مریم‌سادات کاظمی
نام «روزاسه» از واژه لاتین rosacea گرفته شده که به معنای «رز مانند» است. این نام‌گذاری به‌دلیل ظاهر قرمز و گلگون پوست در افراد مبتلا به این بیماری انتخاب شده است. قرمزی ناشی از گشادشدن عروق خونی کوچک زیر پوست شباهت زیادی به رنگ گل رز دارد و همین ویژگی شاخص، باعث شده است که بیماری با این نام شناخته شود. در این بیماری فرد علاوه بر قرمزی در ناحیه صورت گاه دچار ضخیم‌شدگی و تغییر ناخوشایند بینی نیز میشود. از آنجا که زمینه ژنتیک در ابتلا به این بیماری نقش دارد، نباید انتظار درمان قطعی برای آن داشت اما رعایت توصیههای مهمی مانند پرهیز از نور خورشید، شست‌وشوی پوست با آب ولرم و پرهیز از خوراکی‌های تند و محرک می‌تواند در بهبود بیماری موثر باشد.
با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم: «زنی ۳۸ ساله مبتلا به بیماری روزاسه هستم. قرمزی مداوم و جوش‌های کوچک روی گونه‌ها و بینی‌ام ظاهر شده که با خوردن غذاهای تند و قرار گرفتن در معرض گرما و نور خورشید بدتر میشود. مدتی است پوست صورتم به‌شدت خشک و پوسته‌پوسته شده و گاهی سوزش شدیدی روی گونه‌هایم احساس می‌کنم، به‌خصوص بعد از شست‌وشوی صورت یا استفاده از کرم‌ها. از طرفی، اخیراً رگ‌های خونی ریزی روی گونه‌هایم دیده میشود که ظاهری ناخوشایند به پوستم داده‌است. این وضعیت به‌قدری اذیتم میکند که نه‌تنها اعتمادبه‌نفسم را تحتتاثیر قرار داده، بلکه باعث شده برای بیرون رفتن همیشه نگران پوشاندن قرمزی صورتم باشم. لطفا مرا راهنمایی کنید.»
استفاده از ضدآفتاب فیزیکی راهکار مناسب کنترل علائم روزاسه است
دکتر عباس دهقانی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
: آقای دکتر لطفا در ابتدا بفرمائید روزاسه چه بیماری است؟
روزاسه بیماری پوستی تحتتاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی است. این بیماری انواع بالینی مختلفی از جمله اِریتماتوز تِلانژکتاتیک، پاپولو پوسچولار، روزاسه چشمی و فیماتوز دارد.
شایع‌ترین نوع روزاسه، اِریتماتوز تِلانژکتاتیک است که با قرمزی قسمت میانی صورت و واضح بودن یا برجسته بودن عروق به‌خصوص در زمان معاینه مشخص میشود. بیمار از خشکی پوست و سوزش ناراحت است. روزاسه پاپولو پوسچولار نیز با ضایعات برجسته قرمز یا چرکی دیده میشود.
بیشترین شکایت مبتلایان به بیماری روزاسه شامل قرمزی قسمت میانی صورت، خشکی پوست، سوزش و گرگرفتگی است که معمولاً در مواجهه با عواملی مانند نور خورشید، گرما، شست‌وشوی صورت با آب داغ یا مصرف ادویه‌جات تند تشدید میشود.
درگیری چشمی یکی از انواع روزاسه است که با مشکلاتی مانند بلفاریت (التهاب پلک) یا شالازیون (برجستگی کوچک لبه پلک) بروز می‌یابد. نوع دیگر روزاسه، فیماتوز نام دارد که در مردان شایع‌تر است و به‌صورت ضخیم‌شدن پوست بینی و برجسته‌تر شدن منافذ ظاهر میشود. شناخت انواع مختلف این بیماری برای انتخاب روش درمانی مناسب اهمیت دارد.
: شیوع این بیماری تا چه حد است؟
شیوع بیماری روزاسه در مطالعات مختلف، متفاوت گزارش شده اما به‌طور کلی 5 تا 10 درصد از جمعیت را درگیر میکند. اگرچه در گذشته تصور می‌شد این بیماری در زنان شیوع بیشتری دارد، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که میزان ابتلا در زنان و مردان تقریباً برابر است.
: بیماری روزاسه در سنین خاصی بروز می‌یابد؟
این بیماری معمولاً در افراد بالغ بالای ۳۰ سال بروز میکند و در کودکان به‌ندرت اتفاق می‌افتد. با این حال، مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدهای موضعی ممکن است در کودکان علائمی شبیه روزاسه ایجاد کند، از جمله خشکی پوست، قرمزی و حساسیت بیش‌ازحد. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت تشخیص دقیق و اجتناب از مصرف خودسرانه داروها است.
: چه عواملی در ابتلا به این بیماری نقش دارند؟
ابتلا به روزاسه در وهله اول به زمینه ژنتیک مربوط میشود و بعضی انواع ژنوتیپ‌ها مستعد ابتلا به روزاسه هستند. اما عوامل دیگری نیز نقش دارند که مهم‌ترین آنها را می‌توان اختلال در تعادل سیستم ایمنی دانست که منجر به افزایش فاکتورهای التهابی و قرمزی پوست میشود. گشاد شدن عروق خونی کوچک یا تلانژکتازی نیز تحتتاثیر نور خورشید اتفاق می‌افتد. خشکی پوست و به‌هم‌خوردن سد دفاعی پوست در بروز این بیماری نقش دارد. ضمن اینکه افزایش انگل دمودکس در سطح پوست می‌تواند با ابتلا به روزاسه ارتباط داشته باشد که در موارد مقاوم به درمان این مسئله باید ارزیابی شود.
: روزاسه تحتتاثیر چه شرایطی تشدید میشود؟
عوامل متعددی در تشدید علائم روزاسه نقش دارند که مواجهه با نور خورشید مهم‌ترین عامل تشدید‌کننده به‌خصوص در نوع اِریتماتوز تِلانژکتاتیک است. شست‌وشوی پوست با آب داغ، استفاده از بعضی تونرها یا پاک‌کننده‌های محرک پوست، استفاده از عطرها و ادکلن‌ها، داروهای موضعی بر پایه الکل، همچنین مصرف بعضی از غذاها مانند فست‌فودها و ادویه‌جات تند نیز در تشدید بیماری موثر است. ضمن اینکه بعضی از انواع اقدامات پوست مانند پیلینگ، درم‌ابریژن یا انواع لیزرهای لایه‌بردار نیز موجب وخامت بیماری خواهد شد.
: بررسی چه عواملی در تشخیص دقیق بیماری موثر است؟
براساس شرح‌حال و معاینه فرد می‌توان بیماری را تشخیص داد. ممکن است متخصص پوست در معاینه، بررسی با درماتوسکوپ را لازم بداند. درماتوسکوپ وسیله‌ای است که دارای دو جزء نور و ذره‌بین است و می‌توان ضایعات پوستی را با وضوح بیشتری دید و مشاهده عروق با این وسیله راحت‌تر است. در موارد مقاوم به درمان با توجه به بررسی از نظر انگل دمودکس امکان دارد آزمایش پوستی درخواست شود. همچنین گاه بیوپسی یا نمونه‌برداری نیز ضروری خواهد بود.
: بیماران مبتلا به روزاسه چه نکاتی را برای کنترل بیماری باید رعایت کنند؟
مهم‌ترین نکته در درمان روزاسه، رعایت توصیههای متخصص پوست است. استفاده منظم از ضدآفتاب اهمیت دارد و در این زمینه، ضدآفتاب‌های فیزیکی یا مینرال که حاوی ذرات زینک یا تیتانیوم دی‌اکساید هستند، ارجحیت دارند. این نوع ضدآفتاب نسبت به ضدآفتاب شیمیایی تحریک‌پذیری کمتری ایجاد میکند و از طرفی، ضدآفتاب فیزیکی نیاز به استفاده مجدد کرم پس از هر دو ساعت نیز ندارد.
مبتلایان به این بیماری باید در زمان شست‌وشو حتما از آب ولرم استفاده نمایند و مدت استحمام کوتاه باشد. همچنین باید پوست را همیشه مرطوب یا چرب نگه داشت زیرا خشکی پوست عامل تشدید علائم به‌خصوص سوزش است.
در صورت تمایل به استفاده از پاک‌کننده‌ها، انواع فاقد مواد محرک و الکل انتخاب شود. این نکته در مورد داروهای موضعی نیز اهمیت دارد. از تماس عطر و ادکلن روی پوست نیز باید اجتناب کرد. تا زمانی که بیماری کنترل نیست باید از لیزرهای لایه‌بردار، پیلینگ و هر اقدام پوستی محرک پرهیز نمود. پرهیز از مصرف غذاهای تند و فست‌فودها نیز الزامی است.
: آیا درمان‌های دارویی برای روزاسه نیز تجویز میشود؟
در کنار این توصیه‌ها برای بیمار، درمان‌های دارویی نیز تجویز میشود که متناسب با نوع علائم خواهد بود. اساس درمان در نوع اِریتماتوز تِلانژکتاتیک، مصرف آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و بعضی از انواع قطره‌های چشمی است که در کاهش قرمزی پوست و بهبود برجستگی عروق خونی نقش دارند. البته این نوع روزاسه پاسخ بسیار خوبی به بعضی انواع لیزرها مانند لیزر PDL دارد و به‌خصوص برای موارد مقاوم به درمان این نوع توصیه میشود.
در نوع پاپولو پوسچولار روزاسه که علائم بالینی آن شبیه به آکنه است و بیمار گرگرفتگی و سوزش پوست دارد، روند درمان مشابه آکنه و تجویز آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و سیستمیک و در گام بعد، استفاده از ایزوترتینوئین است.
درمان نوع فیماتوز روزاسه در موارد خفیف، تجویز دوز پایین ایزوترتینوئین است. اما در موارد شدیدتر می‌توان از اقدامات پوستی مانند لیزر CO2 فرکشنال یا حتی جراحی استفاده کرد. در موارد درگیری چشمی نیز ارجاع بیمار به متخصص چشم انجام میشود.
روزاسه چشمی با درمان و اصلاح سبک زندگی کنترل میشود
دکتر یاسمن هادی/ فوق‌تخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
روزاسه بیماری پوستی مزمن است که با قرمزی پوست، برجسته‌شدن عروق ریز پوست و گاه تورم بینی بروز می‌یابد. مبتلایان به این بیماری ممکن است دچار آکنه مکرر و عودکننده در نواحی صورت شوند. در بعضی موارد نیز همزمان با این مشکل یا بدون علائم پوست، درگیری چشمی اتفاق می‌افتد. روزاسه چشمی انواع خاصی از روزاسه است که به‌طور خاص چشم‌ها را تحتتاثیر قرار می‌دهد و با علائمی مانند سوزش، خارش، آبریزش چشم، احساس وجود جسم خارجی، درد و حتی گل‌مژه مکرر و قرمزی لبه پلک‌ها همراه است.
همکاری متخصص پوست و چشم به بهبود روند درمان کمک میکند
در معاینه دقیق توسط متخصص چشم ممکن است برجستگی عروق ریز لبه پلک و ضخیم‌شدن لبه پلک به‌صورت واضح مشخص باشد. همیشه باید در معاینه این بیماران به وضعیت کلی صورت از نظر وجود جوش‌های چرکی اختصاصی مرتبط با روزاسه دقت شود زیرا اگر روزاسه چشمی همراه با روزاسه پوستی باشد، درمان و کنترل بیماری نیاز به تعامل با متخصص پوست دارد. بعضی از محرک‌‌ها مانند غذاهای تند و داغ، مصرف نوشیدنی‌های الکل، استرس، سیگار، نور خورشید و باد وضعیت چشمی بیمار را تشدید می‌کنند.
برای مدیریت و درمان بیماری، همکاری بین متخصص پوست و چشم اهمیت دارد و ممکن است مصرف داروهای خوراکی به‌طور دوره‌ای برای کنترل علائم همچنین درمان‌های موضعی در قسمت درگیر نیز لازم باشد.
روزاسه چشمی قابل‌کنترل اما بدون درمان قطعی است
درمان قطعی برای روزاسه و حتی روزاسه چشمی وجود ندارد زیرا علت دقیق بیماری کاملا مشخص نیست و به عوامل ژنتیکی و درونی و همچنین شرایط محیطی بستگی دارد. بنابراین، گام اول تغییر سبک زندگی برای بهبود بیماری است. شست‌وشوی منظم و مکرر پلک‌ها با توجه به توصیههای متخصص چشم به‌منظور برداشتن شوره‌های لبه پلک همچنین کم‌کردن چربی ذخیره‌شده در غده‌های لبه پلک بسیار مهم است.
اجتناب از محرک‌های تشدید‌کننده بیماری و رعایت بهداشت پلک‌ها باید حتما مدنظر قرار گیرد تا علائم کاهش یابد. به‌علاوه، دورههای درمان موضعی یا گاهی سیستمیک استروئیدی، آنتی‌بیوتیک‌ها، اشک مصنوعی، ژل و پمادهای لبه پلک تحت‌نظر متخصص چشم کمک‌‌کننده است. البته متخصص پوست نیز می‌تواند با استفاده از بعضی انواع لیزرهای موجود و تعدیل داروهای سیستمیک به درمان کمک کند.
روزاسه چشمی وضعیتی قابل‌مدیریت است که با درمان و تعدیل مناسب در سبک زندگی می‌تواند به کاهش علائم بیمار کمک کرد.
بیماری روزاسه گاه با دیگر بیماری‌های پوستی مشابه به‌نظر می‌رسد
دکتر امیرهوشنگ احسانی
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
روزاسه بیماری پوستی مزمن است که بیشتر نواحی صورت، به‌ویژه پیشانی، بینی، گونه‌ها و چانه را درگیر میکند. مشخصه این بیماری، قرمزی منتشر و گسترده و اتساع مویرگ‌های صورت است که معمولاً به‌خوبی قابل تشخیص است. علاوه بر قرمزی پوست، روزاسه عموما منجر به بروز علائم دیگری مانند گرگرفتگی، افزایش حساسیت و تحریک‌پذیری پوست، احساس سوزش و خارش در نواحی درگیر نیز میشود. روزاسه یک بیماری با دورههای عود و بهبود است که ممکن است با گذر زمان پیشرفت کند و علائم شدیدتری مانند جوش‌های قرمز و چرکی، ضخیم‌شدن پوست و درگیری اطراف چشم‌ها ایجاد شود.
پسوریازیس به‌ندرت در ناحیه صورت بروز پیدا میکند
گاهی اوقات، قرمزی و ضخیم‌شدن پوست که در روزاسه مشاهده میشود، ممکن است با پسوریازیس اشتباه گرفته شود. پسوریازیس نیز بیماری پوستی التهابی مزمن و سیستمیک است که می‌تواند با پوسته‌های ضخیم و قرمز بروز پیدا کند. علت بروز علائم پسوریازیس، افزایش روند بازسازی سلول‌های پوستی است که منجر به ضخامت لایه اپیدرم شده و التهاب موضعی ایجاد میکند. این بیماری بیشتر در بزرگسالان بروز پیدا میکند و سنین 20 تا 40 سال شایع‌ترین سنین ابتلا محسوب میشود.
پسوریازیس عمدتاً در نواحی مانند آرنج‌ها و زانوها بروز میکند و به‌ندرت در صورت دیده میشود. تفاوت اصلی روزاسه و پسوریازیس در محل بروز علائم است. علاوه بر این، پسوریازیس با پوسته‌ریزی همراه است، اما در روزاسه این علامت دیده نمی‌شود.
«آکنه» عموما با بروز جوش‌های پوستی همراه است
«آکنه» بیماری پوستی شایع بین نوجوانان است اما کودکان و بزرگسالان نیز ممکن است به این بیماری پوستی مبتلا شوند. کمدون‌های سرسفید و سرسیاه، پاپول، پاسچول و در موارد شدید ندول‌ها و کیست‌ها مشخصه آکنه پوستی هستند.
آکنه به‌دلیل التهاب فولیکول‌های مو و تحتتاثیر ترشح زیاد و غیرطبیعی سبوم اتفاق می‌افتد که رشد و تکثیر باکتری‌ها زمینه‌ساز چرکی‌شدن ضایعات میشود. در بیشتر موارد، علائم آکنه با شدت متوسطی بروز می‌یابد و با رعایت مراقبت‌های موضعی مانند ژل پاک‌کننده بهبود می‌یابد. البته در موارد شدید به درمان‌های دارویی به‌خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها نیاز است.
گاه علائم آکنه و روزاسه مشابه به‌نظر می‌رسند. اما در این زمینه توجه به چند عامل می‌تواند به تشخیص دقیق کمک کند.
آکنه غالبا در نوجوانان به‌خصوص خانم‌ها دیده میشود در‌حالی‌که روزاسه در سنین بزرگسالی بروز می‌یابد و انواع شدید آن در مردان شایع‌تر است.
ناحیه بروز علائم نیز در تشخیص بیماری موثر است. گرچه صورت شایع‌ترین قسمت بدن است که علائم این دو بیماری ظاهر میشود اما در بسیاری از مبتلایان به آکنه، جوش‌های پوستی روی پشت، گردن و بازوها نیز به‌وجود می‌آید. اما روزاسه عموما در ناحیه صورت گسترش می‌یابد.
قرمزی ناشی از اتساع مویرگ‌ها مشخصه روزاسه است و معمولا با دیگر علائم غیرپوستی مانند گرگرفتگی همراه است. اما مهم‌ترین علامت آکنه، جوش‌های پوستی است و صرفا یک بیماری پوستی محسوب میشود.
سن شروع اگزما در دوران کودکی مهم‌ترین وجه تمایز با روزاسه است
اگزما بیماری پوستی التهابی مزمن است که در بیشتر موارد، سن شروع علائم به دوران کودکی برمی‌گردد و این مشخصه مهم‌ترین وجه تمایز با بیماری روزاسه است.
یکی دیگر از تفاوت‌های روزاسه و اگزما این است که روزاسه فقط در صورت ایجاد میشود اما اگزما می‌تواند همه قسمت‌های بدن را درگیر کند.
همچنین قرمزی پوست ناشی از روزاسه الزاما منجر به خارش نمی‌شود در حالی که نخستین علامت اگزما، خارش آزاردهنده و مداوم آن است.
در بعضی موارد، اگزما به‌دلیل زمینه آلرژیک اتفاق می‌افتد و می‌تواند با آسم یا رینیت آلرژی همراه باشد، در حالی که روزاسه در موارد نادر ممکن است علاوه بر درگیری پوست و چشم‌ها منجر به اختلالات نورولوژیک، گوارشی یا قلبی شود.