فلمینگ در 1945 نگران شکل گیری مقاومت میکربی بود: «بزرگترین نگرانی در درمان خودسرانه پنی سیلین، مصرف مقادیر اندک داروست به نحوی که به جای از بین بردن بیماری منجر به بروز سویه های مقاوم میکروب که دارای توانایی انتقال به سایر افراد است، می شود. این موضوع باعث شکل گیری مواردی از عفونت ریوی یا سپتی سمی غیر قابل درمان می شود».

امروزه نزدیک به 150 گونه آنتی بیوتیک در دسترس ماست. دهه 50 و 60 قرن 20 میلادی را عصر طلایی کشف آنتی بیوتیک ها نامیده اند و از آن موقع تاکنون کشف و تولید داروهای آنتی بیوتیک جدید کاهش یافته است. کمتر از 20 سال طول می کشد تا انواع مقاوم به داروی میکروب ها ظهور یابند. ژن های مقاومت دارویی میکروب ها به سرعت بین آنها مبادله می شود و گاهی یک میکروب از هر صد میکروب حاوی ژن مقاومت است. مقاومت میکروبی در برابر درمان بیماری هایی چون ایدز، سل و مالاریا و بیماری های آمیزشی مشاهده می شوند.

مقاومت میکروبی یکی از مهمترین مخاطرات تهدید کننده بهداشت عمومی قرن بیست و یکم محسوب می شود و تبدیل به یک منبع مهم بیماری زایی و مرگ و میر در سراسر جهان شده است. اغلب میکروارگانیسم های پاتوژن توانایی مقاوم شدن در برابر حداقل گروهی از عوامل ضد میکروبی را دارند. برآورد می شود تا سال 2050 مقاومت میکروبی، مسئول نزدیک به 10 میلیون مورد مرگ سالیانه باشد و 2 تا 3.5 درصد کاهش تولید ناخالص ملی و هزینه سالیانه جهانی نزدیک به 100 میلیارد دلار آمریکا خواهد بود.

آنچه می دانیم

-هرچه مصرف آنتی بیوتیک بیشتر باشد، شاهد مقاومت بیشتری خواهیم بود.

- درمان طولانی تر مساوی است با کولونیزاسیون بیشتر میکروب های مقاوم.

- بروز مقاومت در مراکز درمانی بیشتر از سطح جامعه است.

- در مناطقی که میزان مصرف آنتی بیوتیک بیشتر است، میزان مقاومت میکروبی بیشتری وجود دارد.

- در همه گیری ها مصرف بیشتر آنتی بیوتیک با بروز موارد مقاومت بیشتری همراه است.

عوامل موثر در بروز مقاومت میکروبی

1- عوامل محیطی

2- عوامل مرتبط با داروها

3- عوامل مرتبط با بیمار

4- عوامل مرتبط با پزشک

عوامل محیطی شامل:

- جمعیت زیاد و تراکم بالای آن

- گسترش سریع ناشی از افزایش مسافرت ها

- سطح پایین بهداشت عمومی

- گسترش مقاومت های میکروبی ناشی از جامعه

- اجرای ضعیف برنامه کنترل عفونت بیمارستانی

- افزایش سفرهای داخلی و بین المللی

- استفاده گسترده از آنتی بیوتیک ها در پرورش دام و حیوانات و کشاورزی

عوامل مرتبط با دارو شامل:

- داروهای تقلبی

- کیفیت پایین داروها

- افزایش مصرف داروهای آنتی بیوتیک

- دسترسی بدون نسخه به داروهای آنتی بیوتیک

- استفاده بدون توجیه از ترکیب ثابت آنتی بیوتیک ها

- استفاده از داروهای تقلبی و فاقد غلظت استاندارد که منجر به غلظت ناکافی دارو در خون می شود.

عوامل مرتبط با بیمار شامل:

- عدم تبعیت دقیق از دوزهای استاندارد داروی تجویز شده

- فقر

- فقدان درک صحیح از رعایت بهداشت

- فقدان آموزش

- خوددرمانی

- درک ناصحیح

عوامل مرتبط با پزشک/ تجویز کننده شامل:

- استفاده نامناسب از داروهای موجود

- ازدیاد استفاده از ترکیبات چند دارویی آنتی بیوتیک ها

- استفاده بیش از اندازه از آنتی بیوتیک ها

- تجویز دوز ناکافی

- فقدان آموزش و به روز رسانی دانش

بیاد داشته باشیم که پدیده مقاومت خود به خود نیز در عوامل بیماری زا رخ می دهد و همه موضوع، محدود به عوامل فوق الذکر نیست.

برنامه اقدام جهانی

در سال 2014 سازمان بهداشت جهانی با چاپ اولین گزارش جامع خود در مورد مقاومت میکروبی تاکید کرد: «این تهدید جدی دیگر تهدیدی برای آینده محسوب نمی شود بلکه هم اکنون در تمام مناطق تهدیدی برای تمام افراد در هر سن و در هر کشور محسوب می شود». این سازمان در ماه می 2015 برنامه اقدام جهانی برای مهار مقاومت میکروبی را با هدف حفظ توانایی ما برای پیشگیری و درمان بیماری های عفونی با استفاده از داروهای موثر و بی خطر ارائه کرد.

در این برنامه 5 هدف پیش بینی شده است:

1-ارتقای دانش و افزایش شناخت از مقاومت میکروبی

2-تقویت مراقبت و پژوهش

3-کاهش میزان بروز عفونت

4-بهینه نمودن مصرف داروهای ضد میکروبی

5-کسب اطمینان از سرمایه گذاری مستمر برای کاهش مقاومت میکروبی

مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت