مریم سادات کاظمی
تجمع مواد زائد در بدن و مواجهه آن با آلاینده‌های محیطی و غذایی جزء علت های مهم ابتلا به بیماری‌های مختلف محسوب می‌شود. در این شرایط، سطح رادیکال‌های آزاد در بدن افزایش می‌‌یابد و موجب اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن خواهد بود. در این شرایط، التهابی ایجاد می شود که منشا بروز بسیاری از بیماری‌ها نظیر بیماری‌های مفصلی، گوارشی و... است. رعایت اصول تغذیه صحیح نقش مؤثری در مقابله با این ترکیبات آسیب‌رسان به سلامت دارد اما تبلیغات متعددی به‌منظور رعایت سبک غذایی خاص یا گنجاندن بیشتر انواع سبزیجات در رژیم روزانه به‌منظور پاکسازی و سم‌زدایی بدن دیده می‌شود. گرچه فواید سبزیجات بر کسی پوشیده نیست اما مسئله مهم این است که بتوان بین باورهای صحیح و علمی با تبلیغات سودجویانه تفاوت قائل شد. اینها مواردی هستند که در صفحه «زیرذره بین تغذیه» این هفته به آنها اشاره کرده ایم.

رژیم های غذایی به‌عنوان «سم‌زدایی»
به شکلی که تبلیغ می‌شوند، مبنای علمی ندارند!
 دکتر محمدرضا وفا
استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران
سموم تولید شده در بدن عمدتا حاصل متابولیسم مواد غذایی هستند یا از طریق خوردن و آشامیدن خوراکی‌های مختلف وارد بدن می‌شوند. مهم‌ترین ارگانی که وظیفه جمع‌آوری و تغییر شکل سموم را دارد، کبد است. کبد سموم را از طریق آب به کلیه‌ها می‌فرستد تا از طریق ادرار از بدن دفع شود.

امروزه، مطالب مختلفی به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی در مورد «پاکسازی» و «سم‌زدایی» از بدن دیده می‌شود اما باید دانست که این واژه‌‌ها جنبه علمی ندارند. البته اگر منظور از رژیم‌هایی که در سم‌زدایی و پاکسازی بدن نقش دارند، کمک به کبد و کلیه در بهبود عملکرد طبیعی باشد، منطقی به‌نظر می‌رسد. اما بعضی از افراد با استفاده از تبلیغات و القای باورهای اشتباه سعی در سودآوری دارند که ضرورت شناخت دقیق این موارد اهمیت خواهد داشت.

آنچه از نظر علمی صحیح است اینکه گنجاندن مقدار کافی میوه‌ها، سبزی ها و صیفی‌های تازه در برنامه غذایی می تواند به دفع مواد سمی و زائد از بدن کمک کند. چراکه این خوراکی‌ها به‌دلیل وجود آنتی‌اکسیدان ها، ویتامین‌های E،C و فلاونوئیدها می‌توانند سلول‌های کبد را در برابر آسیب‌های سموم محافظت کنند و به‌عبارتی به عملکرد طبیعی کبد برای سم‌زدایی از بدن کمک کنند.

نکته مهم دیگر در این فرایند، نوشیدن آب است. آب بهترین و مؤثرترین نوشیدنی است که می‌تواند ترکیبات حاصل از متابولیسم بدن و سموم را در خود حل کرده و از طریق کلیه دفع کند. بنابراین، نوشیدن مقدار کافی آب برای بهبود عملکرد کبد و کلیه‌ها بسیار ضروری است.

بیشترین ترکیبات زائد در بدن ناشی از پروتئین‌ها
ترکیبات زائد حاصل از متابولیسم، بیش از همه مربوط به پروتئین‌ها می‌شود. توجه به موادغذایی از نظر شیمیایی نشان می‌دهد نیتروژن تنها عنصری است که مقدار زیاد آن در بدن در واکنش‌های طبیعی شرکت ندارد و افزایش مقادیر آن مشکل‌ساز خواهد بود.

در واقع، از طریق نیتروژن یا ازت انرژی تولید نمی‌شود در حالی‌که ترکیبات کربوهیدراتی و چربی می‌توانند در متابولیسم انرژی شرکت کنند و ماحصل آنها یعنی آب و دی‌اکسیدکربن از طریق کلیه‌ها و تنفس از بدن دفع می‌شوند. مقدار اضافی ازت در کبد تجمع می‌یابد و به‌ اوره یا اسیداوریک تبدیل می‌شود و سپس از طریق خون به کلیه‌ها می‌رسد که به‌عنوان مواد سمی و زائد دفع می‌شوند.

طی این فرایند متابولیسم، مقدار زیادی رادیکال‌های آزاد تولید می‌شود که این ترکیبات نیز می‌توانند زمینه‌ساز آسیب سلولی باشند. از همین‌رو، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قابلیت از بین‌بردن رادیکال‌های آزاد و مانع از بروز آسیب به سلول‌های بدن را دارند. میوه‌ها، سبزی ها و صیفی‌ های تازه بهترین منابع آنتی‌اکسیدانی هستند که می‌توانند با رادیکال‌های آزاد به‌عنوان ترکیبات سمی بالقوه خطرناک مقابله کنند.

التهاب ناشی از استرس اکسیداتیو عامل آسیب سلولی
بیان ساده اما علمی در مورد پاکسازی بدن حاکی از آن است که همه آسیب‌هایی که به بدن می‌رسد از طریق استرس اکسیداتیو و التهاب ناشی از رادیکال‌های آزاد است. در واقع، رادیکال‌های آزاد توسط سیستم ایمنی بدن به‌عنوان دشمن شناخته می‌شوند و سیستم ایمنی همورال و سلولی علیه این ترکیبات فعالیت می‌کنند و ترکیبات آنتی‌بادی و آنتی‌ژنی که توسط سیستم ایمنی در بدن به‌وجود می‌آیند زمینه‌ساز بروز التهاب خواهند بود. بنابراین، التهاب و استرس اکسیداتیو جدا نیستند و در هر قسمتی از بدن که استرس اکسیداتیو وجود داشته ‌باشد، در پی آن احتمال التهاب نیز ایجاد می‌شود که آسیب‌های سلولی رخ می‌دهد.  

در مورد رژیم‌های غذایی با هدف پاکسازی و سم‌زدایی بدن حتما لازم است ویژگی‌های خاص هریک بررسی شود تا بتوان به تاثیر آنها در این زمینه دست یافت. 

به‌عنوان مثال، رژیم غذایی مدیترانه‌ای به‌عنوان رژیم غذایی سالم و ضدسموم بدن شناخته می‌شود و در بهبود همه بافت‌های بدن نقش دارد. اما رژیم‌های ساختگی و بدون پشتوانه علمی را نمی‌توان مبنای علمی برای دفع سموم از بدن دانست.  ضمن اینکه کاربرد واژه سم مفهوم سنگینی برای مخاطب عام دارد و متاسفانه بستر سوءاستفاده برای تبلیغات تجاری را فراهم می‌آورد. از همین‌رو پیش از پیروی هر نوع رژیم غذایی، توصیه می‌شود با متخصص تغذیه در مورد اصول و عملکرد آن مشورت کنید.  



برای دریافت فواید لیمو
نیازی به خرد کردن و نگهداری آن در آب نیست!
 دکتر حسین ایمانی
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
اساس همه رژیم‌های صحیح غذایی بر این است که مقدار 3 درشت‌مغذی کربوهیدرات‌، چربی‌ و پروتئین‌ در حد تناسب و تعادل باشد. یکی از مباحثی که این روزها بین مردم رایج شده، رعایت رژیم‌های غذایی با هدف پاکسازی و سم‌زدایی است.

 اما در واقع، رژیم خاصی به این منظور در دنیا از نظر علمی شناخته نشده ‌است. گرچه ممکن است رژیم‌های بر پایه گیاهخواری گاهی اوقات برای بهبود عملکرد بدن توصیه ‌شود اما در این نوع رژیم‌ها نیز صرفا گیاهخواری مدنظر نیست و حتما باید شیر و تخم‌مرغ نیز در برنامه غذایی جای بگیرد و به‌عبارتی حتی گیاهخواری محض نیز توصیه نمی‌شود.

کاهش ارزش تغذیه ای میوه‌ها و سبزیجات با خردکردن و نگهداری آنها در آب
گاهی توصیه‌های غذایی مانند مصرف آب به همراه تکه‌های لیمو یا نعناع تازه دیده می‌شود در حالی‌که تاثیر خاصی برای سلامت بدن نداشته و حتی ارزش تغذیه ای چنین مواد غذایی نیز از بین می‌رود. در واقع، اگر آب لیمو یا سبزی به‌تنهایی مصرف شوند، املاح و ویتامین‌ها بهتر از اینکه خرد شده و در آب باقی بمانند، جذب می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر لیمو برش داده ‌شود و در یخچال باقی بماند، ویتامینC موجود در آن اکسید شده و ارزش تغذیه ای آن تا روز بعد به نصف کاهش می‌یابد. علاوه بر اینکه رژیم خاصی از نظر پاکسازی و سم‌زدایی وجود ندارد و خردکردن و نگه‌داشتن میوه‌ها و سبزیجات در آب مانع از حفظ و جذب ارزش تغذیه ای کامل آنها نمی‌‌شود. در کل، بهترین رژیم‌های غذایی برای این منظور، اختصاص 50 تا 55 درصد سهم غذایی به کربوهیدرات، 30 درصد به چربی و حدود 15 تا 20 به پروتئین است.

کاهش وزن اصولی بهترین اقدام برای بهبود عملکرد کبد
در مورد افراد مبتلا به مشکلات کبدی توصیه می‌شود به مقدار زیاد سبزیجات مصرف کنند زیرا حاوی مقدار بالایی فیبر هستند. مزیت سبزیجات این است که برخلاف میوه‌‌ها، قند فروکتوز ندارند. گرچه میوه‌‌ها نیز دارای فیبر هستند اما به‌دلیل قند فروکتوز باید برای این افراد با احتیاط بیشتری مصرف شود.

به‌طور کلی، بهترین اقدام برای بهبود عملکرد کبد، کاهش وزن اصولی در حد 2 تا 4 کیلوگرم در ماه است. همچنین، بهتر است که در رژیم غذایی از کربوهیدرات‌هایی مانند غلات سبوس‌دار استفاده شود و میوه‌ها و سبزیجات به‌خصوص سبزیجات به مقدار کافی در همه وعده‌های غذایی به مصرف برسند.

در مورد میوه‌ها نیز توصیه می‌شود حتی‌الامکان میوه تازه میل شود و آبمیوه کمتر باشد زیرا آبمیوه در مقدار زیاد حاوی فروکتوز بالایی است و مقدار زیاد فروکتوز می‌تواند در بدن به تری‌گلیسرید تبدیل شود و خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهد.  



ناشتا آب بنوشید!
 دکترغلامرضا کردافشاری
عضو هیات علمی دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران
بدن ما طی شبانه‌روز در معرض سموم مختلف تنفسی، خوراکی، پوستی و... قرار می‌گیرد. به‌علاوه، عدم دفع کامل و کافی مواد زائد حاصل از هضم مواد غذایی، به تجمع سموم در داخل بدن منجر می‌شود.

در طب سنتی، برای پاکسازی سموم بدن از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که رعایت 6 اصل ضروری حفظ سلامت شامل پرهیز از قرار گرفتن در معرض هوای آلوده و نیز راهکارهای جلوگیری از اثر سوء آلودگی هوا بر بدن، اصلاح شیوه خوردن و آشامیدن و پرهیز از خوردن غذاهای دیرهضم و خوراکی‌های صنعتی، ورزش صحیح و استراحت کافی، تنظیم زمان خواب و بیداری، پرهیز از یبوست، پرهیز از هیجانات روانی از جمله آنهاست.

اصلاح هضم و رعایت 6 اصل ضروری حفظ سلامت باعث می‌شود مواد زاید و سموم کمتری در بدن تجمع پیدا کنند و پاکسازی آنها به‌راحتی صورت گیرد. یکی از این موارد خوراکی با تاثیر پاکسازی مواد زاید از بدن با استفاده از ماء‌الجبن یا آب پنیر است.

برای تهیه ماءالجبن، 1 کیلوگرم شیر ترجیحا غیرپاستوریزه را 20 دقیقه بجوشانید و در حین جوشیدن کمی سرکه یا آبلیموی طبیعی به آن اضافه کنید تا شیر دلمه ببندد. سپس مایع را در پارچه‌ای بریزید تا آب آن از پنیر حاصله، جدا شود. آبی که از پارچه خارج می‌شود را در ظرفی جمع کرده و در 3 مرحله به فاصله 10 دقیقه از یکدیگر میل کنید. توجه داشته باشید که ماءالجبن را باید به صورت گرم میل کنید. ورزش در فواصل مصرف آن، باعث افزایش تأثیر ماءالجبن خواهد ‌شد. ماء‌الجبن باید صبح ناشتا میل شود و یک و نیم تا دو ساعت بعد از آن صبحانه میل نشود. می توان  یک تا دو قاشق غذاخوری خاکشیر را نیز به یک لیوان ماء الجبن اضافه و میل کرد.

مصرف ماء‌الجبن یا آب پنیر حداقل به مدت 40 روز، یبوست را برطرف کرده، کبد را پاکسازی می کند و رنگ پوست را روشن و شفاف می سازد. این ترکیب در پاکسازی سایر اعضای بدن به‌خصوص مغز از مواد زاید نیز نقش دارد، به علاوه یکی از مهمترین پروتئین‌های مغذی بدن است که در ورزشکاران حرفه ای موجب تقویت بدن و عضلات می‌شود. افرادی که مشکلات حاد معده مانند نفخ و ریفلاکس شدید دارند باید ماء الجبن را با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف کنند.

یکی دیگر از موارد پاکسازی بدن که در واقع ساده‌ترین و کم هزینه‌ترین روش پاکسازی بدن است، نوشیدن آب جوش در صبح ناشتاست. نوشیدن آب جوش ناشتا به‌خصوص در فصول سرد سال، برای بیمارانی که از خلط پشت حلق، تشنج و بیماری‌های روانی رنج می‌برند، مفید است زیرا نوشیدن این آب باعث می‌شود، مواد زاید مغز را از بین ببرد. این آب برای بیماران دچار فراموشی و بی‌خوابی نیز مفید است. حتی نوشیدن آب جوش ناشتا برای بیماران دچار ورم‌های بناگوش، آفت، زخم‌های دهان و زخم‌های لثه توصیه می شود. آب جوش ناشتا، ملین، ادرارآور و قاعده‌آور است اما زیاده‌روی در مصرف آن به علت افزایش ‌دادن رطوبت دستگاه گوارش مضر است.