مریم سادات منصوری
در «میزگرد تغذیه» این شماره میزبان خانم جلیلی هستیم که می‌گوید دختر 5 ساله‌اش غذا کم میخورد اما کاملا شاداب و پرتحرک است و بیشتر اوقات منتظر است تا مادر غذا به دهانش بگذارد. در ادامه با نحوه تغذیه این کودک آشنا می‌شویم و نظر متخصصان «سلامت» را هم می‌پرسیم.
خانم جلیلی که از کمبود وزن فرزندش نگران است، می‌گوید:
خودش به‌تنهایی غذا نمی‌‌خورد!
: خانم جلیلی ابتدا کمی در مورد شرایط عمومی فرزندتان توضیح دهید.
دخترم 5 ساله است، 110 سانتی‌متر قد و 15 کیلوگرم وزن دارد. در دوران شیرخوارگی مطابق نمودار رشد، وزن می‌‌گرفت و از نظر غذایی نیز بسیار خوب شیر و غذای کمکی میخورد. اما به‌تدریج که بزرگتر شد، مقدار غذای کمتری میخورد.
: از نظر تحرک و بازی چطور است؟
پرتحرک و پرانرژی است و روابط اجتماعی خوبی با دیگران دارد. چاشت مهدکودک را معمولا کامل میخورد و حتی اگر در شرایطی مانند حضور پیش مادربزرگ بهخوبی غذا میخورد اما در منزل اگر غذا به دهانش نگذارم، خودش به‌تنهایی و به‌طور کامل غذا نمی‌‌خورد.
: به متخصص کودکان مراجعه کرده‌اید؟
بله، به‌طور منظم تحت‌نظر متخصص کودکان بود و پس از بررسیهای مختلف مشخص شد مشکل خاصی ندارد. البته به‌تازگی برای پیشگیری از کمبود ویتامین برایش شربت سانستول خریدم.
: آیا همه مواد غذایی اصلی را میخورد؟
انواع گوشت‌ها را به‌خصوص اگر به‌شکل کبابی یا خورشت باشد بهخوبی میخورد. برنج و نان هم همین‌طور. علاقه خاصی به پنیر ندارد اما ماست و دوغ به اندازه معمول میخورد. کره و مربا و ارده را در وعده صبحانه با اشتها میخورد. به تخم‌مرغ به‌خصوص نیمرو با کره نیز بسیار علاقه دارد. به‌طور کلی، همه غذاها را کم میخورد و حتما غذاها باید خوشمزه باشند والا مصرف شان نمی کند.
به‌نظر خودم اینکه هنوز به او غذا می‌دهم عادت اشتباهی است و باعث شده مدت طولانی مشغول بازی باشد. بارها تصمیم گرفتم به این مساله توجه نکنم تا خودش با احساس گرسنگی به غذا خوردن تمایل پیدا کند اما در شرایط گرسنگی شدید، عصبی می‌شود و برای اینکه از این حالت او نگران می‌شوم باز هم خودم فورا لقمه‌ها را در دهانش می‌گذارم.
احتمال مشکل غددی در کودک
با وزن کم به نسبت قد ضعیف است!
دکتر علیرضا ناطقیان/ استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران
در کودکانی که وزن آنها کمتر از قد است، غالبا مشکلات تعاملی از نظر تغذیه‌ای وجود دارد و خانواده بیش از حد روی آنها فشار برای غذاخوردن می‌آورند. همچنین، امکان دارد این حالت به‌دلیل وسواس والدین در انتخاب غذا باشد که عمدتا بچه‌های تک‌فرزند دیده می‌شود.
البته بهتر است وضعیت سلامت کودک از نظر آلرژی غذایی، سوءجذب موادمغذی و مسائل مربوط به دستگاه گوارش نیز بررسی شده و اطمینان از عدم‌ابتلا به چنین بیماری‌هایی حاصل شود.
به‌طور کلی، احتمال اینکه کودک با وزن کم به نسبت قد مشکل غددی داشته باشد، پایین است. مشکلات غددی عمدتا با کاهش قد همراه هستند.
در مورد این کودک ابتدا لازم است شرح حال دقیق از نظر تعامل خانواده با کودک و نحوه برخورد از نظر ارائه غذا گرفته شود. سپس در صورتی‌که مشکلی در این زمینه نباشد، ممکن است متخصص کودکان تصمیم به بررسیهای هورمونی را لازم بداند.
تاکید دکتر محمدرضا وفا به خانم جلیلی:
روند منحنی کارت رشد ملاک ماست!
: آقای دکتر، با توجه به توضیحات خانم جلیلی، وزن نگرفتن کودک 5 ساله مساله نگران‌کننده‌ای است؟
مهمترین نکته نشان‌دهنده سلامت کودک، جنب‌وجوش، تحرک و شادابی است. انتظار چاق شدن کودک پنج ساله بسیار اشتباه است چراکه چاقی کودکی سر منشاء بیماری‌های مزمن بزرگسالی است. سوءتغذیه در دوران کودکی فقط کم‌وزنی نیست و چاقی یا افزایش درصد چربی بدن نیز نوعی از سوءتغذیه محسوب می‌شود که می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن در بزرگسالی باشد. بنابراین، همه والدین توجه داشته باشند که ایده‌آل‌ترین حالت برای کودکان از بدو تولد تا 18 سالگی که پایان رشد فیزیکی است، حفظ وزن در محدوده وزن سالم و از همه مهم‌تر ترکیب مناسب بدن است. منظور از ترکیب بدن این است که گاه قد فرد از نظر ظاهری متناسب با وزن است اما به‌دلیل کم‌تحرکی، بافت ماهیچه‌ای نسبت به سن کمتر و بافت چربی بدن بیشتر است. در واقع، اگر بافت چربی بدن زیاد باشد، کودک چاق محسوب می‌شود.
: قد این کودک حدود 110 و وزنش 15 کیلوگرم است. آیا از نظر شاخص‌های رشد در وضعیت مطلوبی قرار دارد؟
برای تشخیص قد و وزن کودک حتما نیاز به بررسی این شاخص‌ها متناسب با کارت رشد است. در مورد کودکان از بدو تولد تا 18 سالگی و به‌خصوص طی شش سال اول، حتما باید به منحنی‌های کارت رشد توجه شود زیرا با یک نوبت اندازه‌گیری قد و وزن نمی‌توان قضاوت دقیق داشت.
به‌عبارتی، حتما در ارزیابی وضعیت رشد باید به شاخص‌های قد و وزن در ماه‌های قبل نیز دقت داشت. اگر وزن نسبت به ماه قبل کاهش یافته، کندی رشد و اگر قد در سن رشد و طی دو تا سه ماه ثابت مانده، واماندگی رشد گفته می‌شود. بنابراین، ارزیابی سلامت کودکان بسیار حساس‌تر، دقیق‌تر و جدی‌تر از بزرگسالان است چراکه کوچکترین غفلت بر رشد قدی کودکان اثر می‌گذارد و در حال‌حاضر قد یکی از مهمترین شاخص‌های سلامت آینده به‌خصوص برای دختران است.
اما به‌طور کلی، در مورد ریحانه باید گفت که در محدوده قد و وزن نرمال قرار دارد. بار دیگر تاکید می‌شود که قضاوت نقطه‌ای در مورد رشد کودکان صحیح نیست و حتما باید قد و وزن طی ماه‌های متوالی مدنظر قرار گیرد. ضمن اینکه بازی، تحرک و شادابی او بسیار مسرت‌بخش است و نشانه سلامت محسوب می‌شود. البته خانواده حتما باید اصول کلی تغذیه سالم را رعایت کنند و اگر نگرانی در مورد رشد فیزیکی کودک دارند، می‌توانند تحت‌نظر متخصص کودکان برنامه غذایی دقیقی را در نظر بگیرند.
: خانم جلیلی اذعان می‌کند که کودکش معمولا همراه با سایر اعضای خانواده غذا نمی‌‌خورد و مادر حین تماشای تلویزیون یا بازی با موبایل غذا به او غذا می‌دهد. این نحوه غذاخوردن کودک صحیح است؟
معمولا مادران در مورد غذاخوردن فرزندان به‌خصوص فرزند اول حساسیت‌های بی‌مورد دارند که راه‌رفتن با کودک برای هر لقمه غذا و غذا دادن حین تماشای تلویزیون یا بازی با موبایل از جمله مهمترین عادت های اشتباه محسوب می‌شود. در چنین شرایطی کودک نحوه صحیح غذاخوردن را نمی‌آموزد و از آنجا که مطمئن است مادر غذا را به دهان او می‌گذارد، مدام مشغول بازی می‌شود. از همین‌رو، لازم است مادر حتما این رویه را به‌تدریج کنار بگذارد و شرایطی فراهم آورد که کودک در زمان غذا خوردن کاملا تمرکز بر غذا خوردن داشته باشد. کودک در این سنین باید تا حد امکان مستقل غذا بخورد و مادر فقط غذا را مطابق با ذوق و سلیقه برای او تهیه کند. ضمن اینکه می‌‌توان از روانشناس رفتاری کودک نیز کمک گرفت تا شیوه رفتاری تغذیه کودک اصلاح شود.
: این کودک تمایل چندانی به پنیر و ماست ندارد اما تخم‌مرغ نیمرو با کره را بسیار با اشتها میخورد. آیا نخوردن محصولات لبنی و خوردن روزانه تخمر‌مرغ مشکلی برای سلامت وی ایجاد می‌کند؟
به‌طور کلی، مصرف همه گروه‌های غذایی برای تامین نیازهای بدن ضروری است و لبنیات نیز به‌عنوان مهمترین منابع کلسیم باید در برنامه روزانه گنجانده شود. اما نکته بسیار مهم اینکه تغییر عادت های غذایی باید بسیار تدریجی باشد. به‌عنوان مثال، بعضی از بچه‌ها ماهی نمی‌‌خورند اما مادر می‌تواند متناسب با ذائقه کودک مبنی بر تمایل به گوشت مرغ یا گوسفند، به نسبت 10 درصد ماهی در غذای همیشگی با همان طعم، بو، بافت و رنگ غذا که برای کودک خوشایند است، آماده کند. به‌تدریج این نسبت افزایش می‌یابد و کودک به طعم و مزه خوراکی‌های جدید عادت می‌کند. البته این تغییر باید با صبر و هنر مادر توام باشد و تنوع در برنامه غذایی کودک لحاظ شود. نکته حائزاهمیت دیگر اینکه عادت‌دادن بچه‌ها به طعم‌های قوی و با روغن زیاد و کره درست نیست. بعضی بچه‌ها غذا را صرفا با ماست، ترشی یا ادویه‌های تند و شور میل می‌کنند در حالی‌که این نحوه غذا خوردن برای سلامت مضر است و حتی‌الامکان باید سعی کرد طعم‌ها ملایم باشد.
تخم‌مرغ یکی از بهترین منابع پروتئین است و گنجاندن آن در رژیم غذایی می‌تواند به تامین نیازهای بدن کودک کمک کند. اما اگر همیشه با کره زیاد تهیه می‌شود، بهتر است به‌تدریج مقدار کره کم شده و خوراکی‌های دیگر به تخم‌مرغ اضافه شود تا ذائقه کودک به خوراکی‌های جدید نیز عادت کند.