فرزانه فولادبند
دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات
«آن درد که درمان نپذیرد، حسد است.»، « آیین حسد، قاعده دیو و دد است.»، توانم آنکه نيازارم اندرون کسى ... حسود را چه کنم کاو ز خود به رنج در است.»، «حسد آن‌جا که آتش افروزد ... خرمن عقل و عافیت سوزد.» در ادبیات ما داستان‌ها و روایت‌ها و ضرب‌المثل‌های زیادی درباره حسادت و تاثیر آن بر روابط افراد وجود دارد که همگی به مذموم بودن حسادت و عوارض و عواقب ناخوشایند آن اشاره می‌کند. حسادت به معنی خوشحال نشدن از موفقیت دیگران و در حالت افراطی حتی شاد شدن از شکست آنهاست. یکی از مهمترین علت‌های حسادت مقایسه شدن افراد با یکدیگر است. مقایسههایى که معمولاً به بهترى و بدترى انسان‌ها و به‌دنبال آن به تحسین و یا تحقیر آنها مىانجامد.
حسادت به یک جنس، گروه، سن یا جامعه خاص محدود نمی‌شود. همه ما در طول زندگی با افراد حسود مواجه شد‌ه‌ایم و حتی ممکن است بارها خودمان دچار این احساس شده باشیم. البته میزان حسادت در افراد مختلف متفاوت است و در مراحل شدید می‌تواند زندگی فرد را مختل کند، اما حسادت چه وقت حالت بیمارگونه پیدا می‌کند و علت و ریشه آن چیست. در این باره با دکتر سیما فردوسی، روانشناس بالینی گفت‌وگو کرده‌ایم.
: خانم دکتر! لطفاً از دیدگاه یک روانشناس بفرمایید که حسادت چیست و آیا می‌توان آن را نوعی بیماری دانست؟
حسادت بیماری نیست اما می‌تواند به یک اختلال تبدیل شود. در واقع حسادت نوعی هیجان است که از حدود 15 ماهگی در انسان ظاهر شده و علایم آن دیده می‌شود. والدین باید مراقب باشند که به شکل‌های گوناگون از جمله مقایسه کودک با دیگران حسادت او را تحریک نکنند. حسادت در مراحل شدید خود یکی از ویژگی‌های منفی شخصیت است که به آسیب زدن فرد به خود و دیگران منجر می‌شود.
: به هر حال انسان موجودی اجتماعی است و طبیعی است که گاهی ویژگی‌ها، موفقیت‌ها و داشته‌هایش را با دیگران مقایسه کند، همین مقایسه‌ها می‌تواند باعث احساس رقابت و انگیزه پیشرفت و تغییر باشد. درباره دو مفهوم حسادت و رقابت توضیح می‌دهید؟
در رقابت فرد برای دستیابی به خواسته‌هایش تلاش می‌کند. در این حالت فرد به خاطر موقعیت‌ها و چیزهایی که دیگران دارند ناراحت نمی‌شود بلکه سعی می‌کند خودش هم آنها را به دست آورد. تا زمانی که این تلاش سالم باشد، مشکلی وجود ندارد اما در حسادت فرد همه چیز را برای خودش می‌خواهد و دوست ندارد دیگران چیزی داشته باشند.
: تفاوت حسادت با غبطه چیست؟
تفاوت غبطه با حسادت نیز در این است که فرد حسود به خود و دیگران آسیب می‌رساند اما در غبطه فرد با مقایسه همیشگی خود با دیگران فقط به خود آسیب می‌رساند.
: اصلاً چرا حسودی می‌کنیم، علت و ریشه حسادت چیست و خانواده در این زمینه چه نقشی دارند؟
در دو حالت فرد دچار حسادت می‌شود، اول فردی که در دوران کودکی هرچه خواسته به دست آورده و به قول معروف لوس بارآمده است. این فرد فکر می‌کند باید همه چیزهایی را که دوست دارد، به دست آورد و دیگران نباید آن چیزها را داشته باشند. دوم؛ فردی که چیزی برای ارایه و مورد تایید قرار گرفتن از سوی دیگران ندارد و به طور کلی توانمند نیست. این فرد از کودکی مورد سرزنش و انتقاد و مقایسه منفی با دیگران قرار داشته است و هرگز از خودش راضی نبوده و نیست.
: وقتی فردی حسودی می‌کند خودش متوجه این موضوع می‌شود؟
بله، البته ممکن است گاهی فرد حسود تمایلی به اعتراف به حسادت و استفاده از این لفظ نداشته باشد اما در درون خود به این امر معترف است. در بین مراجعان روانشناسان از جمله خود من افرادی هستند که برای رهایی از حسادت خود نزد ما می‌آیند.
: حسادت در چه افرادی بیشتر دیده می‌شود؟ چه کسانی بیشتر حسادت می‌کنند؟
کسانی که از صفات مثبت و رشد کافی برخوردار نیستند، توانمندی‌های کمی دارند و از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند، بیشتر از دیگران حسادت می‌کنند. ریشه بسیاری از رفتارها و تصمیم‌گیری‌های افراد حسود همین حسادت است. آنها به راحتی پشت سر دیگران شایعه می‌سازند. مصداق بارز افراد حسود کسانی هستند که با شایعه پراکنی و یا تهیه و تکثیر فیلم‌های خصوصی از زندگی افراد مشهور سعی در بدنام کردن آنها دارند. این افراد چون خودشان نمی‌توانند به موقعیت فرد مورد نظر برسند و البته تلاشی هم در این راستا نمی‌کنند سعی می‌کنند او را از جایگاهی که دارد پایین بیاورند.
: عواقب حسادت چیست و چه پیامدهای روانی دارد؟
خودخوری، خودآزاری، اعتماد به نفس پایین و مشکل در ارتباط با دیگران از مهمترین پیامدهای حسادت است. اجتماع برعکس خانواده، در مورد افراد سریع قضاوت می‌کند و بدون اغماض واکنش نشان می‌دهد. به‌طور معمول افراد حسود خیلی زود از سوی جامعه و دوستان کنار گذاشته می‌شوند و بازتاب منفی حسادت آنها در همه جوانب زندگی فرد از جمله مسایل شخصی، روانی و اجتماعی تاثیر می‌گذارد و فرد درنهایت تنها خواهد ماند.
: حسادت می‌تواند باعث بیماری جسمی شود؟
فرد حسود مدام دچار فشار و استرس است که این امر تاثیر زیادی روی غدد، ترشح هورمون‌ها، معده، روده و سایر اعضا و جوارح بدن دارد. در واقع تنش و فشار ناشی از استرس مزمن در بدن ایجاد التهاب می‌کند و می‌تواند مشکلات مختلف جسمی ایجاد کند.
: حرف، توصیه یا نکته آخر؟
امروزه رقابت در دنیا و در همه عرصه‌ها خیلی زیاد است و همه برای قوی‌تر و بهتر شدن و یادگیری تکنیک‌های جدید تلاش می‌کنند. در این دنیای پررقابت آدم حسود برنده نخواهد شد. فرد باید قبل از هر کاری برای یادگیری چیزهایی که دوست دارد و یا در گذشته آرزو داشته است فعالیت کند، توانمندی‌های خود را بشناسد و بر اساس آن برای توسعه فردی و رشد و پیشرفت خود تلاش کند. همچنین توصیه می‌شود، فرد حسود با افرادی معاشرت کند که حسود نیستند تا به این وسیله صبوری، شکیبایی و تلاش را یاد بگیرد.
چه افرادی به دیگران حسادت می‌كنند؟
كسانی بیشتر حسادت می‌كنند كه توانمندی‌های خودشان را دست‌كم می‌گیرند.
كسانی كه خودشان را توانا می‌دانند ممكن است به موقعیت والای دیگران غبطه بخورند.
بیشتر افراد هم‌سطح و هم‌طبقه به هم حسادت می‌كنند.
هرچه پایگاه اجتماعی افراد به هم نزدیك‌تر باشد بیشتر به هم حسادت می‌كنند.
اثرات حسادت بر شخص
1. اثرات روانی: اثراتی که بر حالات روانی و خلق و خوی فرد تاثیر مي گذارد و در او به صورت یک اختلال ظاهر می‌شود.
2. اثرات رفتاری: شخص را وادار به صدمه زدن می‌کند. مانند بدگویی، افترا، گروکشی اطلاعات، انواع چوب لای چرخ گذاشتن وهمچنین حسادت آن بخش فعال روان را، که همیشه آماده آزاررسانی و تجاوز به حقوق دیگران است، تقویت می‌کند.
3. اثرات ذهنی: حسادت مانند هر احساس منفی دیگری، روابط را مخدوش می‌کند که دیگران نسبت به آن بی‌تفاوت نمی‌مانند.
4. اثرات اجتماعی: باعث می‌شود فرد منفور شود.
حسادت، عشق، هورمون
عشق و حسادت هر دو با ترشح یک هورمون ارتباط دارند. هورمون «اکسی توسین» که بر رفتارهایی مانند اعتماد، هم‌دلی و سخاوت تاثیر می‌گذارد، بر رفتارهای متضاد آن مانند حسادت و تکبر نیز تاثیر دارد.
این هورمون برانگیزاننده احساسات اجتماعی است، به طوری که زمانی که ارتباط شخص مثبت است هورمون اکسی توسین موجب تقویت رفتارهای مثبت اجتماعی می‌شود و زمانی که این ارتباط منفی است این هورمون احساسات منفی را تقویت می‌کند برمی‌انگیزد.
چطور خود را از حسادت دور نگه داریم؟
1- باید نحوه تفکر و نگرش خود را تغییر دهیم.
2- در خود ایجاد انگیزه کرده و اثرات منفی حسادت را به خود یادآوری کنیم.
3-متوجه منافع حسادت نکردن باشیم، منافعی مانند داشتن یک زندگی همراه با آسایش.
4- زشتی این ضعف و عواقب ناشی از آن را مرتباً به یاد آوریم.
5-به خود تلقین کنیم که هرگز نسبت به هیچ‌کس حسادت نمی‌کنیم.
6-به نعمت‌ها و نقاط مثبت و داشته‌هایمان خودمان بیشتر توجه کنیم.
7- روی ارزش‌ها تعمق کنیم و از خود بپرسیم که موضوعی که به آن فکر می‌کنیم چه‌قدر ارزش دارد.
8- با کار کردن روی عدم دلبستگی، حسادت خود را مهار کنیم.
9-به عدالت خداوند و استحقاق خویش بیندیشیم.
10-از رقابت بپرهیزیم.
11-وقتی دچار حسادت می‌شویم آن را مدیریت کنیم.
12- توانایی‌های خود را شناخته و در جهت آن حرکت کنیم.
13- از روانشناس کمک بگیریم تا مشکل ریشه‌یابی شده و راه‌‌های رفع آن روشن شود.