مریم‌سادات کاظمی

با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم: «مردی ۵۰ ساله هستم. حدود ۱۵ سال است که به دیابت نوع۲ مبتلا شده‌ام. کنترل قندخونم مناسب نیست و در سال‌های اخیر کنترل قندخونم با مشکلاتی مواجه شده ‌است. دچار مشکلات پوستی ناشی از دیابت شده‌ام. روی پایم زخمی دارم که خوب نمی‌شود. در نواحی ساق پا و دست‌هایم خشکی و خارش شدید پوست دارم. در نواحی مختلف پوستم هم قرمزی و التهاب دارم که اذیتم می‌کنند. در ضمن به دلیل مشغله کاری کمتر به تغذیه و ورزش می‌پردازم. لطفا راهنمایی کنید.»

آسیب دیابت به عروق و اعصاب، زمینه‌ساز مشکلات پوستی است
 دکتر مجتبی امیری/ استادیار دانشگاه
: آقای دکتر، دیابت چه تاثیری بر پوست دارد؟
بیماری دیابت با توجه به عامل زمینه‌ساز اختلال در تولید و تاثیر انسولین، به دو نوع یک و دو تقسیم‌بندی می‌شود که با افزایش قندخون همراه است و منجر به بروز عوارض مختلف می‌شود. با توجه به اینکه دیابت به‌طور مستقیم بر عروق و اعصاب تاثیر می‌گذارد، می‌تواند به عروق اندام‌هایی مانند چشم و کلیه صدمه بزند و خونرسانی به پوست نیز آسیب می‌بیند. همچنین در زمینه درگیری عصبی می‌تواند رشته‌های عصبی حسی به پوست را دچار مشکل کند. از طرفی، افزایش قندخون محیط را مستعد رشد میکروب‌ها می‌کند و احتمال ابتلا به عفونت‌ها افزایش می‌یابد.

بنابراین دیابت، بیماری‌ای است که بسیاری از ارگان‌های بدن از جمله پوست، مو و ناخن را درگیر می‌کند. البته شدت درگیری و علائم دیابت با سطح قندخون و مدت زمان ابتلا به بیماری ارتباط مستقیم دارد. اگر قندخون کمی بالاتر از حد طبیعی باشد و به‌خوبی کنترل شود، امکان دارد فرد سال‌ها بدون مشکل خاصی زندگی کند اما قندخون بالا و کنترل‌نشده خطر بروز عوارض را افزایش می‌دهد. همچنین ابتلا به دیابت به مدت طولانی با عوارض جدی و مزمن همراه است.

: چرا ابتلا به عفونت‌های پوستی در مبتلایان به دیابت بیشتر و طولانی‌تر است؟
اولین خطر دیابت، افزایش عفونت‌های پوستی است. افزایش عفونت می‌تواند عفونت‌های پوستی معمولی مانند زردزخم یا خراش‌ها را به سرعت تشدید کند، به طوری که در بیماران دیابتی این عفونت‌ها شدیدتر بوده و نیاز به درمان‌های قوی‌تر و تهاجمی‌تری دارند.

از آنجا که دیابت در طولانی‌مدت سیستم ایمنی را سرکوب می‌کند، زمینه عفونت‌های فرصت‌طلب مانند عفونت‌های قارچی افزایش می‌یابد که در افراد سالم قابل‌کنترل است، اما در بیماران دیابتی معمولا شدیدتر اتفاق می‌افتد. این خطر عفونت در گوشه ناخن نیز وجود دارد و چین ناخن‌ها با کمترین ضربه و اگزمای ساده دچار عفونت شدید می‌شود. بنابراین دیابت خطر تشدید و بروز عوارض جدی در عفونت‌های قارچی، ویروسی و باکتریایی پوست را افزایش می‌دهد.

: بروز زخم‌های دیابتی به‌خصوص در ناحیه پاها تحت‌تاثیر قندخون بالا است؟
یکی دیگر از عوارض دیابت، نوروپاتی است که به آسیب جدی اعصاب محیطی، به‌ویژه اعصابی که حس پوست را تامین می‌کنند، منجر می‌شود. کاهش حس در نواحی مختلف بدن باعث می‌شود که واکنش فرد در برابر اجسام داغ، تیز، یا برنده کم شود و خطر آسیب‌دیدگی افزایش پیدا کند. به همین دلیل، بیماران دیابتی اغلب با سوختگی انگشتان پا به پزشک مراجعه می‌کنند. به‌ویژه در فصل زمستان، زمانی که بیماران دیابتی قصد گرم کردن دست‌ها و پاهای خود را دارند، ممکن است به دلیل کاهش حس، شدت حرارت را درک نکنند و دچار سوختگی شوند. همچنین پوشیدن کفش تنگ، فرو رفتن خار در پا، تماس با اجسام برنده و... می‌تواند به‌دلیل عدم احساس درد، منجر به بریدگی‌ها و زخم‌های عمیق شود که زمینه‌ساز عفونت‌های شدید است.

: دیابت آیا مشکلات پوستی اختصاصی این بیماری را نیز ایجاد می‌کند؟
یک‌سری ضایعات پوستی به‌طور اختصاصی در بیماران دیابتی دیده می‌‌شود که به آن «درموپاتی دیابتی» گفته می‌شود. این ضایعات عموما در ناحیه ساق پا ایجاد می‌شوند و به‌صورت لکه‌ها و برجستگی‌های قرمزرنگ هستند.

: آیا بیماران دیابتی باید محصولات پوستی مانند کرم مرطوب‌کننده استفاده کنند؟
بیماران دیابتی معمولا پوست خشک‌تری دارند و خشکی پوست در این بیماران شدیدتر است. برای بهبود این مشکل، استفاده از مرطوب‌کننده‌ها اهمیت دارد. البته تشخیص و درمان زودهنگام برای پیشگیری از عوارض پوستی ناشی از خشکی نیز حتما باید مدنظر قرار گیرد.  

: دیابت بر سلامت موها نیز تاثیر می‌گذارد؟
ریزش مو در این بیماران در صورت تشخیص و درمان دیرهنگام، شدیدتر از دیگران اتفاق می‌افتد.

: علت تیره‌شدن پوست برخی از قسمت‌های بدن بیماران دیابتی چیست؟
یک علامت پوستی به‌نام «آکانتوزیس نیگریگانس» به‌‌معنای ضخیم‌شدگی و تیرگی پوست در نواحی چین‌خورده بدن در افراد دیابتی دیده می‌شود. در این حالت که به علت مقاومت به انسولین رخ می‌دهد، پوست ناحیه گردن، کشاله ران و زیر بغل، ضخیم و تیره می‌شود.

: مصرف داروهای کنترل قندخون می‌تواند با مشکلات پوستی همراه باشد؟
مصرف داروهای دیابت می‌تواند با بعضی عوارض پوستی همراه باشد اما در همه بیماران رایج و مرسوم نیست.

: درمان ناراحتی‌های پوستی در مبتلایان به دیابت چگونه است؟
مهم‌ترین عوارض دیابت، آنژیوپاتی و نوروپاتی دیابتی به‌معنای صدمه‌ به عروق ریز پوست و عصب‌های پوست است و تقریبا دیگر عوارض، ناشی از این اتفاق رخ می‌دهند. بنابراین در بیمار دیابتی توجه به کنترل این علائم و مراقبت از بروز عوارض و آسیب‌های پوستی بسیار مهم است، زیرا پس از بروز آسیب، کنترل مشکل، دشوار خواهد بود.  هر اقدام و راهکاری مانند پوشیدن جوراب و دمپایی در منزل که میزان صدمه به پوست را کم کند، در پیشگیری و کاهش شدت عوارض مفید خواهد بود.

: بیماران دیابتی چه نکاتی را باید در زمان شست‌وشو و استحمام رعایت کنند؟
معمولا توصیه می‌شود بیماران دیابتی نسبت به شست‌وشو و رعایت بهداشت دقت بیشتری نسبت به دیگران داشته‌ باشند. البته مراقبت باشند ک شست‌وشو منجر به خشکی پوست نشود و از شوینده‌های مناسب استفاده کنند و برای جلوگیری از خشکی حتما پوست را با کرم‌های مرطوب‌کننده ماساژ دهند.
مقاومت به انسولین و خسته‌شدن بیمار از درمان مهم‌ترین عوامل «دیابت کنترل‌نشده‌» است

 دکتر سید محسن خوش‌نیت/عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌ پزشکی تهران
یکی از چالش‌های اصلی در زمینه دیابت، اختلال در کنترل قندخون و تشدید بیماری است. سیر دیابت نوع2 به این شکل است که با گذشت زمان و افزایش دوره بیماری، ترشح انسولین در بدن کاهش می‌یابد. در مراحل ابتدایی بیماری، با دوز کم از یک نوع قرص، قند خون کنترل می‌شود، اما پس از حدود دو سال، دوز دارو باید افزایش و با گذشت حدود چهار سال یک نوع داروی دیگر اضافه شود.

با پیشرفت بیماری، تعداد داروها به سه یا چهار عدد می‌رسد تا ترشح انسولین به حدی برسد که قندخون کنترل شود. اما پس از ده سال، تقریبا 50 درصد بیماران دیابت نوع2 به تزریق انسولین نیاز دارند و حتی با مصرف چند نوع دارو، کنترل قندخون دشوار می‌شود. علت این مشکل ناشی از فرسودگی سلول‌های بتا پانکراس یا سلول‌های تولید‌کننده ترشح انسولین است که به‌تدریج در سیر بیماری دیابت اتفاق می‌افتد.

مسئله دیگر این است که بعضی از بیماران در اوایل شروع بیماری نسبت به درمانشان توجه دارند و رژیم غذایی، ورزش، مصرف منظم داروها و مراجعات دوره‌ای به پزشک را به‌خوبی رعایت می‌کنند اما کم‌کم به بیماری عادت کرده و انگیزه و دقت در درمان را از دست می‌دهند. دیابت یک بیماری مزمن است و بسیاری از بیماران پس از مدتی از مراقبت‌های مرتبط با در رژیم غذایی و مصرف دارو خسته می‌شوند و امکان دارد درمان را رها کنند. همچنین، افزایش وزن در بیماران دیابتی معمولا طی چند سال به‌علت کاهش فعالیت بدنی و پرخوری اتفاق می‌افتد و کنترل قندخون اختلال پیدا می‌کند. چاقی مقاومت به انسولین را در پی دارد و حتی همان مقدار انسولین که با کمک دارو تولید می‌شد نیز نمی‌تواند بر سلول‌ها تاثیر بگذارد.

اضطراب و افسردگی در بیماران دیابتی شایع است: یکی از موانع کنترل قندخون، اختلالات خلقی است و اضطراب و افسردگی در بیماران دیابتی شیوع بیشتری دارد. درجات خفیف افسردگی تقریبا در 50درصد و درجات شدیدآن در 20 تا 25 درصد بیماران دیابتی دیده می‌شود. این مشکلات مانع مراقبت از بیماری و انجام فعالیت ورزشی یا رژیم غذایی صحیح می‌شود. به‌عنوان یک اصل، باید دانست که اگر قندخون بیمار دیابتی به‌رغم همه درمان‌ها به‌خوبی کنترل نشود ،حتما باید به روانپزشک ارجاع داده ‌شود زیرا ممکن است زمینه افسردگی همراه با اضطراب باشد.

عفونت‌های ویروسی در بیماران دیابتی شایع‌تر است: اگر دیابت به‌خوبی کنترل نشود، بیمار دیابتی با مشکلات متعددی مواجه خواهد شد. یک‌سری از عوارض مانند درگیری چشم، کلیه، قلب و پا تقریبا برای همه بیماران شناخته شده‌ است. به همه بیماران توصیه می‌شود معاینه ته چشم به‌دلیل بررسی خونریزی‌های شبکیه را جدی بگیرند زیرا ممکن است نیاز به عکسبرداری یا آنژیوگرافی از ته چشم باشد. همچنین بررسی عملکرد کلیه‌ها از نظر آزمایشگاهی و تشخیص دفع پروتئین یا آلبومین اهمیت دارد. توجه به بیماری‌های قلبی‌عروقی به‌خصوص در افرادی که زمینه خطر دارند، ضروری است. زیرا بیماران دیابتی مستعد افزایش چربی‌های خون و فشارخون هستند که می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و سکته‌های قلبی و مغزی باشد.

عفونت‌های ویروسی و واکسیناسیون: علاوه‌بر این، عوارض متعدد دیگری در مورد دیابت قابل‌انتظار است. عفونت‌ها به‌خصوص عفونت‌های ویروسی در بیماران دیابتی ممکن است شدیدتر باشد و بیشتر باعث عارضه یا مرگ‌ومیر می‌شود که این وضعیت در شرایط همه‌گیری کووید19مشهود بود. در مورد آنفولانزا، ویروس عامل زونا، عفونت‌های تنفسی و هپاتیتB نیز زمینه خطر وجود دارد و توصیه می‌شود بیماران دیابتی مانند بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن تضعیف‌کننده سیستم ایمنی، واکسیناسیون را جدی بگیرند. این واکسن‌ها شامل واکسن کووید19، واکسن سالانه آنفولانزا، سه نوبت واکسن هپاتیتB در بیماران دیابتی کمتر از 60 سال و در شرایط مواجه با هپاتیت مانند کادر درمان یا کارکنان بخش فرآورده‌های خونی برای سنین بالای 60 سال، واکسن پیشگیری از زونا برای بیماران دیابتی بالاتر از 50 سال و واکسن پنوموکوک یا ذات‌الریه برای همه بیماران 19 تا 64 و پس از 65 سال است.  

مبتلایان به دیابت نوع1 مستعد بیماری‌های خودایمنی هستند: بیماری‌های خودایمنی نیز در مبتلایان به دیابت باید مدنظر باشد. بسیاری از بیماری‌‌های تیروئید و سلیاک (حساسیت به پروتئین گندم)، ناراحتی‌های خودایمنی هستند که در دیابت نوع1 دیده می‌شود. دیابت نوع1 یک بیماری خودایمن است و باید در بدو تشخیص، سلامت تیروئید کنترل و سالانه تکرار شود. همچنین اگر بیمار دچار علائمی مانند نفخ، اسهال و دردهای شکمی است یا دچار کم‌خونی فقر آهن شده باید از نظر سلیاک بررسی شود. احتمال ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی مانند مشکلات کبدی، نارسایی غدد فوق‌کلیه، بیماری‌های روماتیسمی و کم‌خونی ناشی از ویتامین B12 در دیابت نوع1 بیشتر است، زیرا بیماری‌های خودایمنی اغلب با هم همراهی دارند.

شکستگی استخوان در مبتلایان به دیابت، طولانی و همراه با عوارض جدی است: شکستگی استخوان در بیماران دیابتی نوع 1 و 2 بیشتر دیده می‌شود و احتمال زمین‌خوردگی و شکستگی استخوانی بیشتر است. پس از 25 سال از تشخیص دیابت نوع یک و 5 سال پس از تشخیص دیابت نوع دو لازم است بیمار از نظر پوکی استخوان بررسی شود؛ به‌خصوص اگر قندخون به‌خوبی کنترل نشده یا بیمار دچار عوارض کلیوی، چشمی یا عصبی و حملات مکرر افت قندخون باشد که منجر به زمین‌خوردن می‌شود. شکستگی‌های استخوان، به‌ویژه شکستگی گردن استخوان ران، خطر فوت را افزایش داده و روند بهبودی طولانی‌تر می‌شود. بنابراین، مراقبت از سلامت استخوان‌ها و تشخیص مشکلات به‌ویژه در بیماران دیابتی سالمند اهمیت زیادی دارد.

دیابت بر مغز و عملکرد جنسی نیز تاثیر می‌گذارد: شیوع سرطان‌هایی مانند سرطان کبد، لوزالمعده، آندومتر رحم، روده بزرگ، پستان و مثانه در بیماران دیابتی که سن بالایی دارند، چاق هستند، فعالیت بدنی ندارند و دیابت آنها کنترل نشده است، افزایش می‌یابد. همچنین آلزایمر و زوال عقل ناشی از اختلالات عروقی و خونرسانی به سلول‌های مغز، که منجر به آتروفی یا کوچک‌شدن مغز و فراموشی می‌شود، در بیماران دیابتی سالمند شایع‌تر است. این مشکلات می‌تواند بر توانایی یادگیری و کنترل بیماری تأثیر منفی بگذارد. ناتوانی‌های جسمی و ذهنی، به‌ویژه در اندام‌های تحتانی که به مشکل در راه رفتن می‌انجامد، در بیماران دیابتی شایع‌تر است و با افزایش سن تشدید می‌شود. دیابت می‌تواند منجر به کاهش هورمون جنسی مردانه و اختلال عملکرد جنسی در مردان و خشکی واژن در زنان شود که بر روابط جنسی و زندگی زناشویی تأثیر منفی می‌گذارد.

آپنه خواب یا قطع تنفس در بیماران دیابتی شایع‌تر است: آپنه خواب که معمولاً با خرخر و قطع تنفس همراه است، در بیماران دیابتی شایع‌تر است و می‌تواند موجب خواب منقطع، افت اکسیژن خون و سردرد یا خواب‌آلودگی در طول روز شود. تقریبا یک‌چهارم مبتلایان به دیابت نوع2 دچار آپنه خواب هستند که این مشکل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و فشارخون بالا را نیز افزایش می‌دهد. شناخت اجمالی عوارض ذکرشده نشان می‌دهد که توجه به سلامت بیمار از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد و تیم درمانی را ملزم می‌کند که نگاه جامع و کاملی به بیمار دیابتی داشته‌ باشند. بیمار نیز باید به وضعیت سلامتی خود اهمیت دهد. بنابراین کنترل مطلوب چربی و قندخون، فشارخون، حفظ وزن ایده‌آل، فعالیت جسمی و مراقبت از سلامت روان لازمه بهبود کیفیت زندگی بیمار دیابتی است.

دیابت یک عامل خطر در زمینه بیماری‌های قلبی‌عروقی است
 دکتر آتوسا مصطفوی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
بیماران دیابتی نسبت به افراد عادی دو تا چهار برابر بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی هستند بنابراین اگر دیابت به‌خوبی کنترل نشود، این خطر افزایش می‌یابد. شایع‌ترین علت مرگ در بیماران دیابتی، بیماری‌های عروق قلبی و محیطی است. عروق محیطی شامل عروق دست و پا، گردن و سر می‌شود و خطر سکته‌های قلبی و مغزی و بیماری‌های کلیوی را افزایش می‌دهد.

دیابت می‌تواند به تخریب عروق و آسیب به اعضای حیاتی مانند قلب، کلیه و چشم منجر شود. همچنین، دیابت ممکن است زمینه‌ساز نارسایی قلبی شود که عوارضی در پی دارد. عوارض دیابت در سنین جوانی بالاتر از افراد مسن است و طول عمر بیمارانی که قندخون کنترل‌نشده دارند، به‌دلیل بروز آسیب‌ها و عوارض کمتر است. یکی از دلایل تخریب عروق در دیابت، افزایش ضخامت و رسوب کلسیم در دیواره‌های داخلی عروق است که ممکن است منجر به تنگی یا گشادی عروق شود.

در صورت عمل جراحی قلب یا استنت‌گذاری، بیماران باید کنترل دقیقی بر قندخون خود داشته باشند زیرا نوسانات قند ممکن است باعث عوارض جدی مانند تنگی مجدد عروق شود.

دیابت با اختلال بر عملکرد کلیه منجر به افزایش فشار خون می‌شود
دیابت همچنین می‌تواند منجر به افزایش فشارخون شود، زیرا آسیب به کلیه‌ها و اختلال در دفع آب و نمک منجر به احتباس مایعات و در نتیجه افزایش فشارخون می‌شود.
همچنین دیابت می‌تواند سطح کلسترول خون را افزایش دهد که موجب گرفتگی رگ‌ها و آسیب به دیواره‌های عروق می‌شود. افراد دیابتی معمولاً دچار چاقی هستند که این وضعیت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد.
تنظیم قندخون معمولاً از طریق آزمایش هموگلوبین A1C سنجیده می‌شود. این آزمایش کنترل قند طی سه ماه اخیر را به‌طور میانگین نشان می‌دهد. نتیجه این آزمایش باید کمتر از 7درصد باشد. هر یک درصد افزایش هموگلوبین A1C باعث افزایش 38 درصدی خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود.

کنترل دیابت نیازمند رعایت سبک زندگی سالم است
اولین گام برای کنترل قندخون، رعایت رژیم غذایی مناسب، حذف خوراکی‌های شیرین فاقد ارزش غذایی، تنظیم مصرف نشاسته با توجه به سن و وزن، حفظ وزن مناسب و افزایش فعالیت بدنی است.
مدیریت استرس نیز مهم است زیرا استرس می‌تواند قندخون را افزایش دهد. همچنین، بیماران باید فشارخون و چربی خون خود را به‌طور دقیق کنترل کنند، سیگار را کنار بگذارند و داروها را به‌طور منظم مصرف کنند.  برای درمان، داروهای متنوعی تجویز می‌شود که برخی از آنها به‌طور همزمان قندخون را کنترل کرده و عوارض قلبی و کلیوی را کاهش می‌دهند. به بیماران توصیه می‌شود که از مراجعه به پزشکان مختلف خودداری کنند و تحت‌نظر یک پزشک متخصص قرار بگیرند تا درمان به‌طور مؤثر و مناسب انجام شود.