دکتر شاهین قاسمی
متخصص بیماری‌های عفونی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران
استفاده بی‌رویه داروها به‌خصوص آنتیبیوتیکها عوارض متعددی دارد. در وهله اول باید به مقاومت دارویی اشاره کرد. مقاومت دارویی به‌این معناست که اگر آنتی‌بیوتیک بی‌دلیل و زیاد استفاده شود، میکروب‌ها و باکتری‌ها نسبت به این دارو مقاوم می‌شوند. در نتیجه در زمان ضرورت برای تجویز دارو، کارایی لازم را ندارند. آنتیبیوتیکها باید حتما در صورت لزوم و درست انتخاب شود. ضروت مصرف آنتی‌بیوتیک و تجویز درست آن نیز فقط بر عهده پزشک متخصص است.
آنتیبیوتیکها عوارض دارند. زمانی که بی‌رویه و بی‌دلیل مصرف شوند، می‌توانند عوارض متعددی روی کلیه، کبد و سیستم گوارشی داشته‌باشند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی و انواع قدیمی‌تر بیشتر است. در حال‌حاضر آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین، آمپی‌سیلین و اریترومایسین برای بیماران موثر نیست و روی هیچ میکروبی اثر ندارد.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی؛ تهدید سلامت، تحمیل بار مالی به جوامع
دکتر سیاوش وزیری
متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
مساله مقاومت میکروبی یا آنتی‌بیوتیکی امروزه یکی از نکات بسیار مهم در نظام سلامت هر کشور است. براساس برآورد تخمین بانک جهانی، تا پنج سال آینده تولید ناخالص داخلی کشورها به‌دلیل اثرات ناخواسته مقاومت میکروبی هر سال بین یک و نیم تا سه تریلیون دلار کاهش می‌یابد و تخمین زده می‌شود که تا بیست سال آینده، تقریبا یک تریلیون دلار بار مالی اضافی به نظام سلامت در سطح دنیا تحمیل می‌شود.
مهم‌ترین عامل مقاومت میکروبی مصرف بی‌رویه و نادرست آنتی‌بیوتیک‌هاست
علت اصلی پیدایش مقاومت میکروبی، استفاده ناصحیح و بی‌رویه آنتیبیوتیکها در مصارف پزشکی، دامپزشکی حتی در گیاهان است که اساسا استفاده آنها ضرورت نداشته یا شکل استفاده نادرست بوده‌است.
به‌عنوان مثال، عامل ایجادکننده باسیل سل،مایکوباکتریوم توبرکلوزیس گفته می‌شود. این میکروارگانیسم به حدود پنج تا ده هزار سال زمان نیاز دارد تا براساس جهش‌های اتفاقی ژنتیکی به داروی خط اول یعنی ایزونیازید مقاوم شود. اما اگر این دارو براساس تجویز نادرست در فرد مبتلا به سل فعال به کارگرفته‌شود، پس از گذشت پنج روز تا یک هفته، یک درصد از جمعیت باسیل سل در بدن فرد مبتلا نسبت به این دارو مقاومت اکتسابی پیدا میکند.
مقاومت‌ها می‌توانند باعث افزایش مدت بستری‌شدن در بیمارستان شوند و در محیط‌های بیمارستانی به‌خصوص بخش ICU عفونت‌های مقاوم بیمارستانی به بیمار تحمیل کنند که در نهایت این عفونت‌ها با معلولیت، ناتوانی و حتی مرگ ختم شود.
مهم‌ترین راهکار پیشگیری از مقاومت میکروبی، کاربرد صحیح و منطقی مبتنی بر الگوریتم‌های تشخیصی و درمانی است. از مصرف خودسرانه آنتیبیوتیکها و توصیه به مصرف آنتیبیوتیکها به دیگران باید پرهیز کرد.
پنی‌سیلین دارویی است که از 1941 میلادی وارد بازار دارویی به‌منظور مصارف پزشکی شد و پس از یک سال استفاده از این دارو، موارد مقاوم به پنی‌سیلین استافیلوکوک طلایی گزارش شد.
داروی دیگری که امروزه بسیار مصرف می‌شود، سفتازیدیم- آویباکتام است که استفاده از آن در سال 2015 گسترده شد و در آن سال و پس از گذشت چند ماه سویه‌هایی از کلبسیلا پنومونیه مقاوم به سفتازیدیم- آویباکتام گزارش شد.
مقاومت میکروبی در هر دوره‌ای از زندگی تهدیدکننده حیات است
مقاومت‌های میکروبی امری جدی است. از بدو تولد و دوران نوزادی تا سالمندی می‌تواند حیات انسان را تحت‌تاثیر قرار دهد. از همین‌رو، با مصرف معقول آنتیبیوتیکها و پرهیز از مصرف خودسرانه و تشویق دیگران به این داروها در موارد غیرضروری باید مانع پیدایش این مقاومت‌ها شد.
مساله جدی در مورد آنتیبیوتیکها مرتبط با عفونت‌های حاد تنفسی است. در اکثر موارد این عفونت‌ها در فاز اولیه علت ویروسی دارند و اساسا نیاز به دریافت و تجویز آنتی‌بیوتیک در این موارد نیست.
نکته حائزاهمیت اینکه نزدیک به 60 درصد افراد مبتلا به عفونت‌های حاد تنفسی ویروسی تحت‌درمان با آنتی‌بیوتیک‌هایی قرار می‌گیرند که به مصرف آنها هیچ نیازی ندارند و سیر بالینی آنها را بهبود نمی‌دهد. پس نسبت به دریافت و تجویز آنتیبیوتیکها دقیق و هوشیار باشیم.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی و تهدید جدی بشر در آینده نزدیک
دکتر علیرضا ناطقیان
فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران
امسال مقاله‌ای در نشریه معتبر لنست در مورد پیش‌بینی میزان مقاومت آنتی‌بیوتیکی تا سال 2050 میلادی منتشر شد که بسیار شوک‌‌آور است. در این مقاله اشاره شده که با روند مقاومت میکروبی کنونی، در سال 2050 میلادی به شرایطی می‌رسیم که در هر سه دقیقه در دنیا، یک نفر به‌دلیل عفونت مقاوم به آنتیبیوتیکها ممکن است جان خود را از دست بدهد. البته اینکه در این بازه زمانی، آنتی‌بیوتیک‌های جدیدی عرضه شود یا خیر نیز جای بحث دارد. در واقع، تمایل چندانی از ظرف شرکت‌های دارویی برای تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید در دنیا وجود ندارد چراکه داروها عمر کوتاهی دارند و پس از تولید و مصرف طی مدت کوتاه به‌خصوص در کشورهای جهان سوم مقاومت ایجاد می‌شود و اثربخشی را از دست می‌دهند.
موارد متعددی در ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی در کشور ما نقش دارد چراکه با شرایط کشورهای پیشرفته فاصله زیادی پیدا کرده‌ایم. از همین‌رو نیاز به عزم همگانی دارد تا بتوان این روند را حداقل کند کرد و نظارت بر مصرف آنتیبیوتیکها صورت گیرد.
زمانی که آنتی‌بیوتیک بی‌دلیل برای یک فرد تجویز می‌شود، بدن مقاومت پیدا میکند. بدین‌ترتیب، اگر فرد به‌طور واقعی به آنتی‌بیوتیک نیاز پیدا کند، به‌دلیل مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قبلی، باکتری‌هایی که در بدن وجود دارند، مقاوم می‌شوند و بدن بیمار به داروهای معمولی برای درمان عفونت‌ها پاسخ نمی‌دهد. این موضوع باعث می‌شود که به‌طور مکرر داروهای مختلف تجویز شود و عوارض مختلف دارویی رخ می‌دهد. امروزه بسیاری از کودکان دچار حساسیت به آنتی‌بیوتیک هستند و نمی‌توانند این داروها را مصرف کنند. گاه نیز به آنتیبیوتیکها مقاوم شده‌اند و عدم‌تاثیر دارو برای بیماری‌های عفونی می‌تواند منجر به بستری در بیمارستان و حتی مرگ شود.
مصرف خودسرانه آنتیبیوتیکها سبب گسترش بیماری در جامعه می‌شود
بنابراین مصرف خودسرانه آنتیبیوتیکها یکی از جدی‌ترین علل مقاومت آنتی‌بیوتیکی است زیرا پیش از شروع مصرف دارو حتما باید نوع عفونت باکتریایی یا ویروسی، آگاهی در مورد شروع و دوره دوره درمان، دوز و نوع دارو مشخص شود. بی‌توجهی به این موارد باعث شده امروزه در جامعه ما بسیاری از داروها مانند آزیترومایسین، سفکسیم و... تاثیر خود را از دست داده‌اند و برای انواع متعدد دیگر داروها نیز نیاز به شروع دوره درمان با دوزهای بالا است.
نتیجه این روند اشتباه صرف هزینه بالا برای خرید دارو، تحمل عوارض دارو و بی‌نتیجه‌ماندن فرایند درمان است. در نهایت نیز در شرایط ضروری مصرف آنتی‌بیوتیک، نیاز به مراجعه متعدد به پزشکان مختلف یا بستری در بیمارستان خواهدبود.
زمانی که فرد به‌صورت نابجا آنتی‌بیوتیک مصرف میکند، باکتری‌های موجود در حلق یا روده می‌تواند در جامعه نیز گسترش پیدا کند. به‌عنوان مثال، در حلق کودکی که به مهدکودک می‌رود و هر ماه آنتی‌بیوتیک‌های مختلف با دوزهای ناقص مصرف میکند، باکتری‌های مقاوم وجود دارد که به دیگر کودکان مهدکودک نیز منتقل می‌شود. در نتیجه، اگر از حلق همه کودکان مهدکودک نمونه‌گیری شود، بسیاری از آنها حتی کودکانی که قبلا آنتی‌بیوتیک نیز مصرف نکرده‌اند باکتری‌های مقاوم در حلق دارند و آنها را در خطر عفونت‌های مقاوم و خطرناک قرار می‌دهد.
آگاهی‌بخشی در مورد عوارض آنتیبیوتیکها یک ضرورت جدی است
از همین‌رو لازم است از الان همکاری و همفکری در این زمینه صورت گیرد و نگرش کلی شکل گیرد. حرکت‌هایی در این زمینه آغاز شده اما تا زمانی که مردم باور نداشته‌باشند که مصرف آنتی‌بیوتیک نابجا تا چه حد آسیب جدی در زندگی آنها خواهدداشت، نمی‌توان انتظار نتیجه موفقی داشت.
حداقل نکته‌ای که امروز باید برای خود و دیگران مدنظر قرار دهیم این است که از ضرورت شروع دوره آنتی‌بیوتیک اطمینان کسب کنیم و اگر دارویی تجویز شد، حتما در مورد دوره درمان از پزشک راهنمایی بگیریم و دارو به‌طور منظم و کامل مصرف شود.
هرگز نباید خودسرانه دوره درمان آنتی‌بیوتیک را آغاز کرد و همچنین یکدیگر را به مصرف این داروها تشویق نکنیم. متاسفانه بسیاری از افراد توصیه‌های دارویی به یکدیگر دارند درحالی‌که این اقدام کاملا تخصصی است و به هیچ‌وجه نباید چنین توصیه‌هایی داشت. تجویز دارو فقط بر عهده پزشک متخصص است و ضمن اینکه نباید به پزشک نیز برای تجویز آنتی‌بیوتیک اصرار کرد.
بسیاری از بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا از شروع دوره بیماری با شدت بالا همراه است و افراد تمایل به مصرف آنتی‌بیوتیک پیدا می‌کنند. در حالی‌‌که آنتی‌بیوتیک ها هیچ تاثیری در بهبود این بیماری‌ها ندارند و این افراد در روزها و هفته‌های بعد با عفونت‌های مقاوم به پزشک مراجعه می‌کنند و باید عوارض متعددی را تحمل کنند.