ندا احمدلو
چندی پیش، ویدئویی درباره رژیم فستینگ در فضای مجازی منتشر شد که اما و اگرهای زیادی به همراه داشت. فردی در این ویدئو ادعا می‌کرد که پیروی از رژیم فستینگ برای بیشتر از ۱۷ ساعت می‌تواند فواید فراوانی برای بدن داشته باشد و حتی جلوی ابتلا به انواع سرطان‌ها یا بیماری‌های مزمن را بگیرد. رایج‌ترین رژیم فستینگ جهان، رژیم ۱۶:۸ است که براساس آن، فرد می‌تواند ۱۶ ساعت فست بماند یا چیزی به‌جز آب و خوراکی‌های بدون کالری مصرف نکند. در ۸ ساعت باقیمانده هم مجاز به مصرف خوراکی‌های دلخواه است. اما در ویدئوی ذکر شده، ادعا شده بود که اگر افراد بتوانند بیشتر از ۱۷ ساعت (حتی ۲۴ تا ۷۲ ساعت) فست بمانند، کمک بزرگی به حفظ سلامت‌شان کرده‌اند. از این‌رو، در ادامه گفت‌وگویی با دکترسیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران داشته‌ایم تا بیشتر با اصول و بایدها یا نبایدهای رژیم فستینگ آشنا شویم.

: آقای دکتر! به‌عنوان اولین سوال این‌که ابتدا کمی درباره اصول اولیه رژیم فستینگ به ما می‌گویید؟
رژیم فستینگ یا همان روزه‌داری متناوب جزو رژیم‌های غذایی نسبتا پرطرفدار در طول یک دهه گذشته در جهان بوده است. بعضی افراد به‌منظور کنترل وزن و بعضی‌ها هم برای مدیریت و درمان بیماری‌های مزمن مانند سندرم روده تحریک‌پذیر، کلسترول بالا یا آرتریت از رژیم فستینگ پیروی می‌کنند. بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که پیروی اصولی از رژیم فستینگ می‌تواند فواید فراوانی برای بدن داشته باشد اما پیروی بدون قاعده از این رژیم می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد. براساس رژیم فستینگ، فرد باید ساعات مشخصی از روز را در حالت فست یا روزه‌داری بماند و به‌جز آب یا نوشیدنی‌های فاقد کالری هم چیز دیگری مصرف نکند. بعد از آن، فرد می‌تواند در ساعات آزاد به مصرف غذاهای دلخواه خود روی بیاورد. زمانی که از رژیم فستینگ اصولی صحبت می‌کنیم، منظورمان این است که فرد درواقع اصول تغذیه سالم را در ساعات آزاد رعایت کند.

: کمی بیشتر درباره این موضوع توضیح می‌دهید؟
مثلا بعضی افراد به‌مدت ۱۲ یا ۱۶ ساعت چیزی نمی‌خورند و در ۱۲ یا ۸ ساعت باقیمانده روز که ساعت آزاد آنها محسوب می‌شود، خوراکی‌های چرب و شیرین یا پرکالری و شور را مصرف می‌کنند. در چنین حالتی، فرد نمی‌تواند توقع داشته باشد که به‌خوبی وزنش را مدیریت کند یا کمکی به سلامت‌اش کرده باشد. افرادی که می‌خواهند رژیم فستینگ اصولی داشته باشند، باید در ساعات آزاد خوراکی از مواد غذایی سالم‌تر به‌منظور ارتقای سلامت و کنترل وزن استفاده کنند.

: آقای دکتر! به‌تازگی ویدئویی در فضای مجازی منتشر شده است که فردی در آن ادعا می‌کند فستینگ بالای ۱۷ ساعت برای بدن بسیار مفیدتر است. نظر شما درباره این موضوع چیست؟
برای پاسخ به این سوال باید ابتدا به این نکته اشاره کنیم که رژیم فستینگ معمولا با هدف ارتقای سلامت و کنترل وزن برای مدت‌زمان محدود تجویز می‌شود. افرادی که می‌خواهند نهایت بهره‌گیری را از فواید این رژیم داشته باشند، باید بدانند که همان ۱۶ ساعت فست بودن کاملا برای بدن کافی است و فواید مطلوبی را برای سلامت فرد به همراه دارد. زمانی که فرد بیشتر از ۱۶ ساعت در حالت فست یا روزه‌داری باقی می‌ماند، نه‌تنها کمکی به ارتقای سلامت خود نمی‌کند بلکه سلامت ارگان‌های مختلف بدنش را هم به خطر می‌اندازد.

: چطور؟
واقعیت این است که سوخت اصلی مغز از طریق گلوکز حاصل‌ از نشاسته نان، برنج، سیب‌زمینی یا ماکارونی به‌دست می‌آید. زمانی که فرد بیشتر از ۱۶ ساعت فست می‌ماند، سوخت مغز به‌خوبی تامین نمی‌شود و فرد با حالت‌هایی شبیه به ضعف شدید، بی‌حالی، تحریک‌پذیری عصبی و خستگی بسیار شدید مواجه می‌شود. از طرف دیگر، زمانی که فرد بیشتر از ۱۶ ساعت در حالت فست یا روزه‌داری قرار می‌گیرد، با اُفت قند خون مواجه می‌شود. بهتر است بدانید که بخشی از سوخت قلب یا حتی غدد فوق‌کلیوی از گلوکز حاصل از نشاسته تامین می‌شود. بنابراین، گرسنگی طولانی‌مدت نه‌تنها فایده‌ای برای بدن ندارد بلکه می‌تواند ارگان‌های حیاتی بدن را با آسیب‌های جدی مواجه کند.

: آقای دکتر! اگر فردی تصمیم بگیرد که از رژیم فستینگ بالای ۱۶ ساعت پیروی کند، دقیقا چه اتفاقی در بدنش می‌افتد؟
یک اصطلاح در علم تغذیه وجود دارد که می‌گوید «چربی‌ها در بدن به آتش قندها می‌سوزند». به عبارت ساده‌تر، زمانی که شما قند کافی به بدن نمی‌رسانید، مغز مجبور می‌شود که از ذخایر چربی بدن به‌عنوان سوخت استفاده کند اما متابولیسم چربی‌ها در بدن به گلوکز کافی نیاز دارد. حالا توجه کنید که اگر فردی بالای ۱۶ ساعت فست بماند، گلوکز کافی هم برای متابولیسم چربی در بدن او وجود نخواهد داشت. در چنین شرایطی، چربی‌ها نمی‌توانند برای تامین سوخت مغز یا سایر ارگان‌های بدن به‌طور کامل متابولیزه شوند. اگر چربی‌ها به‌طور کامل متابولیزه نشوند یا اصطلاحا ناقص بسوزند، فرد با اسیدوز متابولیکی مواجه می‌شود درحالی که این فرایند به‌هیچ‌وجه برای بدن قابل‌قبول نیست و می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد. به همین دلیل هم ما اصرار می‌کنیم که در طولانی‌ترین حالت رژیم فستینگ هم حالت ۱۶:۸ را در نظر بگیرید و بیشتر از ۱۶ ساعت به بدن خودتان گرسنگی ندهید.

: بعضی افراد ادعا می‌کنند که رژیم فستینگ برای افراد مبتلا به دیابت بسیار مناسب است، در صورتی که براساس توضیحات شما چنین ادعایی نمی‌تواند چندان صحیح باشد. نظر شما درباره این نکته چیست؟
رژیم فستینگ تغییرات فیزیولوژیکی خاصی را در بدن به‌وجود می‌آورد و باعث می‌شود که منبع تامین انرژی بدن از گلوکز به چربی‌های ذخیره‌شده تغییر کند. در طول چنین فرایندی ممکن است هرچقدر که فرد به ساعات پایانی فستینگ در طول روز نزدیک‌تر می‌شود، دچار اختلالاتی در سطح قند خون شود و مشکلاتی مانند اُفت قند خون را تجربه کند. این اتفاق می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت خطرناک باشد و آنها را با چالش‌هایی مواجه کند. به همین دلیل هم معمولا پیروی خودسرانه از رژیم فستینگ به افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و نوع ۲ توصیه نمی‌شود و بهتر است که این افراد در صورت تمایل به پیروی از چنین رژیمی حتما با پزشک خود یا یک متخصص تغذیه مشورت کنند. رژیم فستینگ اصولی و صحیح که برای مدت‌زمان مشخص دنبال شود، می‌تواند تا حدی برای افرادی که در مرحله پیش‌دیابت قرار دارند، مناسب باشد و با افزایش حساسیت به انسولین در بدن آنها، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش بدهد. اما باز هم تاکید می‌کنم که اگر فردی به دیابت نوع ۱ یا نوع ۲ مبتلا است، به‌هیچ‌وجه نباید خودسرانه از این رژیم پیروی کند.

 : حرف آخر؟
اگر طرفدار رژیم فستینگ هستید، بهتر است بدانید که یکی از بهترین، بی‌خطرترین و سالم‌ترین انواع رژیم فستینگ درواقع رژیم ۱۲:۱۲ است؛ یعنی شما می‌توانید ۱۲ ساعت از روز را ناشتا بمانید و به‌جز آب یا نوشیدنی‌های بدون کالری هیچ چیز دیگری مصرف نکنید و ۱۲ ساعت باقیمانده روز را هم به مصرف خوراکی‌های سالم اختصاص بدهید. در چنین شرایطی هم دچار کم‌آبی، سوءتغذیه و کاهش دریافت مواد مغذی نمی‌شوید و هم دچار ضعف و گرسنگی‌های غیرمعمولی نخواهید شد. اما ناشتا ماندن بیشتر از ۱۶ یا ۱۸ ساعت می‌تواند علاوه بر ایجاد مشکلات ذکرشده، سلامت سیستم گوارشی را هم به خطر بیندازد و مشکلاتی مانند یبوست‌های مزمن، سنگ کیسه صفرا یا سوءهاضمه را به همراه داشته باشد. درنهایت بد نیست این نکته را هم بدانید؛ زمانی که شما برای مدت‌زمان طولانی و بیشتر از ۲۴ ساعت در حالت فست یا روزه‌داری باقی می‌مانید، سیگنال قرار گرفتن در شرایط قحطی را به بدن ارسال می‌کنید. در این حالت، بدن سعی می‌کند تا در پاسخ به گرسنگی، ذخایر چربی را افزایش بدهد اما همین اتفاق به‌هیچ‌وجه برای سلامت و تناسب اندام مفید نیست.

: آیا به‌طور کلی ممنوعیت‌ها یا محدودیت‌های خاصی برای افرادی که می‌خواهند از این رژیم پیروی کنند، وجود دارد؟
یکی از اصول کلی درباره انواع رژیم‌ها، این است که فرد به‌طور خودسرانه برای پیروی از این رژیم تصمیم‌گیری نکند. بهتر است که همه رژیم‌های غذایی زیر نظر متخصص تغذیه باشند تا احتمال به‌خطر‌افتادن سلامت فرد از بین برود.
رژیم‌های فستینگ معمولا برای یک دوره ۲ تا ۳ ماهه تجویز می‌شوند، اما اگر متخصص تغذیه تشخیص بدهد که فرد شرایط ادامه رژیم را دارد، ممکن است پیروی طولانی‌تر از این رژیم را تحت شرایط سالم و اصولی تجویز کند.
نکته دیگر این‌که بهتر است افراد زیر ۱۸ سال، خانم‌های باردار، خانم‌های شیرده، افراد مبتلا به اختلالات خوردن، ورزشکاران یا افراد مبتلا به مشکلات گوارشی خاص به‌هیچ‌وجه سراغ رژیم فستینگ نروند.
به یاد داشته باشید که پیروی طولانی‌مدت و غیراصولی از رژیم فستینگ یا فست ماندن به‌مدت طولانی می‌تواند کم‌آبی شدید بدن را به همراه داشته باشد یا به‌دلیل محدودیت دریافت کالری باعث ایجاد سوءتغذیه شود. از این‌رو، باز هم تاکید می‌کنم که اگر قصد پیروی از رژیم فستینگ را دارید، حتما برای آشنایی با شرایط این رژیم و مدت‌زمان مجاز پیروی از آن با یک متخصص تغذیه مشورت کنید.