مریم‌سادات کاظمی
جراحی «پروتز» یکی از اقداماتی است که طی سال‌های اخیر مورد استقبال قرار گرفته و در موارد متعددی میتواند به بهبود مشکلات ظاهری ناشی از حواث مانند تصادف یا سوختگی کمک کند. البته بسیاری از افراد نیز به‌دلیل تغییر ظاهر، تن به چنین جراحی‌هایی می‌دهند. معمولا اگر تکنیک مناسب و توسط جراح متبحر انجام شود، عارضه خاصی اتفاق نمی‌افتد. البته بررسی وضعیت سلامت فرد و مراقبت‌های پس از جراحی نیز در بهبود نتیجه موثر است. با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم:
«من زنی ۳۳ ساله هستم که چند ماه پیش عمل پروتز باسن انجام دادم، اما حالا با مشکلات زیادی مواجه شده‌ام. ابتدا بعد از عمل، متوجه شدم که باسنم نامتقارن شده و یکی از طرف‌ها از دیگری بزرگ‌تر است. این مشکل به‌مرور شدیدتر شد و حالا وقتی به آن ناحیه فشار می‌آورم، درد شدیدی احساس می‌کنم. علاوه بر این، وقتی می‌نشینم یا فعالیتهای روزمره‌ام را انجام می‌دهم، باسنم متورم و حساس میشود. احساس می‌کنم که وضعیت بعد از عمل با آنچه انتظار داشتم، فاصله زیادی دارد. همچنین پس از عمل، از عفونت و تورم طولانی‌مدت در ناحیه جراحی رنج می‌برم. پزشک گفته که به‌دلیل واکنش بدنم به پروتز، این عفونت به‌وجود آمده و باید درمان آنتی‌بیوتیکی دریافت کنم. این موضوع علاوه بر درد، باعث اضطراب شدید من شده و شب‌ها نمی‌توانم خوب بخوابم. از طرفی، پس از جراحی، احساس می‌کنم که بدنم دچار تغییرات غیرطبیعی شده است. پوست اطراف پروتزها سفت و حساس شده و به‌نظر می‌رسد که بافت‌های زیر پوست به‌درستی تطابق نداشته باشند. این وضعیت باعث شده که نه‌تنها از ظاهر خود ناراضی باشم، بلکه انجام فعالیتهای ساده مثل ورزش یا حتی نشستن راحت هم برایم مشکل شده است. حالا به‌دنبال جراحی اصلاحی هستم، اما نگران این هستم که آیا دوباره به مشکلات جدیدی برمی‌خورم یا نیاز به برداشتن پروتزها دارم؟»
با تزریق چربی و جراحی اصلاحی می‌توان عدمتقارن پس از پروتز باسن را بهبود بخشید
دکتر سیدنجات حسینی/ استاد تمام دانشگاه
: آقای دکتر لطفا به‌عنوان اولین پرسش بفرمائید چرا ممکن است باسن پس از جراحی پروتز، نامتقارن شود؟
گاه در افرادی که از پروتز باسن استفاده می‌کنند، به‌دلیل اینکه باسن به‌طور طبیعی کوچک یا نامتقارن بوده، ممکن است پس از جراحی پروتز، این حالت اصلاح نشود. به‌طور کلی، تزریق چربی و استفاده از پروتز، روش‌هایی هستند که می‌توان به کمک آنها به باسن حجم داد. البته انواع فلپ‌ها نیز وجود دارند که در موارد پیچیده و خاص به کار می‌روند.
: چه عواملی باعث درد، تورم و حساسیت طولانی‌مدت در ناحیه جراحی می‌شوند؟
عفونت مهمترین عاملی است که میتواند باعث درد، تورم، حساسیت شود. معمولا برش جراحی در خط وسط باسن انجام میشود و پروتز در لایه‌های عضلات قرار می‌گیرد که خونرسانی خوبی دارد و باعث میشود احتمال عفونت و جابه‌جایی پروتز کاهش یابد.
: واکنش‌های بدن به پروتز معمولاً چقدر شایع هستند و چه عواملی احتمال آن را افزایش می‌دهند؟
معمولا پروتز به‌دلیل اینکه از مواد خنثی ساخته شده است، واکنش حساسیتی ایجاد نمی‌کند و به‌ندرت این مشکل اتفاق می‌افتد. البته احتمال عفونت به‌دلیل آلودگی بدن وجود دارد و در موارد معدودی ممکن است عفونت ناشی از اتاق عمل و جراح باشد.
: عفونت‌های پس از جراحی چگونه باید مدیریت شوند و چه عواملی به پیشگیری از آن کمک می‌کنند؟
اگر فرد دچار عفونت شده باشد، باید حتما توسط جراح معاینه شود. در مواردی که عفونت منجر به آبسه شده باشد، لازم است با جراحی، پروتز برداشته شود. اگر محل پروتز عفونت واضح دارد باید پروتز برداشته شود زیرا به‌عنوان یک جسم خارجی، وجود آن مانع از بهبود عفونت میشود. اما اگر عفونت خفیف باشد و و تنها درد، احساس فشار یا قرمزی مشاهده شود، احتمال بهبودی با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های مناسب وجود دارد. برای پیشگیری از عفونت، رعایت بهداشت، استفاده از تجهیزات استریل در اتاق عمل، تجویز آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه و مراقبت دقیق از محل جراحی از عوامل مهم محسوب می‌شوند.
: چه زمانی نیاز به برداشتن پروتز به‌دلیل عفونت وجود دارد؟
اگر با تجویز آنتی‌بیوتیک عفونت بهبود نیابد، خارج‌کردن پروتز ضروری است. پس از سه تا شش ماه که عفونت کاملا بهبود یافت، می‌توان دوباره پروتز را قرار داد.
: آیا درمان آنتی‌بیوتیکی به‌تنهایی کافی است یا باید جراحی مجدد انجام شود؟
در مواردی که عفونت خفیف باشد با تجویز آنتی‌بیویک مناسب، استفاده از پماد و شست‌وشو، عفونت درمان میشود. در بیشتر موارد عفونت معمولا به زخم و محل جراحی مربوط است و پروتز عفونی نمی‌شود، اما در موارد شدیدتر، جراحی و خارج‌کردن پروتز لازم است.
: آیا نوع یا جنس پروتز مورد استفاده میتواند بر مشکلات پس از جراحی تاثیرگذار باشد؟
انواع جدید پروتزها که برای سینه و باسن استفاده می‌شوند، مشکلات بسیار کمتری پس از جراحی ایجاد می‌کنند و اطمینان از بی‌خطر بودن این مواد کاملا اثبات شده است. پروتزهای جدید از ژل سیلیکون تهیه می‌شوند که پوشش مناسب دارند. البته قوام و استحکام پروتز باسن با پروتز سینه متفاوت است.
: آیا عوارض جراحی پروتز ممکن است ناشی از تکنیک جراحی یا خطا در اجرا باشد؟
بروز عفونت پس از جراحی پروتز باسن میتواند به عواملی مانند تکنیک جراحی، آلودگی بیمار یا وسایل جراحی مرتبط باشد. در برخی موارد، پروتز برای سهولت جراحی زیر چربی و در لایه زیرپوست قرار می‌گیرد که احتمال جابه‌جایی و تغییر حالت را افزایش می‌دهد. همچنین، در افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا بیماری‌های روماتیسمی دارند، احتمال بروز مشکلات کمی بیشتر از افراد سالم است.
: چه گزینه‌هایی برای جراحی اصلاحی وجود دارد و هرکدام چه مزایا و معایبی دارند؟
اگر فرد از حجم پروتز ناراضی باشد یا پروتز جابه‌جا شده و تقارن مناسبی نداشته باشد، می‌توان با تزریق چربی شکل پروتز را بهتر یا حجم باسن را بیشتر کرد. تزریق چربی براساس شکل باسن و به‌صورت لایه‌لایه انجام میشود. مزیت این روش طبیعی بودن نتیجه و کاهش احتمال عفونت است، اما ممکن است نیاز به چند جلسه تزریق باشد.
: آیا امکان استفاده از پروتز جدید وجود دارد یا بهتر است پروتزها به‌طور کامل برداشته شوند؟
در صورت عفونت پروتز، می‌توان پروتز را به روش‌های خاص مانند مواد مورد استفاده در جراحی‌های قلب، استریل کرد. روش‌های نوین با روش‌های سنتی استریل متفاوت است. اگر بیمار یا جراح از پروتز قبلی نامطمئن باشد، می‌توان پروتز جدید را جایگزین کرد، اما این اقدام ضرورتی ندارد و در بسیاری از موارد، با استریل کردن پروتز قبلی می‌توان آن را مجدداً استفاده کرد.
: در جراحی اصلاحی چگونه می‌توان تقارن باسن را بازگرداند؟
در مواردی که بیمار دچار عفونت شده باشد و آنتی‌بیوتیک نتواند عفونت را طی چند روز مهار کند، برداشتن پروتز ضروری است. پس از گذشت سه تا شش ماه و بهبود کامل عفونت، می‌توان برای قراردادن دوباره پروتز اقدام کرد. با این حال، براساس مطالعات، بسیاری از بیماران در چنین شرایطی تمایلی به قراردادن مجدد پروتز ندارند و در این موارد ممکن است هر دو پروتز برداشته شوند.
: خطرات و چالش‌های جراحی اصلاحی در مقایسه با عمل اولیه چیست؟
اگر پس از جراحی اول، سایز دو باسن یکسان نباشد و عدمتقارن اتفاق بیفتد می‌توان با تزریق چربی آن را اصلاح کرد. با این حال، تزریق چربی باید با دقت انجام شود و از تزریق به حفره‌ای که پروتز در آن قرار گرفته خودداری شود. در برخی موارد، جراحی مجدد شامل برداشتن پروتز و قراردادن دوباره آن در میان عضلات لازم است که میتواند خطراتی مانند خونریزی، هماتوم و چسبندگی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل، جراحی دوم معمولاً پیچیده‌تر و پردردسرتر است. به بیماران توصیه میشود برای چنین جراحی‌هایی حتماً به جراحان فوق‌تخصص پلاستیک مراجعه کنند.
: چه اقداماتی می‌توان در طول عمل انجام داد تا خطر عوارض کاهش یابد؟
جراح فوق‌تخصص پلاستیک با تبحر کافی میتواند این جراحی را انجام دهد. پروتز باید در فضای مناسب عضلات قرار گیرد. فضا برای قرار دادن پروتز نباید خیلی بزرگ باشد و از خط وسط باسن حدود دو تا سه سانتی‌متر فاصله داشته باشد. عضلات به‌خوبی بخیه شده و سعی شود دو فضا مشابه هم باشد و پروتز در حالت تقارن و فاصله مناسب از اطراف قرار گیرد.
: برای اطمینان از موفقیت جراحی اصلاحی، چه مراقبت‌های بعد از عمل توصیه می‌کنید؟
پس از جراحی پروتز باسن، به‌دلیل فشار ناشی از خوابیدن به پشت یا نشستن و فعالیتهای روزمره یا رانندگی و... ممکن است پروتزها جابجا یا باسن نامتقارن شود. گرچه در زمان نشستن، بیشترین فشار به استخوان ایسکیوم لگن وارد میشود اما تکیه دادن نیز میتواند بر پروتز اثر بگذارد. به‌طور کلی باید به چنین مراقبت‌هایی پس از جراحی پروتز توجه داشت و احتیاط کرد. معمولا به فرد توصیه میشود پس از جراحی تا چهار هفته به پشت نخوابد و به پهلو یا روی شکم استراحت کند. هنگام نشستن روی مبل به پشت فشار نیاورد و لبه مبل و صندلی بنشیند. پانسمان با باند و چسب مخصوص نیز در محل جراحی انجام شود که فشار به پروتز نیاید و از طرفی حرکات نابه‌جا را مهار کند.
: چه مدت زمانی لازم است تا بیمار پس از جراحی اصلاحی به وضعیت طبیعی برگردد؟
با رعایت مراقبت‌های لازم، بیمار معمولاً ظرف دو تا چهار هفته میتواند به زندگی عادی بازگردد. با این حال، همواره باید از وارد کردن فشار بیش از حد به ناحیه‌ای که پروتز قرار دارد خودداری کند؛ زیرا فشار زیاد ممکن است باعث جابجایی یا چرخش پروتز و در نتیجه ایجاد عدم تقارن شود.
: آیا امکان استفاده از روش‌های جایگزین، مانند تزریق چربی به جای پروتز وجود دارد؟
در افرادی که وزن مناسب و چربی کافی در ناحیه شکم و پهلوها دارند، یکی از روش‌های مطلوب، تزریق چربی به‌جای پروتز است. اما در بسیاری از افراد که هیچ چربی اضافی در بدن ندارند، وزن کمتر از 60-50 کیلوگرم است، بسیار لاغر هستند و ذخیره‌ای برای تزریق به باسن ندارند نیاز به پروتز است.
: آیا شرایط بدنی یا تاریخچه سلامتی این بیمار ممکن است بر نتیجه جراحی اثر گذاشته باشد؟
در افراد دیابتی، خطر عفونت بالاتر است و بروز عوارض پس از جراحی در مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر از دیگران است.
: برای بیمارانی که از مشکلات روانی مثل اضطراب ناشی از نارضایتی از ظاهر خود رنج می‌برند، چه توصیه‌ای دارید؟
به افرادی که از نظر ترکیب بدنی وضعیت متعادلی دارند اما از ظاهر بدن خود راضی نیستند، توصیه میشود حتما به روانشناس مراجعه کنند تا علت چنین تصوراتی مشخص شود. در مواردی که به گفته اطرافیان و جراح وضعیت فرد طبیعی است، دلیلی برای جراحی وجود ندارد.
اطمینان از عدم ابتلا به اختلال «بدریخت‌انگاری» پیش از جراحی زیبایی ضروری است
دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم/ استاد دانشگاه
گرایش به جراحی‌های زیبایی که طی سال‌های اخیر رواج گسترده‌ای پیدا کرده است به عوامل مختلفی مرتبط میشود. به‌طور کلی، بعضی از افراد به‌خصوص خانم‌ها تمایل ذاتی به جلوه‌گری دارند و حتی اگر نتوانند به تغییر موردنظر در زمینه اندام برسند، به زیبایی صورت گرایش پیدا می‌کنند.
به‌نظر می‌رسد هزینه‌های زیبایی در ایران نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است که میتواند عامل دیگری در افزایش این تمایل باشد. ضمن اینکه در کشورهای پیشرفته، پیش از هر اقدام زیبایی حتما نظر روانشناس مبنی بر اطمینان سلامت روان و عدم ابتلا به اختلال روانی مانند «خود بدریخت‌بینی» ضروری است. مبتلایان به این اختلال همواره دوست دارند تغییراتی در ظاهر خود ایجاد کنند. اما در کشور ما توجه خاصی به این مقوله نمی‌شود و در بسیاری موارد افراد برای جراحی زیبایی به جراح مراجعه می‌کنند و بدون مشورت با روانشناس این اقدامات انجام میشود و متاسفانه گاه جنبه‌های اقتصادی نیز بر جنبه پزشکی غلبه دارد.
اختلال شخصیت «هیستریونیک» فرد را به جلوه‌گری غیرمعقول وامی‌دارد
در این زمینه لازم است به اختلال شخصیت «هیستریونیک» یا «نمایش‌گری» نیز اشاره کرد. افراد مبتلا به این اختلال عمدتا در جستجوی جلب‌توجه هستند. گاه در موارد خفیف‌تر فرد در باشگاه بدنسازی شرکت می‌‌کند که در مورد آقایان و بانوان دیده میشود و در بعضی موارد گرایش به عمل‌های جراحی زیبایی مکرر وجود دارد تا در نهایت وضعیت بهتری برای خود ایجاد کنند. اختلال شخصیت هیستریونیک شدید طوری است که حتی فرد تمایل به جلوه‌گری با لباس‌هایی با رنگ‌ها و مدل‌های خاص و آرایش صورت متفاوت دارد.
در بعضی موارد نیز هدف افراد از این تغییرات، جلوه‌گری و جلب‌توجه طرف مقابل است و حتی الزاما نیت بدی ندارند و در جستجوی دریافت عشق و همسر ایده‌آل هستند. در حالی‌که غافل هستند حتی اگر با این شرایط برای ازدواج انتخاب شوند، مدت زمان طولانی در یک رابطه نمی‌مانند زیرا افراد دیگری نیز ممکن است با جلوه‌گری بیشتر و بهتر در مسیر زندگی آنها قرار گیرند. از همین‌رو گرایش به چنین رویه‌ای برای همسریابی هرگز توصیه نمی‌شود.
مشورت با روانشناس پیش از جراحی زیبایی ضروری است
البته این موارد به جراحی‌های زیبایی برمی‌گردد و تمایل به زیبایی‌های خدادادی و درونی امری طبیعی و متفاوت با این مقوله است. ضمن اینکه نباید با جراحی‌های زیبایی به‌منظور درمان نیز اشتباه گرفت. جراحی در مواردی که به‌دلایل بهداشتی مختلف ضروری است نیز حتما باید انجام شود و با مقوله جلوه‌گری و جراحی‌های بی‌مورد متفاوت است.
به‌طور کلی افرادی که گرایش به جراحی‌های زیبایی دارند حتما لازم است از نظر سلامت روان و اختلال بدریخت‌انگاری و نمایش‌گری بررسی شوند. حتی باید از عدم ابتلا به شادی بیش از حد که در بیماری مانیا دیده میشود نیز اطمینان حاصل شود. اگر فرد از شخصیت باثبات و سالم برخوردار است و تحت‌نظر پزشک متخصص نیاز به جراحی ضروری باشد، نگرانی در مورد رفتارهای عجیب و انجام جراحی‌های متعدد وجود ندارد.
درمان‌های موضعی برای عوارض جدی پروتز کفایت نمی‌کند
دکتر معصومه روحانی‌نسب/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
در برخی موارد، بافت اطراف پروتز در طولانی‌مدت ممکن است دچار التهاب، کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم) و درد شود. این وضعیت میتواند به بروز عفونت‌های ثانویه ناشی از میکروب‌های مقاوم منجر شود. التهاب‌های عمقی، مکرر و طولانی‌مدت، همچنین عفونت‌های مزمن و کلسیفیکاسیون، عواملی هستند که موجب سفتی، درد و حساسیت در ناحیه می‌شوند. نوع نامناسب پروتز، تکنیک جراحی اشتباه مانند اعمال کشش یا فشار بیش از حد برای قراردادن پروتز، عدم مهارت کافی جراح و شرایط ذاتی بیمار در بروز التهابات از مهمترین عواملی هستند که می‌توانند به عوارض متعددی منجر شوند.
عفونت، عارضه شایع پروتز نامناسب
عفونت یکی از رایج‌ترین مشکلات در پروتزهای نامناسب است. در چنین مواردی، ممکن است میکروارگانیسم‌های مقاوم نیز وارد عمل شوند و با ایجاد یک چرخه معیوب، التهاب و علائم بیمار تشدید شوند. تغییر رنگ پوست به قرمز یا بروز التهاب، از نشانه‌های هشداردهنده مهم هستند. علائمی همچون حساسیت و سفتی بافت نیز باید جدی گرفته شوند. امروزه بیماران زیادی به‌دلیل استفاده از پروتز نامناسب، عدم‌مهارت جراح یا تکنیک اشتباه دچار التهاب، عفونت، فیبروز، سفتی یا کلسیفیکاسیون می‌شوند که با درد شدیدی همراه است. در این موارد، درمان‌های موضعی به‌تنهایی کافی نیستند و معمولاً نیاز به درمان‌های سیستمیک وجود دارد. این درمان‌ها شامل آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا تزریقی، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کورتون‌ها یا متوتروکسات و تزریق‌های متعدد داروهای ضدالتهاب هستند.
اگر این عوارض بهبود نیابند، ممکن است بیمار با درد، بدشکلی و ناراحتی قابل‌توجهی روبه‌رو شود. پس از رفع عفونت، روش‌های نوین مانند لیزرهای ضدالتهاب (PDP و IPL) برای کاهش التهاب مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین لیزرهایی همچون CO2 فرکشنال و تکنیک نیدلینگ برای بهبود جوشگاه‌های ایجادشده مفید هستند. البته اولین و ضروری‌ترین اقدام در صورت بروز عوارض شدید، برداشتن پروتز نامناسب است. پس از آن، درمان‌های سیستمیک و موضعی با توجه به شرایط بیمار و شدت علائم تجویز می‌شوند تا مشکلات به‌طور کامل برطرف شوند.