مریم منصوری
در پی حملات گسترده رژیم صهیونیستی در جریان جنگ ۱۲ روزه، دکتر سیدسجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، در نشست خبری خود از ایستادگی و تاب‌آوری نظام سلامت در مواجهه با بحران‌ها خبر داد و اعلام کرد که ۱۱ نفر از کادر درمان و امدادرسانان در این راه به شهادت رسیدند. وی با اشاره به آمادگی کامل مراکز درمانی در مناطق درگیر و تدوین سناریوهای مختلف برای مقابله با شرایط اضطراری، تأکید کرد: «با وجود تهدیدها و فشارها، نظام سلامت کشور از جبهه خدمت‌رسانی عقب‌نشینی نخواهد کرد.»
بیش از ۵۷۰۰ مجروح و حدود ۱۰۶۰ نفر شهید در حملات رژیم صهیونیستی به ایران
دکتر سیدسجاد رضوی، درباره آخرین وضعیت مجروحان جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی و نحوه تأمین تجهیزات درمانی، توضیحاتی ارائه داد. به گفته وی، در مجموع ۵۷۵۰ نفر مجروح در طول این بحران یا به‌صورت مستقیم به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند یا توسط اورژانس منتقل شده‌اند. خوشبختانه بسیاری از این افراد تحت درمان قرار گرفته و مرخص شده‌اند. او افزود: «تا ظهر روز ۱۷ تیر ۱۴۰۴، تعداد ۱۰۶۴ عمل جراحی روی مجروحان انجام شده است.» وی با اشاره به شرایط فعلی ادامه داد: «در حال حاضر حدود ۱۷۰ نفر از مجروحان همچنان بستری هستند که نزدیک به ۷۵ نفر از آنان در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) تحت نظر قرار دارند. وضعیت آن دسته از مجروحان که نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند، به‌دقت پیگیری می‌شود تا ان‌شاءالله بهبود یابند و ترخیص شوند. متاسفانه تعداد شهدای جنگ ۱۲روزه تاکنون حدود ۱۰۶۰ نفر اعلام شده، اما این رقم ممکن است به ۱۱۰۰ نفر نیز برسد؛ چرا که هنوز برخی از افراد در فهرست مفقودین قرار دارند یا در جریان آواربرداری پیکرهای جدیدی کشف می‌شود.»
رضوی با اشاره به ابعاد تلخ انسانی ماجرا گفت: «در میان قربانیان، دو زن باردار نیز بودند. یکی از آنها در میدان قدس به‌شدت آسیب دید. همکاران ما با وجود شرایط بحرانی، موفق شدند نوزاد را به دنیا بیاورند، اما به‌دلیل نارسی نوزاد و شدت جراحات مادر، متأسفانه هر دو جان باختند.»
شهادت ۱۱ نفر از کادر درمان و امداد؛ مدافعان سلامت در خط مقدم امدادرسانی
در پی حملات اخیر و افزایش فشار بر نظام سلامت کشور، آمار مجروحان و شهدای حوزه بهداشت و درمان توسط دکتر سیدسجاد رضوی اعلام شد. به گفته وی، در بخش پیش‌بیمارستانی تاکنون بیش از ۱۰ نفر مجروح و دو نفر شهید شده‌اند. همچنین از جمعیت هلال‌احمر، شماری از امدادگران و رانندگان آمبولانس به شهادت رسیده‌اند. رضوی تأکید کرد که کادر درمان نیز متحمل خسارات جبران‌ناپذیری شده است؛ به‌طوری‌که پنج متخصص شامل متخصص زنان، متخصص کودکان، دستیار بیماری‌های عفونی، متخصص گوش و حلق و بینی و یک دندانپزشک در جریان حملات اخیر جان خود را از دست داده‌اند. افزون بر این، یک نفر از علوم آزمایشگاهی، یک مهندس تجهیزات پزشکی، یک پرستار و یک نگهبان بیمارستان نیز به شهادت رسیده‌اند. در مجموع، شمار شهدای حوزه سلامت تاکنون به ۱۱ نفر رسیده است.
وی با ابراز نگرانی از وضعیت نیروهای امدادی در میدان حادثه گفت: «نیروهای پیش‌بیمارستانی ما در شرایطی دشوار و غیرقابل پیش‌بینی، با شجاعت وارد صحنه می‌شوند. متأسفانه انفجارهای پیدرپی در محل حادثه و فاصله اندک بین حملات، منجر به آسیب‌دیدگی و شهادت برخی از آنها شده است.»
انتقاد از عملکرد سازمان جهانی بهداشت در قبال جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی
دکتر سیدسجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، در پاسخ به پرسشی درباره سکوت سازمان جهانی بهداشت در جریان جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی، با تأکید بر سیاسی بودن این‌گونه مسائل، گفت: «این موضوع بیشتر جنبه سیاسی دارد. واقعیت این است که سازمان‌های جهانی تابع سیاست‌های خاصی هستند و معمولاً از همان خط‌مشی‌ها پیروی می‌کنند.»
او در عین حال به عملکرد دفتر نمایندگی سازمان جهانی بهداشت در ایران اشاره کرد و افزود: «البته نمایندگی سازمان جهانی بهداشت در ایران، کاملاً منفعل نبود. در روزهای پایانی جنگ، نماینده این سازمان علیرغم آنکه خانواده‌اش در ایران حضور نداشت، به کشور آمد و پیگیر امور شد؛ تلاش کرد در صورت نیاز، کمک‌هایی را به ایران ارائه دهد و از طریق حوزه بین‌الملل و بهداشت پیگیر تهیه اقلام ضروری و مسائل مرتبط بود تا مشکلی در این زمینه پیش نیاید.»
رضوی با انتقاد از سکوت کلی نهادهای بین‌المللی افزود: «متأسفانه سازمان‌های حقوق بشری در چنین شرایطی رسالت خود را به‌درستی ایفا نمی‌کنند و حتی پیام‌های انسان‌دوستانه را هم فراموش می‌کنند. این نهادها معمولاً تابع سیاست‌های یک‌سویه می‌شوند، اما پیگیری این موضوعات بر عهده وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی کشور است که در زمان مناسب اقدامات لازم را انجام می‌دهند.»
واکنش به فضای روانی ناشی از انتشار هشدارهای تکرار بحران
دکتر رضوی در پاسخ به دغدغه‌ها درباره نگرانی‌های روانی ناشی از انتشار احتمال وقوع مجدد درگیری‌ها در فضای مجازی تأکید کرد: «وزارت بهداشت از نظر مراکز درمانی و خدمات سلامت در آماده‌باش کامل قرار دارد اما آنچه برای ما ملاک است، اعلام رسمی نهادهای حاکمیتی است و تاکنون هیچ هشدار رسمی درباره احتمال وقوع بحران در هفته آینده دریافت نکرده‌ایم.» او افزود: «برخی اظهارنظرها در فضای رسانه‌ای و غیررسمی بیشتر بر حدس و گمان استوار است. با این حال، اگر نیاز به خدمت‌رسانی ایجاد شود، ما از لحاظ ذخایر دارویی و خدماتی، آمادگی کامل داریم.»
دستور مستقیم رئیس‌جمهور برای رسیدگی به آسیب‌های روانی
معاون درمان وزارت بهداشت با اشاره به تأکید دولت بر اهمیت سلامت روان جامعه، گفت: «پس از حمله رژیم صهیونیستی، رئیس‌جمهور در همان جلسات ابتدایی، به وزارت بهداشت دستور دادند تا به اثرات روانی بحران توجه ویژه‌ای شود. وزیر بهداشت نیز معاونت بهداشت را مکلف کرد اقدامات لازم را در مراکز بهداشتی و از طریق رسانه‌ها دنبال کند.» رضوی با اشاره به نقش حوزه درمان در این مسیر توضیح داد: «یکی از تکالیف ما فعال‌سازی مراکز مشاوره روانی و روان‌پزشکی بود. تلاش کردیم خدمات حمایتی لازم را برای افراد دچار اختلالات روانی پس از حادثه، به‌ویژه مبتلایان به PTSD، فراهم کنیم.»
وی از آغاز مطالعات تخصصی در حوزه سلامت روان خبر داد و گفت: «حوزه معاونت بهداشت مطالعاتی را برای سنجش میزان آسیب‌های روانی آغاز کرده و در عین حال، مشاوران بهداشت نیز در قالب برنامه‌های حمایتی وارد عمل شده‌اند. علاوه بر آن، برنامه‌هایی با حضور متخصصان اعصاب و روان، روان‌پزشکان و جامعه‌شناسان در رسانه ملی و دیگر بسترهای ارتباطی اجرا شده است.»
رضوی تأکید کرد: «اگرچه هنوز آمار دقیقی از میزان آسیب روانی در دست نیست—چرا که این مطالعات پیچیدگی‌های خاص خود را دارد—اما اصل افزایش اختلالات روانی در چنین بحران‌هایی موضوعی ثابت‌شده و علمی است و نیاز به اثبات ندارد.»
۷ مرکز درمانی در حملات رژیم صهیونیستی هدف قرار گرفتند
معاون درمان وزارت بهداشت در بخش دیگری از نشست خبری خود، از آسیب جدی به چند مرکز درمانی در جریان جنگ ۱۲ روزه خبر داد. دکتر سیدسجاد رضوی تأکید کرد که با وجود تهدیدها، خدمات درمانی بدون وقفه ادامه یافت و روحیه پرسنل بیمارستان‌ها مانع از اختلال در روند درمانی شد. به گفته رضوی، در جریان حملات رژیم صهیونیستی، ۷ بیمارستان کشور به شکل مستقیم یا غیرمستقیم آسیب دیدند. یکی از شدیدترین موارد، بیمارستان مغز و اعصاب کرمانشاه بود که به دلیل شدت آسیب‌ها مجبور به توقف فعالیت و انتقال بیماران به مرکز دیگر شد. همچنین به بیمارستان حضرت فاطمه(س)، یک راکت اصابت کرد اما منفجر نشد؛ حادثه‌ای که به تعبیر رضوی، می‌توانست بسیار فاجعه‌بار باشد.
رضوی با اشاره به آنچه «نمایشی از ایثار و شجاعت کادر درمان» نامید، گفت: «ساعت ۱:۳۰ بامداد، پس از اصابت راکت، پرسنل بیمارستان، بیماران بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) را با ویلچر و کپسول اکسیژن به پارکی در فاصله ۵۰۰-۶۰۰ متری منتقل و تا ساعت ۵ صبح در فضای باز از آنها مراقبت کردند.» او با تأکید بر روحیه بالای پرسنل گفت: «هیچ‌کدام از پرستاران، محل خدمتشان را ترک نکردند و همراه با پزشکان تا آخرین لحظه بالای سر بیماران ماندند. این موضوع باعث شد که با خنثی‌سازی سریع تهدید و انتقال مجدد، نیازی به انتقال بیماران به سایر مراکز نباشد.» رضوی با اشاره به بازخورد بیماران در آن شب گفت: «من شخصاً با بیماران صحبت کردم. با اینکه معمولاً مردم گاهی از سیستم درمانی ناراضی‌اند، اما در آن شب بیماران، پرستاران را ستایش می‌کردند. برای من، به عنوان معاون درمان، این میزان از رضایت و قدردانی، افتخارآمیز بود.»
بیمارستان خاتم‌الانبیاء نیز از دیگر مراکز آسیب‌دیده بود که بیمارانش به‌سرعت به بیمارستان حضرت فاطمه(س) منتقل شدند و پس از اعلام آتش‌بس، مجدداً به محل اصلی خود بازگشتند. به گفته رضوی، قطعات یکی از پهپادهای دشمن پس از انهدام، به بیمارستان کودکان اصابت کرد که خوشبختانه خسارت جانی نداشت، اما فشار روانی ایجاد کرد.
بیمارستان‌ها در تیررس؛ وقتی جان بیماران اولویت دشمنان نیست
دکتر سیدسجاد رضوی با اشاره به آسیب‌های واردشده به برخی بیمارستان‌ها در جریان حملات اخیر گفت: بیمارستان‌های متعددی از جمله ولی‌عصر (عج)، خاتم‌الانبیا (ص) و مراکز سوختگی در تهران و کرمانشاه دچار خسارات قابل‌توجهی شدند. وی تأکید کرد که حضور بیماران و شهروندان در این مراکز مانع حملات نشده و نشان می‌دهد که برای مهاجمان، هدف مهم‌تر از جان مردم است. او با مقایسه‌ای تاریخی به روایت‌هایی از خلبانان در دوران دفاع مقدس اشاره کرد که به‌خاطر حضور غیرنظامیان از حمله به اهداف حساس خودداری می‌کردند. رضوی افزود: «این تفاوت رفتاری نشان می‌دهد که در حملات اخیر، اصول انسانی و حقوق بشری نادیده گرفته شده است.»
تعطیلی برخی داروخانه‌ها در روزهای اول جنگ تخلف انضباطی بود
در نشست خبری معاون درمان وزارت بهداشت، موضوع بسته بودن برخی داروخانه‌ها در روزهای ابتدایی جنگ ۱۲ روزه مطرح شد؛ موضوعی که به‌ویژه در تهران باعث بروز نگرانی‌هایی در میان بیماران و مردم گردید. دکتر سیدسجاد رضوی در پاسخ به این موضوع با اشاره به شوک سیاسی و اجتماعی ناشی از حملات اولیه گفت: «واقعیت این است که در روزهای نخست، کشور با یک غافلگیری روبه‌رو شد. مسئولان سیاسی مشغول مذاکرات بودند و مردم هم منتظر نتایج آن. در چنین شرایطی، حملات تروریستی ناگهانی رخ داد که نه اعلام جنگی در کار بود و نه هشدار قبلی؛ همین مسئله موجب ایجاد سردرگمی، کاهش مراجعه مردم و به‌طور کلی بی‌نظمی در برخی بخش‌ها شد.»
رضوی با تأکید بر اینکه تعطیلی برخی داروخانه‌ها «تخلف انضباطی» محسوب می‌شود، افزود: «با وجود کاهش مراجعان، هیچ دلیلی برای تعطیلی داروخانه‌ها وجود نداشت. البته در مورد داروخانه‌های منتخب و اورژانسی، موارد تعطیلی بسیار کمتر بود. این مراکز به فعالیت ادامه دادند و پاسخگوی نیازهای مردم بودند.»
معاون درمان وزارت بهداشت با اشاره به نقش سازمان غذا و دارو در پیگیری این موضوع گفت: «اگرچه مسئولیت مستقیم داروخانه‌ها با سازمان غذا و دارو است، اما بنده به‌عنوان عضو شورای معاونین در جریان تلاش‌های این سازمان هستم. از روز سوم به بعد، با پیگیری‌های دقیق، روند بازگشایی داروخانه‌ها آغاز شد و از هفته دوم بعد از حملات، عملاً کمبودی در خدمات دارویی گزارش نشد.» او افزود: «سازمان غذا و دارو با داروخانه‌هایی که به‌صورت غیرموجه تعطیل کرده بودند برخورد کرده و در حال بررسی پرونده‌ها به تفکیک است. این اتفاقات بیشتر به‌دلیل غافلگیری و تا حدی کم‌مسئولیتی برخی واحدها رخ داد، اما با مدیریت انجام‌شده، این مسئله نیز کنترل شد.»
آمادگی وزارت بهداشت برای مقابله با نشت تشعشعات هسته‌ای
حمله به مراکز هسته‌ای کشور که تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارند، اقدامی غیرانسانی و بی‌سابقه بود. دکتر سیدسجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، با تأکید بر این موضوع گفت: «هیچ‌کس در دنیا جرات نمی‌کند به این مراکز حمله کند، ولی رژیم صهیونیستی در حمله به ایران این کار را انجام داد.»
وی افزود که اطراف اکثر مراکز هسته‌ای با هماهنگی ستاد بحران و استانداران استان‌های مربوطه، از ابتدا تخلیه شدند و نگرانی اصلی وزارت بهداشت معطوف به دو منطقه بود؛ رآکتورهای فعال بوشهر و تهران. رضوی در این باره توضیح داد: «در بوشهر مردم کاملاً آموزش دیده بودند و داروهای لازم در اختیارشان قرار گرفته بود. در تهران نیز با تصمیم‌گیری ستاد بحران و هماهنگی وزارت کشور ابتدا قرص یدید پتاسیم درب منازل به خانواده‌ها داده شد، اما به دلیل بروز مشکلاتی، توزیع آن از طریق شبکه بهداشت ادامه یافت اما در سایر مناطق کشور نیازی به توزیع قرص یدید پتاسیم نیست.» رضوی درباره تقاضای مردم برای گرفتن قرص یدید پتاسیم نیز یادآور شد: «اطلاع‌رسانی رسانه‌ای خوب بود و از ولع مصرف بی‌رویه جلوگیری شد، به همین دلیل نیازی به مصرف گسترده دارو پیش نیامد.»
او همچنین خاطرنشان کرد که سازمان انرژی اتمی موظف بود هرگاه نشت تشعشعاتی مشاهده شود، اقدامات ایمنی لازم را انجام دهد. رضوی گفت: «در قم، کاشان و اصفهان آموزش‌های لازم داده شده بود و هیچ نشت تشعشعی تأیید نشد.»
دکتر رضوی بر اهمیت آموزش‌های پیشگیرانه در دوران صلح تأکید کرد و افزود: «آموزش‌های مربوط به مسائل شیمیایی و پرتوی باید تکرار و با مانورهای منظم همراه باشد تا در مواقع بحران حداقل آسیب به مردم وارد شود.»
تاب‌آوری سلامت در جنگ: دارو و تجهیزات بدون نیاز به ذخایر استراتژیک تأمین شد
دکتر رضوی در پاسخ به این پرسش که اگر جنگ بیش از ۱۲ روز ادامه می‌یافت، آیا حوزه سلامت می‌توانست تاب‌آوری خود را حفظ کند؟، گفت: «بحث تاب‌آوری، فقط دغدغه ما نیست؛ دشمن هم همین سؤال را دارد که اگر شرایط بحرانی طولانی شود، حوزه‌های مختلف، از جمله سلامت، تا چه حد دوام می‌آورند. خود آمریکا هم برای چنین شرایطی مدل دارد؛ بررسی می‌کند اگر زلزله، آتشفشان یا سیل رخ دهد، سیستم تا چه حد تاب‌آور است.» او با اشاره به تجربه جنگ در میان کادر درمان کشور تأکید کرد: «ما می‌دانستیم در حوزه نیروی انسانی مشکلی نخواهیم داشت. نیروهای داوطلب و نیروهای ذخیره همیشه آماده‌اند. درباره تجهیزات هم ما منتظر نماندیم که ببینیم جنگ چقدر طول می‌کشد. همان روزهای اول، سازمان غذا و دارو وارد عمل شد. با وجود بسته بودن مسیرهای هوایی، از راه‌های زمینی داروها را وارد کردند و آنچه مصرف می‌شد بلافاصله جایگزین شد.»
به گفته رضوی، در همان روزهای ابتدایی، سیاست وزارت بهداشت این بود که حتی‌الامکان به بسته استراتژیک دارویی کشور دست نزند: «اگر جنگ طولانی می‌شد، طبیعتاً سراغ ذخایر استراتژیک می‌رفتیم. برای یک سال آینده هم طراحی شده بود. ضمن اینکه مسیرهای جایگزین هم دیده شده بود تا اگر شرایط بحرانی ادامه پیدا کند، اقلامی از سرم و آنتی‌بیوتیک گرفته تا داروهای بیماران مزمن مثل داروهای دیابت و فشارخون تأمین شوند.» او افزود: «ما فقط به داروهای اورژانسی فکر نکرده بودیم؛ بیماران مزمن هم باید داروهایشان را داشته باشند. خوشبختانه دولت هم، از نظر منابع مالی برای تأمین دارو و تجهیزات پزشکی حمایت کامل داشت.»
ذخایر استراتژیک دارو و تجهیزات؛ آماده بدون نیاز به منابع پشتیبان
معاون درمان وزارت بهداشت در بخش دیگری از سخنانش به مسئله تجهیزات پزشکی و دارویی اشاره کرد و گفت: «وزارت بهداشت دارای پروتکل مشخصی برای ذخایر استراتژیک است که بر اساس نوع دارو و نیاز مردم، از یک ماه تا حتی یک سال برنامه‌ریزی شده است.» او افزود: «سال گذشته، با تدبیر و دستور مقام معظم رهبری، منابع مالی ویژه‌ای برای رفع کمبودها به وزارت بهداشت تخصیص یافت. این امکان باعث شد که خریدهای استراتژیک و هدفمند، حتی پیش از بروز بحران، در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی انجام شود.»
رضوی با تأکید بر اینکه «در این ۱۲ روز بحرانی حتی نیازی به مصرف ذخایر استراتژیک نداشتیم»، گفت: «درمان مجروحان با همان امکانات جاری انجام شد. در بسیاری از موارد، هیچ نیازی به استفاده از ذخایر ویژه پیش نیامد، چراکه ظرفیت درمانی جاری کشور پاسخگوی شرایط بود.»
ادامه خدمات درمانی به بیماران خاص در جریان جنگ ۱۲روزه
معاون درمان وزارت بهداشت، گفت: «در روزهای اولیه جنگ ۱۲ روزه، نگرانی اصلی ما ادامه خدمات به بیماران مزمن و سرطانی بود؛ از جمله بیماران دیالیزی، بیماران نیازمند داروهای خاص و همچنین شیرخوارانی که به شیرخشک نیاز داشتند.» دکتر سیدسجاد رضوی، ادامه داد: «برخی بیماران در همان روزهای نخست به شهرهای امن سفر کردند و این شهرها با افزایش ناگهانی جمعیت مواجه شدند. اما با تلاش دانشگاه‌های علوم پزشکی و همکاری سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت، این کمبودها خیلی سریع جبران شد. مثلا در گیلان خدمات دیالیز با تجهیز مراکز و تعمیر دستگاه‌های خراب، چهار شیفته شد تا هیچ خللی در روند درمان بیماران دیالیزی ایجاد نشود.»
وی تنها مورد اختلال را در استان سیستان‌وبلوچستان عنوان کرد و گفت: «فقط در استان سیستان‌وبلوچستان بیماران تالاسمی به‌طور موقت برای دریافت خون با مشکل مواجه شدند، چرا که حمل‌ونقل هوایی به‌دلیل شرایط منطقه مختل شده بود. اما با کمک دانشگاه‌های علوم پزشکی کرمان و یزد، این مشکل ظرف یکی دو روز برطرف شد.» معاون درمان وزارت بهداشت تأکید کرد: «در مجموع، روند درمان بیماران مزمن و سرطانی در مناطق مختلف، با همکاری گسترده دانشگاه‌های علوم پزشکی و دستگاه‌های مسئول، بدون هیچ اختلال جدی ادامه یافت.»
هیچ خدمتی به‌دلیل نبود پزشک یا پرسنل لغو یا متوقف نشد
دکتر سیدسجاد رضوی، درباره غیبت برخی پزشکان و پرسنل در روزهای نخست جنگ ۱۲ روزه توضیح داد: «ممکن است در یکی دو روز اول، پزشک یا پرسنلی برای رفتن به مناطق امن یا دیدار خانواده‌هایشان محل کار را ترک کرده باشند که این مسئله را پیگیری کردیم. عمدتاً آنها خانواده‌هایشان را در جای امنی گذاشته بودند تا بتوانند در شیفت‌های کاری حاضر شوند. البته تعدادی نیز استرس داشتند که طبیعی است، زیرا شرایط غافلگیرکننده بود.» او افزود: «اگر کسی سر پستش حاضر نبود، غیبت محسوب می‌شد، اما هیچ خللی در روند درمان، جراحی یا امدادرسانی به مجروحان رخ نداد. کادر درمان با شیفت‌بندی دقیق، حضور خود را مدیریت کردند. مثلاً در برخی مراکز، چهار جراح به‌صورت دو روز در میان در شیفت بودند تا رفت و آمد سخت روزهای جنگ را کنترل کنند.»
رضوی أکید کرد: «نباید نبود این تعداد پرسنل را به‌عنوان ترک محل تلقی کرد، زیرا آنها پس از سامان‌دهی، مجدداً به کار بازگشتند و خدمات درمانی بدون تأخیر یا لغو کارها انجام شد. در روزهای اول هم اطلاع‌رسانی شد خدمات اورژانسی اولویت داشته باشد و خدمات غیرضروری به تعویق بیفتد که مردم هم به‌طور طبیعی کمتر مراجعه کردند.»
با کمک دولت، معوقات پرسنل و هزینه‌های مجروحان تامین شد
در پی جنگ ۱۲ روزه و افزایش فشارها بر نظام سلامت، یکی از نگرانی‌های جدی، تأمین منابع مالی و پرداخت مطالبات عقب‌مانده کارکنان حوزه درمان بود. هرچند وزارت بهداشت در شرایط عادی نیز با چالش‌های مالی روبه‌رو است، اما به گفته دکتر سیدسجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، در این بحران، دولت با ورود به‌موقع مانع از تشدید مشکلات شد. به‌گفته رضوی، با پیگیری‌های وزیر بهداشت و هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه، بخشی از بدهی‌ها و مطالبات معوق پرسنل دانشگاه‌های علوم پزشکی تأمین گردید. میزان پرداخت‌ها بسته به حجم بدهی، بین دو تا چهار ماه در دانشگاه‌های مختلف متغیر بود. همچنین منابعی برای تسویه دیون تجهیزات پزشکی اختصاص یافت تا شرکت‌های تأمین‌کننده با اختلال در خدمات مواجه نشوند.
دکتر رضوی درباره نحوه رسیدگی به مجروحان نیز گفت: «در همان ساعات ابتدایی، بخشنامه‌ای صادر کردیم که همه خدمات درمانی برای مجروحان رایگان باشد. تأکید کردیم که هیچ‌کس برای تهیه تجهیزات پزشکی نباید به خارج از بیمارستان مراجعه کند و مراکز درمانی موظف‌اند همه نیازهای بیماران را تأمین کنند.» او ادامه داد: «در مواردی که مجروحان به بخش خصوصی منتقل شده بودند، چه به‌دلیل تشخیص اورژانس یا تصمیم مراکز دولتی، تصمیم گرفتیم آن هزینه‌ها را هم پوشش دهیم و این موضوع را به‌سرعت پیگیری و اجرایی کردیم. واقعیت این است که حوزه سلامت همچنان به حمایت نیاز دارد. بخشی از معوقات پرسنلی کاهش یافته اما هنوز در برخی دانشگاه‌ها و مراکز درمانی باقی مانده است. با این حال، باید از سازمان برنامه و بودجه قدردانی کنم؛ با آسیب‌شناسی دقیق و همکاری بانک مرکزی و بیمه‌ها، حمایت مؤثری از وزارت بهداشت صورت گرفت.»
او با اشاره به نقش نهادهای بیمه‌گر توضیح داد: «سازمان تأمین اجتماعی، بیمه سلامت و بیمه نیروهای مسلح همه وارد عمل شدند. برای برخی اقدامات فوری، در جلساتی که برگزار شد، نمایندگان این نهادها بدون فوت وقت پای صورت‌جلسه‌ها را امضا می‌کردند و هماهنگی کامل میان همه ارگان‌ها به وجود آمد.» دکتر رضوی در پایان گفت: «با وجود کمبودهای مالی، خوشبختانه به‌دلیل حمایت‌های دولت، در ارائه خدمات به مردم با مشکل خاصی روبه‌رو نشدیم.»
تلاش برای بازسازی و راه‌اندازی مراکز سوختگی
به گفته معاون درمان وزارت بهداشت، میزان خسارات در حال برآورد است و معاونت توسعه در حال بررسی دقیق ابعاد آسیب‌هاست. او وضعیت بیمارستان فارابی کرمانشاه را نیازمند بازسازی جدی دانست و از تسریع در ساخت بیمارستان جدید سوختگی در غرب تهران خبر داد؛ پروژه‌ای که قرار است جایگزین بیمارستان شهید مطهری شود. این طرح با دستور وزیر بهداشت و پیگیری سازمان برنامه‌وبودجه در دستور کار قرار گرفته است. رضوی همچنین یادآور شد که در روزهای بحران، هر دانشگاه علوم پزشکی مکلف شده بود که حداقل دو یا سه مرکز سوختگی خود را فعال کند تا بتوان در صورت افزایش بیماران، خدمت‌رسانی مؤثری انجام داد.
وضعیت ناامن بیمارستان‌های فرسوده و نیاز به فضاهای امن درمانی در بحران‌ها
فرسودگی بیمارستان‌ها تنها یک مشکل نیست؛ بلکه این سؤال مطرح است که آیا در این بیمارستان‌های قدیمی، فضای امنی برای انتقال بیماران در صورت حمله مستقیم وجود دارد یا خیر. دکتر سیدسجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، با تأکید بر این موضوع گفت: «قطعا اگر بمب یا موشک به این مراکز فرسوده برخورد کند، فاجعه انسانی به بار خواهد آمد؛ چه برای پرسنل و چه برای بیماران بستری.» او همچنین یادآور شد که حتی بیمارستان‌های مدرن و ضدزلزله نیز در صورت هدف قرار گرفتن آسیب خواهند دید. وی توضیح داد که در حال حاضر در بسیاری از بیمارستان‌ها فضای امنی که بتوان بیماران را به آن منتقل کرد وجود ندارد و بسیاری از پناهگاه‌ها به انبار یا کاربری‌های دیگر تبدیل شده‌اند. معاون وزیر بهداشت بر ضرورت وجود بیمارستان‌های زیرزمینی و امن برای خدمات درمانی در شرایط بحران تأکید کرد و گفت: «این موضوع باید توسط سیاست‌گذاران به طور جدی بررسی و تصمیم‌گیری شود.»
رضوی درباره انتقال بیماران در شرایط بحران نیز توضیح داد: «وقتی آژیر یا هشداری وجود نداشته باشد، انتقال بیماران ممکن نیست مگر آنکه خود ما از قبل بیماران را به نقاط امن منتقل کنیم. مثلاً در شرایط بحرانی، بیمارستان صد تخت‌خوابه می‌تواند به یک بیمارستان ایمن زیرزمینی منتقل شود و در آنجا خدمات درمانی ارائه کند؛ این نوع انتقال دیگر وابسته به هشدارهای ناگهانی نیست.»
بیش از نیمی از بیمارستان‌های کشور فرسوده‌اند!
دکتر سیدسجاد رضوی با تأیید فرسودگی بخش قابل‌توجهی از بیمارستان‌های کشور گفت: «بیش از نیمی از بیمارستان‌های ما فرسوده‌اند و حدود یک‌سوم آنها نیاز به بازسازی جدی دارند. در بیمارستان‌هایی که جدید ساخته می‌شود، استانداردهای ایمنی مانند مقاومت در برابر زلزله و آتش‌سوزی به‌طور کامل رعایت شده و بدون تأییدیه‌های لازم اصلاً اجازه بهره‌برداری داده نمی‌شود. در بیمارستان‌های قدیمی هم تا جایی که سازه اجازه بدهد، ایمن‌سازی انجام می‌شود. اما اینکه بتوانیم همه بیمارستان‌ها را یکباره نوسازی کنیم، ممکن نیست؛ هیچ کشوری هم چنین ظرفیتی ندارد که یکباره ۴۰۰ یا ۵۰۰ بیمارستان را تخریب و بازسازی کند.»
رضوی اولویت اصلی دولت در حال حاضر را بازسازی منازل مسکونی آسیب‌دیده اعلام کرد و گفت: «بیمارستان‌ها در اولویت دوم هستند، اما با اختصاص بودجه‌های لازم، تلاش می‌کنیم به تدریج نوسازی و مقاوم‌سازی آنها را پیش ببریم.»
ایثار کادر درمان، سرمایه اصلی نظام سلامت است
دکتر رضوی در بخش دیگری از سخنان خود از ایثار کادر درمان در بحران اخیر قدردانی کرد: «پرسنل درمانی ما، چه پزشک و پرستار و چه سایر نیروها، در روزهای سخت فداکاری زیادی کردند. برخی از آنها سه شبانه‌روز پیدرپی در بیمارستان ماندند و حتی پرسنل بازنشسته با ما تماس گرفتند که آماده‌اند برای خدمت دوباره برگردند.» وی تأکید کرد: «برخی از کارکنان ما در بعضی دانشگاه‌ها هفت تا هشت ماه حقوق معوقه دارند، اما در بحران اخیر هیچ اعتراضی نکردند و وظیفه خود را انجام دادند. البته این روحیه ایثار فقط در کادر سلامت نبود. کامیون‌داران، اصناف و بسیاری از مردم هم کمک کردند. کامیون‌دارانی که خودشان مشکلات تعرفه‌ای داشتند، داوطلبانه تجهیزات ما را از بنادر به مناطق بحران‌زده منتقل کردند. این همان روحیه‌ای است که در دوران دفاع مقدس نیز شاهدش بودیم.»
معاون درمان وزارت بهداشت با تأکید بر اهمیت کادر درمان گفت: «بالاترین سرمایه وزارت بهداشت، نیروی انسانی متعهد و متخصص آن است. از نگهبانانی که در آرامش دادن به همراهان مجروحان نقش داشتند تا رؤسای بیمارستان‌ها و رؤسای دانشگاه‌هایی که شبانه‌روز در کنار همکارانشان ایستادند، همه و همه شایسته قدردانی‌اند و من از همین‌جا از همه این عزیزان تشکر و قدردانی می‌کنم.»
تاب‌آوری زیر آتش؛ روایت دکتر رضوی از روزهای سخت درمانگران
معاون درمان وزارت بهداشت در پاسخ به پرسشی درباره فشارهای روحی و روانی وارد بر کادر درمان در جریان جنگ ۱۲ روزه، با اشاره به فداکاری‌ها و ایستادگی کارکنان حوزه سلامت گفت: «اینکه پرستاران و پزشکان در شرایط بحرانی حتی گریه کنند، به‌معنای عدم تاب‌آوری نیست؛ بلکه نشان از عمق درگیری عاطفی و احساس مسئولیت بالای آنها دارد. بسیاری از پرسنل ما با مجروحان و خانواده‌هایشان همدلی عمیقی پیدا می‌کنند و گاه رنج آنها را با خود به خانه می‌برند.» دکتر رضوی تأکید کرد که برای حفظ تاب‌آوری کادر درمان، اقداماتی مانند در اختیار گذاشتن محل استراحت، امکان حضور همراهان خانواده، مشاوره‌های روانشناسی و حمایت‌های هتلینگ در مراکز درمانی پیش‌بینی شده بود. او افزود: «با وجود شرایط جنگی، پرستاران و پزشکان ما با روحیه‌ای مثال‌زدنی خدمت‌رسانی می‌کردند. بارها دیدم که در هر ساعتی از شبانه‌روز پرسنل با انگیزه کامل در حال خدمت بودند؛ گاهی روحیه‌ای که آنها به من می‌دادند، باعث دلگرمی‌ام می‌شد.»
وی با اشاره به روحیه بالای کارکنان جوان و نیروهای طرحی گفت برخی از این نیروها با وجود نگرانی درباره خانواده‌هایشان، با تمام توان به خدمت ادامه می‌دادند: «نمونه‌هایی داشتیم که یکی از زوجین در بیمارستان مشغول کار بود و همسرش در یک پادگان خدمت می‌کرد. شنیدن این حرف‌ها برای من انرژی‌بخش بود و نشان می‌داد که جنگ برای کادر درمان، فقط یک مأموریت نیست، بلکه یک مسئولیت ملی است.»
رضوی با اشاره به اینکه این حجم از ایثار را تنها می‌توان با سال‌های دفاع مقدس مقایسه کرد، تصریح کرد: «از تلاش کادر درمان در این ۱۲ روز می‌توان کتاب نوشت. حتی در شرایطی که ممکن بود پرسنل به دلیل مسائل خانوادگی دچار نگرانی شوند، همکارانشان داوطلبانه جای آنها را پر می‌کردند. این روحیه همدلی، سرمایه بزرگی برای نظام سلامت کشور است.»
غافلگیری، مانور ناکافی و چالش‌های لجستیکی؛ نگاهی به ضعف‌ها و نقاط قابل‌بهبود نظام درمان در بحران اخیر
دکتر سیدسجاد رضوی با اشاره به چالش‌ها، نقاط ضعف و تجربه‌های آموخته‌شده از جنگ ۱۲ روزه، بر لزوم ارتقاء هماهنگی‌ها و آمادگی عملیاتی دستگاه‌ها در بحران‌ها تأکید کرد. وی از برگزاری نشست‌های فشرده در روزهای اخیر برای آسیب‌شناسی بحران خبر داد و گفت: «جلسات متعددی داشتیم که در آن نمایندگان واحدهای مختلف از ستاد بحران، پدافند غیرعامل، بخش‌های نظامی و غیردولتی گرد هم آمداند تا نقاط قوت و ضعف خدمات درمانی را مرور و راه‌کارهای بهبود آن را تدوین کنند. این موضوع هم خواست دولت است و هم مطالبه مستقیم آقای وزیر.»
رضوی با اشاره به کم‌بودن مانورهای بحران در سال‌های اخیر تصریح کرد: «یکی از ضعف‌های مهم ما، کم برگزار کردن مانورهاست. آموزش‌های تئوریک به‌تنهایی کافی نیست. مثل آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی که فقط با خواندن آن نمی‌شود راننده شد، در بحران‌ها هم فقط داشتن دستورالعمل کافی نیست؛ باید خدمات به شکل مهارت ذهنی و عملی نهادینه شود.»
معاون درمان در ادامه افزود: «خوشبختانه طی 12 روز جنگ تحمیلی، در حوزه دارو، تجهیزات پزشکی و لوازم مصرفی مشکلی نداشتیم؛ اما در بحث ایاب‌وذهاب پرسنل با چالش‌هایی مواجه شدیم. ایجاد صف‌های طولانی بنزین باعث شد رفت‌وآمد پرسنل درمان با مشکل مواجه شود.» به گفته وی، با همکاری وزارت نفت، خودروهای سیار سوخت‌رسان در اختیار مراکز درمانی تهران قرار گرفتند که به‌صورت نوبتی به آنها سوخت‌رسانی می‌کردند. همچنین به برخی پرسنل که امکان رفت‌وآمد نداشتند، امکانات اسکان در بیمارستان ارائه شد تا حتی در صورت نیاز خانواده‌هایشان نیز بتوانند کنار آنها اقامت داشته باشند. معاون درمان با اشاره به نگرانی پرسنل درباره خانواده‌هایشان گفت: «والدین یا فرزندان برخی از همکاران ما در شهرستان‌ها حضور داشتند و نگران سلامت آنها بودند. ما باید این دغدغه‌ها را مدیریت می‌کردیم؛ چه با تماس تلفنی، چه با تأمین رفت‌وآمد، تا تمرکز کادر درمانی حفظ شود.» رضوی در پایان تأکید کرد که بخش زیادی از ناهماهنگی‌های روزهای نخست، با اقدامات سریع جبران شد و اکنون مجموعه درمانی کشور در حال تدوین برنامه‌های اجرایی برای مواجهه با بحران‌های مشابه در آینده است.
لزوم آموزش همگانی برای مواجهه با بحران‌های آینده
دکتر سیدسجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، با اشاره به عملکرد شهروندان در جریان جنگ ۱۲روزه، گفت: «همکاری مردم در بیمارستان‌ها بسیار مثبت بود. گاهی مجروحان را خودشان می‌آوردند و در مراکز درمانی نیز با پرسنل همکاری می‌کردند. او افزود: «همچنین وقتی نیاز به اطلاعات درباره مجروحین مجهول‌الهویه بود، مردم با ما همراهی می‌کردند. در حوزه اورژانس پیش‌بیمارستانی هم، موضوع باز نگه‌داشتن مسیر آمبولانس‌ها و امدادرسان‌ها مطرح بود که مردم نسبت به اتفاقات دیگر، عملکرد بهتری داشتند.»
رضوی با اشاره به تغییر رفتار مردم در مقایسه با گذشته گفت: «همه ما دیده‌ایم که هنگام تصادف‌ها یا حوادث مشابه، مردم به‌گونه‌ای در محل تجمع می‌کنند که مسیر بسته می‌شود و امدادرسانی مختل می‌گردد. اما در حادثه میدان قدس که تقریباً سیل خیابان را گرفته بود، مردم نه‌تنها مانع امدادرسانی نشدند، بلکه کمک هم کردند. در آن حادثه، چون آمبولانس نمی‌توانست به محل برود، پرسنل بیمارستان شهدای تجریش با برانکارد به محل رفتند تا مجروحان را به بیمارستان منتقل کنند و مردم آنجا بسیار همکاری داشتند و به پرسنل ما کمک کردند» وی ادامه داد: «در این حادثه حتی میزان عکس‌برداری و فیلم‌برداری مردم از صحنه‌ها، برخلاف تجربه‌های قبلی، بسیار کمتر بود. مردم واقعاً کمک کردند و مانعی برای روند درمان و انتقال مجروحان ایجاد نکردند.»
معاون درمان وزارت بهداشت با بیان اینکه آموزش همگانی نقش کلیدی در مدیریت بحران دارد، گفت: «هرچقدر آموزش‌های عمومی را افزایش دهیم و مانورهای بحران بیشتری برگزار کنیم، هم عملکرد سیستم درمانی بهبود پیدا می‌کند و هم اضطراب عمومی کاهش می‌یابد.»
رضوی با اشاره به تجربه اخیر درباره شایعه حملات اتمی و شیمیایی توضیح داد: «در جریان این بحران، شایعات زیادی در فضای مجازی منتشر شد، اما وقتی اطلاع‌رسانی از سوی رسانه‌ها و صداوسیما انجام می‌شد، آن اخبار حذف می‌شد. اما اگر پاسخ و روشنگری صورت نگیرد، اطلاعات نادرست در ذهن مردم می‌ماند و باعث نگرانی و سردرگمی آنها می‌شود.»
او تأکید کرد: «نباید فقط برای شرایط جنگی برنامه داشته باشیم. ممکن است در کارخانه‌ای آتش‌سوزی رخ دهد یا مانند بندر شهید رجایی انفجاری اتفاق بیفتد یا زلزله بیاید یا سیل راه بیفتد و... ما باید مردم و خودمان را برای تمام سناریوهای بحران آموزش دهیم. نباید بگوییم حالا که این جنگ تمام شده، ماجرا تمام است. متأسفانه آموزش و مانور ما در حوزه بحران‌ها بسیار کم است.»
رضوی با انتقاد از نبود تمرین‌های عملی ادامه داد: «ما دانش لازم را داریم؛ اساتید، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ما ظرفیت خوبی دارند. اما آنچه کم داریم، تمرین است. در بسیاری از کشورها که حتی با تهدیدهای نظامی یا زیست‌محیطی مواجه نیستند، سالانه مانورهای مشخصی دارند. ما هم باید هماهنگی‌ها و مانورهای سالانه‌مان را بیشتر کنیم.» او در ادامه گفت: «هرچقدر آموزش مردم و تمرین‌های منظم ما بیشتر باشد، مطمئن باشید هم عملکرد تیم‌های درمانی بهتر خواهد شد و هم آسیب‌های روحی و روانی بحران‌ها کمتر خواهد بود.»