگاهی رفته باشید می‌بینید که همیشه مهر پزشک و استاد اصلی دست چندین نفر از دانشجویان رزیدنتی و دوره‌های تخصص است که زیر نظر همان استاد اقدام به نوشتن نسخه می‌کنند. در گذشته که سامانه‌ها الکترونیک نبود مهر پزشک کشیک همیشه دست دفتر همان‌جا بود و تعدادی فرد معتمد هم به آن مهر دسترسی داشتند. امروز بجای آن مهر یک نام کاربری و رمز عبور وجود دارد که باز هم ممکن است چندین نفر این نام کاربری و رمز عبور را داشته باشند و می‌توانند با همان نام کاربری و رمز نسخه صادر کنند و دارو را از داروخانه بگیرند.
موضوعی که وجود دارو این است که در حال حاضر دارو ارز 28 هزارتومانی دریافت می‌کند و تفاوت نرخ این نوع ارز با ارز آزاد که بعضاً تا بیش از 70 هزار تومان هم رفته بیش از 2 برابر است که همین امر می‌تواند یکی از گلوگاه‌های بروز فساد باشد. البته این اعداد در حد خرده‌فروشی سود چندانی ندارند، اما زمانی که شما یکسری بیماران خاص، متابولیک و نادر داشته باشد که این بیماران داروهای چندین میلیاردی دارند و این درمان‌ها یا برای آن بیماران مجانی و یا هزینه‌هایی در حد یک تا دو میلیون دارد؛ دولت یارانه‌های بسیار بالا و عجیب‌وغریبی برای دارو و درمان این بیماران پرداخت می‌کند و همین قیمت‌ها سبب وسوسه شدن بسیاری می‌شود. ازاین‌رو ما سالهاست داد می‌زنیم که باید بیمه‌ها یک سبد خرید راهبردی برای این منظور ایجاد کنند تا بتوانند این هزینه‌ها را پوشش دهند.
متاسفانه امروز اگر فردی به‌عنوان نماینده شهری به مجلس را پیدا کند همه تلاش خود را معطوف به این می‌کند که یک بیمارستان فوق تخصصی در یک شهر کوچک خود آن هم با 50 هزار نفر ایجاد کند تا بیماران صعب‌العلاج دارو و درمان‌های خود را از همان مرکز دریافت کنند. همین عقده موجب شده که ما نتوانیم همه مراکز بیمارستانی را کنترل کنیم درصورتی‌که این می‌توانست به این صورت اجرا شود که چندین قطب بزرگ برای این منظور در شهرهای بزرگی همچون تهران، شیراز، تبریز، اصفهان و مشهد ایجاد شود تا بیمارانی که هزینه‌های درمان بسیار بالایی دارند به همان مراکز مراجعه کرده و درمان و داروی خود را از آن مراکز دریافت کنند تا با این روش از رسیدن دارو به‌صورت مستقیم به دست بیمار جلوگیری شود و کسی نتواند از این داروها سوءاستفاده کند. امروز بیشترین سوءاستفاده از دارو و نشت آن به بازار آزاد از مسیر همین داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج صورت می‌گیرد والا دارویی که ارز 28 هزار تومان دریافت می‌کند نهایتش این است که قیمت آزاد آن بخواهد در بازار آزاد دو برابر قیمت دولتی باشد که آن هم سود چندانی برای سودجویان ندارد.
: آیا پیدا کردن کسانی که این نسخه‌ها را جعل کرده و داروهایی که در نتیجه این جعل نسخه‌ها به بازار سیاه راه یافته‌اند کار سختی است؟
قطعاً این کار قابل‌ردیابی است و بیمارستانی که خبر جعل نسخه آن و خروج دارو به بازار سیاه از آن این روزها در رسانه‌ها مطرح است سریعاً می‌توانست به سیستم نسخه‌نویسی پزشک مربوطه مراجعه کرده و فرد متخلف را پیدا کند.
: جامعه پزشکی معتقد است که در این ماجرا به آنها ظلم شده و برخی افراد متخلف بدون اطلاع پزشک اقدام به جعل نسخ کرده‌اند. آیا با این نظر موافق هستید؟
البته در این خصوص باید سازمان‌های بیمه‌گر پاسخگو باشند. خود ما هم امروز کاربر سامانه‌های نسخه‌نویسی الکترونیک هستیم، اما تا جایی که بنده اطلاع دارم حق دسترسی پزشکان بسته است. این سامانه‌ها به‌قدری امنیتی هستند که از زمانی که یک پزشک ادعا کند که از نام کاربری او سوءاستفاده شده تا وقتی‌که چندین نهاد به آن تاییدیه دهد تا پزشک بتواند پیگیری کند ممکن است زمانی طولانی به طول بینجامد ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که امروز حتی IP آن دستگاهی که نام کاربری پزشک بر روی آن فعال بوده هم قابل ردگیری و ردیابی است، اما اینکه الآن چه کسی می‌خواهد از سیستم آنها این اطلاعات را استخراج کند تا جایی که بنده مطلع هستم کار آسانی نیست. به گفته کارشناسان IT سازمان‌های بیمه‌گری همچون سازمان بیمه سلامت فقط یک داشبورد ساده برای آنها ساخته شده و به هیچ یک از اطلاعات پزشکان دسترسی ندارند.
ما به‌تازگی برای کنترل مصرف دارو از سازمان بیمه سلامت اطلاعات خواستیم، اما آنها اعلام کردند که به‌عنوان سازمان بیمه‌گر دسترسی به اطلاعات پزشکان ندارند که این نشان از سطح بالای امنیت اطلاعات پزشکان در این سامانه‌ها دارد؛ بنابراین طول می‌کشد تا شما یک موضوع به این سادگی را پیگیری کنید و متوجه شوید که چه کسی این سوءاستفاده را کرده است، اما قطع به‌یقین این جعل نسخ قابل‌ردیابی است و می‌توان به‌راحتی فرد متخلف را پیدا کرد.
: دلیل افزایش بسیار زیاد قیمت دارو در روزهای اخیر چیست؟
آن چیزی که امروز وزارت بهداشت در خصوص قیمت دارو در حال اصلاح آن است قیمت کلان دارو نیست. ما امروز متهم شدیم که برای یک قلم دارو 900 درصد افزایش قیمت داشته‌ایم این 900 درصد چه بوده است، ما یک آمپولی داشتیم که قیمت آن 2 هزار و 800 تومان بود درحالی‌که پوکه خالی همان آمپول امروز 3 هزار و 800 تومان است. همین باعث می‌شد که شرکت تولیدکننده داخلی هیچ انگیزه‌ای برای تولید نداشته باشد و ما مجبور بودیم همان آمپول را وارد کنیم آن هم به قیمت 290 هزار تومان و از بنگلادش و هند. ما برای اصلاح این رویه غلط گفتیم که تحت فشار گذاشتن تولیدکننده برای تولید دارو آن هم با قیمت ناچیز باید اصلاح شود تا جلوی واردات دارو از شرکت‌های بی‌کیفیت هندی گرفته شود زیرا شان مصرف‌کننده ایرانی باید حفظ شود. پس ما داروی 2 هزار و 800 تومانی را کردیم 21 هزار تومان تا تولیدکننده داخلی این محصول را با کیفیت بالا تولید کند؛ لذا امروز ما متهم به این شدیم که 900 درصد قیمت دارو را افزایش دادیم.
: با توجه به بروز شایعات درباره ورود ویروس جدید به کشور و نگرانی از بروز کمبود دارو و کیت آزمایشگاهی، آیا جای نگرانی در این خصوص وجود دارد؟
سازمان جهانی بهداشت و معاونت بهداشت وزارت بهداشت معتقدند که این بیماری چیز جدیدی نیست. دارو و کیت مورد نیاز هم برای این منظور در کشور وجود دارد و جای نگرانی وجود ندارد. خوشبختانه ما داروهای اساسی و سرمه‌ای مورد نیاز را همواره در کشور داریم ولی در خصوص تشخیص ژنوتیپی که ما بخواهیم ببینیم این ویروس H1N1 است یا ویروس دیگر این موضوع جدایی است که ما همواره در تشخیص نوع ویروس مشکل داریم و حتی در دوران کرونا هم این کار به‌صورت روتین انجام نمی‌شد. ولی در خصوص محلول‌های تزریقی و آنتی‌بیوتیک‌ها ذخیره استراتژیک ایجاد شده و ما امیدواریم این بیماری چیز مهمی نباشد.