دکتر آتوسا مصطفوی
متخصص قلب، فلوشیپ فوق تخصصی اکوکاردیوگرافی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
متاسفانه سن سکته قلبی در ایران بسیار پایین آمده‌است و افرد 30 تا 35 ساله و حتی گاه در سنین پایین‌تر، با علائم سکته قلبی به مراکز درمانی منتقل می‌شوند. عمده علت بروز این وضعیت هشداردهنده، تغییر سبک زندگی است.
در زندگی امروز کم‌تحرکی کاملا غالب است و زندگی ماشینی باعث شده بسیاری افراد دچار اضافه‌وزن و چاقی شوند. مصرف فست‌فودها سرشار از نمک و چربی نیز در این زمینه نقش دارد. در تهیه این غذاهای ناسالم از روغن‌هایی استفاده می‌شود که معمولا چند بار مصرف می‌شود و به‌دلیل افزایش میزان رادیکال‌های آزاد منجر به بالارفتن آمار ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی خواهدبود. مساله حائزاهمیت دیگر اینکه فرهنگ ورزش در کشور ما اهمیت جدی ندارد و ورزش به‌عنوان عادات زندگی روزمره در برنامه زندگی ما عموما جایگاهی ندارد.
کم‌تحرکی، اضافه‌وزن و شیوع چاقی عوامل مهمی در بروز سکته قلبی هستند. شیوع دیابت و فشار خون بالا در افراد چاق بیشتر از افراد لاغر و با وزن طبیعی است و همچنین نارسایی قلبی و بیماری‌های قلبی در سنین پایین‌تر در فرد چاق قابل‌انتظار است. عادات غذایی ناسالم و کاهش مصرف سبزیجات و میوه‌ها که به‌خصوص در افراد چاق بیشتر دیده می‌شود، این مشکلات را تشدید می‌کند. از طرفی آمار مصرف دخانیات در کشور نیز بسیار افزایش یافته و متاسفانه افراد در سنین نوجوانی و جوانی از سیگار و مشتقات دیگر استفاده می‌کنند. گرایش به این مواد قطعا افراد را در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی قرار میدهد و شیوع فشار خون، دیابت و چربی خون افزایش می‌یابد که در نتیجه منجر به افزایش احتمال سکته قلبی در سنین پایین‌تر می‌شود.
بی‌خوابی و الگوی نامنظم خواب بیماری‌های قلبی را افزایش میدهد
گرچه توجه به این موارد بسیار مهم است و بارها متخصصان توصیه‌های جدی در این زمینه ارائه داده‌‌اند اما تاثیر الگوی خواب و بی‌‌خوبی کمتر موردتوجه قرار گرفته‌است. در حال‌حاضر ثابت شده که بی‌خوابی و الگوی نامنظم خواب نیز می‌تواند شیوع بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
الگوی نامنظم خواب به معنای نداشتن ساعت منظم خواب در شبانه‌روز و تغییر ساعت خواب و بیداری است. بی‌خوابی شبانه و پرخوابی روزانه الگوهای نامنظم خواب هستند. بی‌خوابی باعث می‌شود فشار خون افزایش یابد و سطح نشانگرهای التهابی بدن بیشتر شود. همچنین گرایش به رفتارهای ناسالم نیز در افرادی که به‌طور مزمن کم‌خواب هستند و الگوی نامنظم دارند، افزایش می‌یابد که می‌تواند بر سلامت تاثیر بگذارد. به‌عنوان مثال، افرادی که خواب نامنظم دارند، سطح استرس بالاتری را تجربه می‌کنند، تمایل کمتری برای انجام فعالیت‌های ورزشی دارند و بیشتر از غذاهای آماده و ناسالم استفاده می‌کنند.
افرادی که زمان بیدارشدن خواب آنها دائم تغییر می‌کند، 25 درصد بیشتر در معرض آسیب‌های قلبی عروقی هستند و حتی اگر 7 تا 9 ساعت خواب کافی شبانه‌روز داشته‌باشند نیز در معرض خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی هستند. در مطالعاتی که اخیرا انجام شده ثابت شده که نظم در خواب بسیار مهم‌تر از طول‌مدت زمان خواب است. خواب نامنظم و بی‌خوای در کسانی که مشکل قلبی‌عروقی دارند باعث می‌شود وضعیت قلبی آنها وخامت بیشتری پیدا کند.
سیگار به هر تعداد و شکل آسیب جدی به قلب می‌رساند
مصرف سیگار و دخانیات از دیگر عوامل جدی زمینه‌ساز سکته قلبی است که اخیرا بسیار رایج شده و سن گرایش به این مواد در کشور ما بسیار پایین آمده به‌طوری که امروزه در سطوح دبیرستان نیز دیده می‌شود. اثرات مضر سیگار بر سلامت قلب کاملا شناخته شده‌است. هرچه فرد در سنین پایین‌تری سیگار را شروع کند، احتمال آسیب قلبی بیشتر است و جوان‌ها و به‌خصوص خانم‌ها نسبت به آسیب‌های سیگار مستعدتر هستند. نکته حائزاهمیت اینکه تعداد سیگار، نوع و برند آن مهم نیست و مصرف تعداد نخ کمتر سیگار یا انتخاب سیگار لایت برای جلوگیری از بروز مشکل قلبی، یک تصور کاملا اشتباه است.
بعضی از افراد تصور می‌کنند اگر آسپرین مصرف کنند یا حجامت انجام دهند، خون رقیق می‌شود و غلظت خون ناشی از سیگار کاهش می‌یابد و در نتیجه از سکته قلبی نیز پیشگیری می‌شود. این باور نیز کاملا اشتباه است چراکه آسیب ناشی از سیگار با این راهکارها اصلا از بین نمی‌رود. در واقع، استعمال دخانیات به دیواره رگ آسیب می‌رساند که در رگ ناسالم ممکن است لخته خون تشکیل شده و سکته قلبی اتفاق بیفتد.
مصرف ماری‌جوآنا یکی از دلایل مهم سکته قلبی است
مساله مهم دیگر اینکه امروزه گرایش به مصرف موادی مانند ماری‌جوآنا بسیار افزایش یافته‌است. در بسیاری از کشورها مصرف این ماده آزاد شده و در ایران نیز مصرف این ماده به‌خصوص بین جوانان گسترش پیدا کرده‌‌است. یکی از تصورات اشتباه این است که ماری‌جوآنا به‌دلیل اینکه از مشتقات گیاهی است، عارضه‌ای ندارد و حتی مفید است. در حالی‌که مصرف ماری‌جوآنا یکی از دلایل مهم سکته‌های حاد قلبی محسوب می‌شود. این ماده مانند سیگار به دیواره عروق آسیب می‌رساند، باعث ایجاد اسپاسم رگ یا تشکیل لخته در رگ‌های خونی می‌شود و منجر به سکته قلبی در فردی می‌شود که در ظاهر سالم است. همچنین آریتمی‌های قبی نیز در کسانی که ماری‌جوآنا مصرف می‌کنند بیشتر از افراد دیگر است که می‌تواند سکته‌های مغزی را در پی داشته‌باشد.
آسیب قلیان بسیار بیشتر از سیگار است
مصرف قلیان نیز در حال‌حاضر بسیار رواج یافته و این مورد نیز یکی از عوامل پایین‌آمدن سن سکته قلبی است. قلیان باعث افزایش فشار خون می‌شود و لخته‌های خون داخل رگ‌به‌وجود می‌آید و فرد مستعد حمله قلبی، سکته قلبی و آریتمی‌های قلبی خواهدبود. از آنجا که هنگام قلیان‌کشیدن، نیکوتین از آب و فضاهای مرطوب عبور می‌کند، ترکیبات مضر جدیدی علاوه بر نیکوتین در بدن فرد به‌وجود می‌آید و از سیگار نیز برای سلامتی فرد مضرتر است.
تریاک نیز ماده‌ای آسیب‌رسان برای سلامتی است که مصرف آن در سنین بالا دیده می‌شود زیرا این تصور وجود دارد که تریاک برای افراد مسن و سالمند مفید است. در حالی‌که این تصور اشتباه است و مطالعات نشان میدهد تریاک نه‌تنها برای سلامتی مفید نیست بلکه حتی می‌تواند باعث ایجاد گرفتگی رگ شود و سن بیماری‌های قلبی را پایین آورد. در عین‌حال اثر بسیاری از داروهایی که فرد استفاده می‌کند را افرایش یا کاهش میدهد و حتی تداخل دارویی نیز به‌وجود می‌آورد.
از تاثیر استرس و آلودگی هوا بر سلامت قلب نباید غفلت کرد
بالابودن سطح استرس و آلودگی هوا از عوامل جدی است که موجب پایین‌آمدن سن سکته قلبی در جوامع مختلف شده‌است. افرادی که سطح استرس بیشتری تحمل می‌کنند، عروق آسیب‌پذیرتری دارند، سطح رادیکال‌های آزاد در بدن آنها افزایش می‌یابد و احتمال اینکه رگ‌ها اسپاسم پیدا کند نیز بیشتر است. استرس می‌تواند منجر به بروز آریتمی‌های قلبی شود و استرس حاد حتی در فردی که رگ‌های سالم دارد منجر به نارسایی قلبی حاد و حتی سکته قلبی و ایست قلبی شود.
آلودگی هوا نیز دلیل ورود ذرات آلاینده به بدن علاوه بر ایجاد ناراحتی‌های قلبی، زمینه‌ساز بیماری‌های ریوی نیز خواهدبود. اگر سطح اکسیژن بدن پایین بیاید، قلب نتواند به‌درستی خون را به اندام‌های پمپاژ و موادغذایی را انتقال دهد. در چنین شرایطی، اکسیژن‌رسانی کافی به بدن اتفاق نمی‌افتد و منجر به بروز بیماری‌های قلبی و سکته قلبی می‌شود.
از همین‌رو در شرایط آلودگی هوا به مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی توصیه می‌شود حتی‌المقدور در منزل بمانند و در صورت امکان به مناطق با آب‌وهوای پاک سفر کنند. ورزش به هیچ‌وجه در هوای آلوده توصیه نمی‌شود زیرا موجب تشدید بروز بیماری‌های قلبی و افزایش مقدار بیشتر دی‌اکسیدکربن در بدن می‌شود.
سبک زندگی سالم ساده‌ترین و موثرترین راهکار پیشگیری از بیماری‌های قلبی است
مسلما برای پیشگیری از سکته قلبی در سنین جوانی لازم است از عوامل خطر پرهیز کرد و سبک زندگی سالم در پیش گرفت. رعایت تغذیه سالم و حداقل 5 سهم میوه‌ها و سبزیجات، مصرف بسیار محدود یا پرهیز از فست‌فودها، گنجاندن لبنیات و حبوبات در تغذیه روزانه و اجتناب از غذاهای سرخ‌شده و چرب جزء مهم‌ترین اصول تغذیه صحیح است که برای سلامت قلب اهمیت دارد. ورزش منظم در برنامه زندگی تاثیر بسیار جدی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارد. افرادی که دچار چاقی و اضافه‌وزن هستند حتما سعی کنند وزن را کاهش دهند. دوری از سیگار و دخانیات اصل مهم برای سلامت قلب است. در این مورد، کاهش مصرف تاثیری ندارد و برای از بین‌رفتن اثرات مضر حتما باید به‌طور کامل کنار گذاشته‌شود. مدیریت استرس یکی از توصیه‌های ضروری حفظ سلامتی از جمله بهبود سلامت قلب است. حتی در مواردی که استرس به مشکل غیر‌قابل‌کنترل تبدیل شده، بهتر است از روانشناس یا روانپزشک کمک گرفت تا با تکنیک‌های لازم و حتی در بعضی موارد با مصرف دارو، سطح استرس کاهش یابد.
مصرف آسپرین برای همه افراد ضرورت ندارد
فشار خون، چربی خون و دیابت نیز حتما باید کنترل شود. افرادی که مبتلا به این بیماری‌ها هستند حتما در وهله اول سعی کنند با اصلاح رژیم غذایی، بیماری را کنترل کنند و در صورت صلاحدید پزشک، داروها را به‌طور منظم مصرف نمایند.
باید به‌خاطر داشت که هیچ نوع دارویی نباید خودسرانه مصرف کرد زیرا یک دارو ممکن است برای یک بیمار مفید اما برای فرد دیگری کاملا مضر باشد. به‌عنوان مثال یک تصور اشتباه وجود دارد که افراد بالای 50 سال هر روز آسپرین مصرف کنند و می‌تواند برای فردی که بدن نیازی به این دارو ندارد زمینه‌ساز آسیب جدی شود. بنابراین مصرف هر نوع دارو بهتر است با تجویز پزشک معالج و کنترل‌های دوره‌ای باشد.