فرزانه فولادبند
14 درصد جمعیت کشور به دیابت مبتلا هستند. طبق جدیدترین آماری که مسئولان وزارت بهداشت اعلام کرده‌اند در حال حاضر حدود 8 میلیون نفر در کشور دچار دیابت هستند در حالی که می توان با سبک زندگی سالم، رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی از این بیماری پیشگیری کرد.
در افرادی که به دیابت مبتلا هستند کنترل بیماری اهمیت زیادی دارد و یکی از نکته‌های کلیدی در کنترل دیابت توجه به ارتباط آن با سلامت روان است. اغلب جنبه‌های جسمی دیابت مورد توجه قرار می‌گیرد اما نباید از مسایل روانی این بیماری غافل شد. دیابت و سلامت وران ارتباط دو سویه دارند. مشکلات روانی درمان نشده می‌تواند دیابت را بدتر کند و از طرفی دیابت می‌تواند مشکلات سلامت روان را بدتر کند. اما خبر خوب این که خوشبختانه اگر وضعیت یکی بهبود پیدا کند دیگری هم بهتر می‌شود.
اهمیت سلامت روان در کنترل دیابت
اگر تصور می‌کنید سلامت روان در مدیریت دیابت اهمیت چندانی ندارد، خواندن این مطلب می‌تواند نظرتان را عوض کند. واقعیت این است که سلامت روان بر بسیاری از بخش‌های زندگی روزمره تاثیر می‌گذارد. مشکلات سلامت روان می‌تواند پایبندی به برنامه مراقبت از دیابت را دشوارتر کند.
ارتباط ذهن و بدن
افکار، احساسات، باورها و نگرش‌ها می‌توانند بر سلامت بدن تاثیر بگذارند. همانطور که اشاره شد مشکلات سلامت روان درمان نشده می‌تواند دیابت را بدتر کند و به همین ترتیب مسائل ناشی از دیابت مشکلات سلامت را بدتر کند اما خوشبختانه اگر وضع یکی بهتر شود دیگری هم بهتر می‌شود.
دیابت و افسردگی
افسردگی چیزی بیشتر از خلق و خوق بد و یک بیماری پزشکی است که باعث احساس غم و اندوه می‌شود. همچنین می‌تواند باعث از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی شود که فرد قبلاً از آن لذت می‌برده است شود، که این می‌تواند مانع از عملکرد خوب فرد در خانه و محل کار شود. این موضوع شامل برنامه مراقبت از دیابت هم می‌شود. وقتی فرد نتواند دیابت را به خوبی مدیریت کند، خطر ابتلا به مشکلات سلامت مرتبط با دیابت افزایش پیدا می‌کند.
افراد مبتلا به دیابت، 2 تا 3 برابر بیشتر از افراد غیر دیابتی در معرض ابتلا به افسردگی هستند. این در حالی است که تنها 25 تا 50 درصد از افراد مبتلا به دیابت که افسردگی دارند مشکل‌شان تشخیص داده می‌شوند و تحت درمان قرار می‌گیرند. دارو در درمان این بیماران بسیار موثر است و در بیشتر موارد بدون دارو افسردگی بدتر می‌شود و بهبود پیدا نمی‌کند.
اگرچه دیابت همواره با زمینه‌های ژنتیک ارتباط داشته و دارد اما حقیقت این است که هم افراد دیابتی افسرده می‌شوند و هم افسردگی دیابت می‌آورد. در گذشته اعتقاد بر این بود که دیابت در اثر غم و غصه ایجاد می‌شود. امروزه نیز ثابت شده است که افراد افسرده در طول پنج سال 2 برابر بیشتر از دیگران دچار دیابت می‌شوند.
نشانه‌های افسردگی
برای تشخیص و درمان به موقع هر بیماری باید نشانه‌های آن را بشناسیم. نشانه‌ها و علائم افسردگی می‌تواند خفیف تا شدید باشد. برخی نشانه‌ها در زیر آورده شده است. اگر 5 مورد از موارد زیر به مدت 2 هفته در فرد دیابتی وجود داشته باشد، می‌توان گفت بیمار افسرده شده است.
• احساس غم و اندوه
• از دست دادن علاقه به فعالیت های مورد علاقه قبل
• پرخوری یا از دست دادن میل به غذا
• بی‌خوابی یا پرخوابی
• از دست دادن توانایی تمرکز یا تصمیم‌گیری
• احساس خستگی شدید
• احساس ناامیدی، تحریک‌پذیری، اضطراب یا احساس گناه
• بدن درد، سردرد، گرفتگی عضلات یا مشکلات گوارشی
• داشتن افکار خودکشی یا فکر کردن به مرگ
منبع: مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های امریکا (cdc.gov)
https://www.cdc.gov/diabetes/living-with/mental-health.html
دکتر علیرضا استقامتی فوق‌تخصص غدد و متابولیسم
شایع‌ترین مشکلات عصبی و روانی دیابتی‌ها
افسردگی و اضطراب شایع‌ترین مشکلات عصبی و روانی در بیماران دیابتی است. همچنین این بیماران ممکن است دچار نگرانی، اضطراب و اختلالات عصبی ناشی از خود بیماری دیابت شوند. وقتی به فردی گفته می‌شود باید برای کنترل قند خون قرص بخورد و انسولین تزریق کند، خود تزریق انسولین برای او اضطراب و نگرانی ایجاد می‌کند و نگران این می‌شود که نکند دچار افت قند خون شود، چاق شود، نتواند به سفر برود. یا اینکه بیماران دیابتی ممکن است دچار عارضه چشمی یا کلیوی شوند که فکر کردن به این موضوع خودش ایجاد نگرانی می‌کند.
بنابراین مشکلات سلامت روان این بیماران شامل 3دسته عمده افسردگی، اضطراب و نگرانی است.
افسردگی می‌تواند بر کنترل دیابت تاثیر بگذارد و سبب شود فرد داروهایش را مصرف نکند، انسولین تزریق نکند، رژیم غذایی‌اش را رعایت نکند و فعالیت بدنی کافی نداشته باشد. در این بیماران عوارض ناشی از دیابت بیشتر دیده می‌شود و خطر این عوارض و حتی مرگ و میر بیشتر است.
اضطراب نیز می‌تواند بر کارایی و میزان فعالیت تاثیر بگذارد. برخی نیز ممکن است هم دچار اضطراب و هم دچار افسردگی شوند.
از طرفی شیوع دیابت در افرادی که افسردگی دارند بیشتر است. مهم این است که پزشکان وقتی با فرد مبتلا به دیابت مواجه می‌شوند در کنار بررسی وضعیت قند، چربی و فشار خون وضعیت روانی بیمار را نیز بررسی کنند. گاهی لازم است بیمار به روانشناس یا روانپزشک ارجاع داده شود و درمان مناسب انجام شود. درمان مناسب به کنترل بهتر دیابت منجر خواهد شد و اقدامات درمانی بهتر صورت می‌گیرد. این موضوع در هر دو نوع دیابت نوع یک و 2 دیده می‌شود و باید مورد توجه قرار گیرد.
دکتر سیدمحسن خوش‌نیت، متخصص غدد داخلی و متابولیسم، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
دیابت و چالش‌های سلامت روان
بیماری دیابت با چالش‌های بی‌شماری همراه است. واقعیت این است که مراقبت‌های فردی برای کنترل و مدیریت دیابت پیچیده و ناخوشایند است و بیمار با بسیاری از اجبارها و محدودیت‌ها مواجه است.
برخی بیماران آن‌قدر نسبت به بیماری‌شان حساس می‌شوند که ممکن است روزی چند بار قندخون خود را کنترل کنند و به طور مرتب به این فکر باشند که اگر قندخون‌شان بالا رفت یا پایین افتاد چه کار کنند.
دیابت ویژگی خاصی دارد که فرد مبتلا را مدام درگیر می‌کند. نیمی از بیماران دیابتی حداقل 7 نوع دارو مصرف می‌کنند، بنابراین باید سر ساعت، قبل غذا یا بعد غذا دارو بخورند. همچنین باید محدودیت‌هایی داشته باشند و بخور نخورهای زیادی را درست رعایت کنند، همین نکات و تغییرات می‌تواند فرد مبتلا به دیابتی را افسرده کند.
از طرفی نوسانات قندخون آزردگی روانی می‌آورد. بالا رفتن یا پایین آمدن قند می‌تواند باعث آزردگی روانی دیابتی‌ها شود و هر دو حالت می‌تواند باعث کلافگی و بی‌قراری در فرد دیابتی شود.
برخی افراد نیز از انسولین می‌ترسند. تقریبا نیمی از بیماران با شنیدن نام انسولین تصور می‌کنند که به آخر خط رسیده‌اند یا وابسته به انسولین می‌شوند و همین حالت نیز آزردگی روانی ایجاد می‌کند.
بنابراین باید بپذیریم که مراقبت از دیابت فرآیندی پیچیده و نیازمند انگیزه زیاد است. به همین دلیل است که خود مراقبتی برای بسیاری از بیماران کار آسانی نیست.
تحقیقات جدید نشان داده است برای کنترل بهتر دیابت ما باید کاری کنیم که بیمار مهارت‌های سازگاری و تطابق با بیماری‌اش را یاد بگیرد و کفایت فردی پیدا کند که هنگام برخورد با مسایل و مشکلات چه‌طور باید با آن‌ها کنار بیاید. به طور مثال اگر الان قند خونش بالاست چه افدامی انجام دهد یا اگر قند خونش افت کرد چه کار کند.
یکی از موارد مهم در سازگاری و تطابق با بیماری دیابت این است که از موقعیت‌های استرس‌زا پرهیز شود. به طور مثال، اگر فرد دیابتی به مسافرت می‌رود و غذا خوردن‌اش دیر شده است یا اینکه در ترافیک مانده است، در این شرایط خود بیمار باید آن‌قدر توانمند باشد که بتواند خودش را با روش‌های علمی درمان کند و تا این اتفاق نیفتد کنترل دیابت امری محال است.