«میزگرد تغذیه» درباره مشکل چاقی پروین کیهانی با حضور دکترمحمدرضا وفا متخصص تغذیه، دکتر محمدرضا چهراسن فوق‌تخصص جراحی‌های پیچیده ستون فقرات و دکتر احمد باقری مقدم متخصص پزشکی ورزشی
مریم سادات کاظمی
در «میزگرد تغذیه» این هفته میزبان خانم پروین کیهانی هستیم که مبتلا به دیابت و بیماری قلبی هست. ایشان مدتی است که از کمردرد رنج می‌برد. مشکلات کمر با تنگی کانال نخاع مرتبط تشخیص داده شده اما به‌دلیل وزن بالا جراحی با چالش‌های بسیاری همراه خواهد بود. در ادامه با نحوه تغذیه خانم کیهانی آشنا می‌شویم و نظر متخصصان «سلامت» را می‌پرسیم.
خانم کیهانی که در 69 سالگی، 90 کیلوگرم وزن دارد، می‌گوید:
چاقی شکمی و کمردرد، مانع از فعالیت‌های روزمره‌ام شده است!
: خانم کیهانی، لطفا ابتدا کمی در مورد وضعیت جسمانی خود توضیح دهید.
69 سال سن دارم. وزنم 90 کیلوگرم و قدم 148 سانتیمتر است. مبتلا به بیماری دیابت هستم و در کنار داروهای خوراکی، انسولین تزریق می‌کنم. چاقی و دیابت حتی زمینه‌ساز ابتلا به بیماری قلبی شد و آنژیوگرافی نیز انجام داده‌ام. مدتی است به شدت کمردرد دارم که پس از مراجعه به متخصص ستون فقرات، تنگی کانال نخاع تشخیص داده شد و پزشک جراحی را پیشنهاد داد اما به‌دلیل وزن بالا از جراحی می‌ترسم.
: برنامه تغذیه شما چگونه است؟
معمولا صبحانه را حدود ساعت 10 صبح می‌خورم چون اوایل صبح اشتهای چندانی ندارم و البته زود از خواب بیدار نمی‌شوم. ناهار هم حدود ساعت 3 بعدازظهر می‌خورم. بعضی شب‌ها شام می‌خورم اما گاهی‌اوقات چندان اشتهایی ندارم.
: آیا اقدامی برای کاهش وزن انجام داده‌اید؟
خیر. تاکنون به متخصص تغذیه مراجعه نکردم. نمی‌توانم غذا را بدون روغن طبخ کنم و تمایل زیادی هم به شیرینی‌جات دارم که می‌دانم در چاقی‌ام تاثیر دارد.
: آیا تمرینات ورزشی دارید؟
فقط در منزل کمی راه می‌روم اما ورزش خاصی انجام نمی‌دهم. راستش، راه‌رفتن به‌دلیل کمردرد و تپش قلب برایم مشکل است.
تاکید دکترمحمدرضا وفا به سوژه «میزگرد تغذیه»
با انتخاب‌های غذایی مناسب در هر سنی می‌توان وزن کم کرد
: آقای دکتر، آیا در سنین بالا می‌توان وزن را به حد متناسب رساند؟
اصلاح الگوی غذایی تحت‌نظر متخصص تغذیه می‌تواند در رسیدن به وزن مناسب و تناسب اندام حتی در سنین بالا کمک کند. در مورد سوژه این میزگرد با توجه به ابتلای ایشان به دیابت، نیاز به دقت بیشتری در مشاوره تغذیه و رعایت اصول تغذیه صحیح خواهد بود. افرادی با چنین شرایط جسمانی حتما برای کاهش وزن باید به متخصص تغذیه مراجعه کنند تا بتوان متناسب با سن، چاقی شدید، دیابت و نوع داروهای مصرفی برنامه غذایی جدی و منظم ارائه کرد.
: به‌طور کلی اصول صحیح تغذیه برای سالمندان چاق چگونه است؟
رعایت اصول تغذیه صحیح برای همه افراد یکی از جنبه‌های مهم رسیدن به وزن ایده‌آل است. حال آنکه توصیه‌های کاهش وزن به کنترل قندخون نیز کمک می‌کند. برای افراد با شرایط چاقی زیاد و ابتلا به بیماری دیابت، افزایش وعده‌های غذا و کاهش مقدار غذا در هر وعده بسیار اهمیت دارد و کالری موردنیاز باید حتما محاسبه شود. به‌عنوان مثال، ممکن است برای وعده نهار حدود 6 تا 7 قاشق غذاخوری برنج یا معادل آن، نان، ذرت یا ماکارونی سبوس‌دار پیشنهاد شود. اما نحوه طبخ غذا نیز در تامین کالری بسیار مهم است چراکه این مقدار برنج با مقدار کم روغن حدود 120 کیلوکالری انرژی دارد اما در مهمانی یا مکان دیگر خارج از منزل که با مقدار بیشتر روغن طبخ میشود به 300 تا 400 کیلوکالری می‌رسد. بنابراین، روش طبخ غذا در مورد این افراد بسیار مهم است و حتما متناسب با جزئیات وضعیت جسمانی شان باید همه وعده‌ها و میان‌وعده‌ها را تنظیم کرد. آب مهم‌ترین نوشیدنی است و کمترین خشکی مخاط دهان باید با نوشیدن کمی آب برطرف شود. مصرف بیش از سه استکان چای، قهوه، نسکافه و دمنوش به‌دلیل تاثیر مدر بودن در روز توصیه نمی‌شود. از مصرف غذاهای شور، ترش، تند و پر ادویه نیز باید پرهیز کرد.
: توجه به چه نکاتی در مورد مصرف چربی‌ها، شیرینی‌‌ها و سبزی‌ها اهمیت دارد؟
در صورت عدم‌ابتلا به مشکلات گوارشی حتما همراه هر وعده غذا از میوه، سبزی و صیفی‌‌ها استفاده شود. البته حرارت دادن این خوراکیها می‌تواند به تسهیل فرآیند گوارش (برای افرادی که مشکل گوارشی دارند) کمک کند و انتخاب مناسبی برای مبتلایان به بیماری‌های گوارشی است. همچنین، می‌توان براساس تجربه میوه‌ها، سبزی‌ها و صیفی هایی که سازگارتر با وضعیت گوارشی هستند را در رژیم غذایی گنجاند. آبمیوه‌های فرآوری و صنعتی برای این افراد اصلا مناسب نیست زیرا حاوی قند و کالری بالاتری هستند.
مقدار روغن و چربی در رژیم غذایی روزانه شامل روغن‌های افزودنی به غذا و چربی‌های همراه خوراکیها نباید بیش از یک تا دو قاشق مرباخوری باشد. همچنین، روغن حتما باید از انواع گیاهی باشد.
دریافت منابع قندهای ساده شامل میوه‌های شیرین مانند خرما، انجیر، کشمش، توت و موز همچنین شیرینی ها، مربا، عسل، بیسکوئیت ساده لازم است محدود شده و بیش از 20 تا 30 گرم در روز نباشد. ضمن اینکه چنین خوراکی‌هایی باید پس از غذا یا پس از مصرف میان‌وعده مصرف شوند.
: چه ارتباطی بین نظم غذایی و وزن وجود دارد؟
وزن 90 کیلوگرم برای فرد با قد 147 سانتیمتر بیانگر چاقی درجه سه است. البته تعریف دقیق چاقی، درصد چربی بدن است که حتما حجم چربی‌های بدن این فرد زیاد است و زمینه‌ساز بروز و تشدید مشکلات متابولیک شده‌است.
صبحانه مهم‌ترین وعده غذایی است که برای کنترل وزن و حفظ سلامت لازم است در ساعت مناسب و اوایل صبح میل شود. البته اشتها به خوردن صبحانه در این ساعت نیاز به بیدار شدن حدود ساعت شش دارد و طبیعتا زمانی می‌توان در این ساعت هوشیار از خواب بیدار شد که شب به‌موقع و به اندازه کافی خوابید. در واقع، رعایت اصول سبک زندگی سالم همانند زنجیر به هم متصل هستند و اختلال در هر یک می‌تواند بر دیگر شرایط زندگی تاثیر جدی بگذارد. در کل، عادت‌های غذایی یکباره به‌وجود نمی‌آید و یکباره نیز از بین نمی‌رود. عادت‌های غذایی اشتباه همانند دومینو زمینه‌ساز مشکلات متعدد سلامت است اما می‌توان به‌تدریج آنها را اصلاح و وضعیت جسمانی فرد را بهبود بخشید. غذاخوردن در شرایط آرامش، بدون استرس و عجله بسیار اهمیت دارد. یکی از توصیه‌های موثر برای جلوگیری از پرخوری این است که همراه هر قاشق برنج، ماکارونی یا نان مقداری سبزی‌خوردن، سالاد یا کاهو میل شده و به‌‌آرامی جویده شود.
: انجام تمرینات ورزشی در سنین بالا به تعدیل وزن کمک می‌کند؟
پس از اینکه روند کاهش وزن متناسب با اصلاح الگوی خوراکی اتفاق افتاد، می‌توان به‌تدریج تمرینات ورزشی موضعی را پیشنهاد داد که چاقی شکمی که در شرایط چاقی یک اتفاق معمول است، کمتر شود. حتما این تمرینات برحسب شرایط فیزیکی توصیه می‌شوند برای مثال پس از صرف غذا کمی پیاده روی حتی در منزل انجام شود. اندازه‌گیری چربی موضعی و کلی بدن به‌کمک دستگاه‌های مخصوص می‌تواند به تشخیص بهتر و توصیه‌های دقیق‌تر کمک کند. قاعدتا اگر برنامه غذایی متعادل باشد، چربی‌های بافت‌های بدن کمتر میشود و بدین‌ترتیب می‌توان چربی موضعی به‌خصوص در ناحیه شکم را کم کرد و همراه با کاهش وزن، تمرینات ورزشی موضعی در کنار تمرینات عمومی را پیشنهاد داد.
البته لازم به تاکید است که تمرینات ورزشی باید متناسب با وضعیت جسمی و سنی باشد زیرا همه تمرینات ورزشی برای همه افراد مناسب نیست. در شرایط خاص توصیه میشود ورزش‌های موضعی تحت‌نظر متخصص پزشکی ورزشی انجام شود.
در کل، کاهش وزن نه‌تنها در بهبود سلامت عمومی موثر است بلکه انجام دیگر اقدامات درمانی مانند جراحی‌های ستون فقرات را تسهیل می‌کند و بروز عوارض را کاهش میدهد.
جراحی ستون فقرات برای افراد چاق با عوارض بیشتری همراه است!
دکتر محمدرضا چهراسن/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
چاقی در سنین پایین باعث میشود مرکز ثقل بدن به سمت قدام پشتی-شکمی جابجا شود و برای اینکه فرد بتواند وزن را روی ستون فقرات تحمل کند، گودی کمر را بیشتر کرده که فشار مضاعفی روی دیسک‌های بین‌مهره‌ای ایجاد میشود. در این شرایط، افزایش فشار روی مفاصل کمر نیز اتفاق می‌افتد و در نتیجه فشار زیاد روی دیسک‌ها و مفاصل منجر به بروز کمردرد میشود. اما ارتباط چاقی با کمردرد در سنین بالا متفاوت است. در دوران سالمندی، روند تخریب دیسک‌های بین‌مهره‌ای اتفاق افتاده و همانند لاستیک است که عاج آن از بین رفته‌است. برای فرد سالمند که دچار تخریب دیسک‌هاست و وزن بالا دارد، می‌توان شرایطی مانند تحمیل بار زیاد به لاستیک بدون عاج را تصور کرد زیرا تحمل وزن و فشار زیاد را ندارد.
احتمال تخریب همه مفاصل بدن از جمله زانو، شانه، لگن، مچ پا، ستون فقرات و... وجود دارد. دور کانال نخاعی را از جلو دیسک و از خلف نیز مفاصل، لیگمان‌ها و دیگر اجزای آناتومیک فرا گرفته‌است. زمانی که هر کدام از این اجزاء تخریب شوند یا به‌اصطلاح دچار آرتروز شوند، تنگی کانال نخاع اتفاق می‌افتد. برخلاف تصور عموم، آرتروز، بیرون‌زدگی دیسک و هر مشکلی در این زمینه می‌تواند تنگی کانال نخاع ایجاد کند و الزاما این ناراحتی‌ها مستقل نیستند.
در کل، چاقی شدید موجب میشود عوارض حین جراحی افزایش یابد. تشکیل لخته خون در اندام‌های تحتانی یکی از مهم‌ترین عوارض چاقی است که می‌تواند منجر به آمبولی ریه شود. عفونت‌ها نیز که در هر جراحی امکان دارد اتفاق بیفتد، در افراد چاق بیشتر و شدیدتر است.
معمولا افراد چاق به‌خصوص در سنین بالا مبتلا به مشکلات دیگری مانند ناراحتیهای قلبی هستند که خطرات انجام جراحی ستون فقرات به‌دلیل خوابیدن بیمار به شکم و مدت زمان طولانی جراحی را افزایش میدهد.
به‌‌عبارتی، جراحی بیمار چاق برای جراح نیز مشکل است زیرا عمق لایه‌های چربی زیاد است، قرار دادن بیمار روی تخت سخت خواهد بود و خطرات جراحی و پس از آن نیز تشدید میشود. همچنین عارضه جدی این بیماران، افزایش خونریزی حین جراحی به‌دلیل فشار از شکم به سمت نخاع است.
اگر جراحی ستون فقرات برای بیمار مبتلا به اضافه وزن و چاقی یک ضرورت نباشد، ابتدا توصیه میشود اقدامات لازم در جهت کاهش وزن صورت گیرد. در بسیاری موارد، کاهش وزن به بهبود درد کمک می‌کند و حتی نیاز به جراحی نخواهد بود. اما در شرایطی که جراحی اورژانس باشد، با رعایت جنبه‌های خطر و احتیاط لازم، جراحی انجام میشود.
پیاده‌روی، بهترین ورزش
برای کنترل وزن است!
دکتر احمد باقری‌مقدم/عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
دیابت، بیماری قلبی و چاقی شدید سه مشکل اساسی سوژه این هفته «میزگرد تغذیه» است که بعید به‌نظر می‌رسد جراحی برای ایشان مناسب باشد. البته باید شاخص‌های مورفولوژیک و جسمی را اصلاح کند تا وضعیت مشکلات متابولیک و دیابت نیز اصلاح شده و از طرفی امکان انجام تمرینات جسمانی برای بهبود ناراحتی ستون فقرات فراهم آید تا در صورت ضرورت جراحی، آمادگی لازم پیدا شود.
مبتلایان به تنگی کانال نخاع و سایر بیماری‌های مزمن مانند دیابت و ناراحتیهای قلبی حتما پیاده‌روی را در برنامه روزانه خود بگنجانند. بهترین ورزش برای این افراد چه از نظر بهبود و پیشگیری بیماری‌ها و چه از نظر کنترل وزن، پیاده‌روی است.
پیاده‌روی در مبتلایان به تنگی کانال نخاع با توجه به شدت بیماری با مشکلاتی همراه است و ضعف پاها و گرفتگی عضلات ممکن است تا حدی راه‌رفتن را دشوار کند. در وهله اول توصیه میشود برای جلوگیری از مشکلات حرکتی و زمین‌گیرشدن، حتما پیاده‌روی را 2 تا 3 دقیقه پس از احساس ناراحتی در پاها ادامه دهند. برای بهبود تاثیرات هوازی و کنترل وزن نیز بهتر است پیاده‌روی در چند نوبت در روز باشد که با توجه به قدرت و توان بدنی می‌تواند از 10 دقیقه شروع شود و تا 30 دقیقه ادامه یابد.
توصیه دیگر برای کنترل وزن و بهبود مشکلات جسمی، ورزش در آب است. تمرینات حرکتی در آب برای افرادی که وزن بالا دارند، بسیار راحت‌تر خواهد بود. متناسب با میزان دسترسی به استخر توصیه میشود بیمار دو نوبت در هفته به ورزش‌های آبی و آب‌درمانی بپردازد که به‌صورت راه‌رفتن در قسمت کم‌عمق و حرکات دوچرخه با استفاده از تیوپ یا کمک گرفتن از لبه‌های استخر باشد. مسلما مشورت با متخصص تغذیه به‌دلیل ابتلا به دیابت و بیماری قلبی ضروری است و رژیم غذایی خاصی باید دنبال شود تا ورزش تاثیر مضاعفی در بهبود وضعیت جسمانی داشته باشد.