مریم منصوری
نمایشگاه بین‌المللی تجهیزات پزشکی، دندان‌پزشکی، دارویی و آزمایشگاهی «ایران‌هلث» به‌عنوان قدیمی‌ترین و یکی از معتبرترین رویدادهای حوزه سلامت کشور، از ۱۸ تا ۲۱ خرداد در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار می‌شود؛ رویدادی که طی سال‌ها به دومین گردهمایی بزرگ منطقه‌ای در صنعت تجهیزات پزشکی و خدمات وابسته بدل شده و بستری برای تبادل دانش، معرفی فناوری‌های نوین و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی فراهم کرده است.
در این نمایشگاه، بیش از ۲۵۰۰۰ بازدیدکننده متخصص از جمله فعالان حوزه سلامت، تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران، استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان از داخل و خارج کشور حضور خواهند یافت.
ایران‌هلث امسال نیز با تمرکز بر نوآوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی در پزشکی، تجهیزات پوشیدنی هوشمند و تعاملات فناورانه در حوزه دارو و سلامت، تلاش دارد نقشی راهبردی در مسیر توسعه صنعت سلامت کشور ایفا کند. از همین رو، در آستانه گشایش این رویداد مهم، نشست خبری ویژه‌ای با حضور دکتر علی جعفریان، مشاور عالی و جانشین وزیر بهداشت و مهندس مهدی صفاری‌نیا، رئیس پارک فناوری پردیس و مسئول برگزاری نمایشگاه ایران‌هلث در وزارت بهداشت برگزار شد تا ضمن تشریح برنامه‌های ایران‌هلث ۱۴۰۴، به دغدغه‌ها و تحولات پیش‌روی این صنعت نیز پرداخته شود.
فضای نمایشگاهی پاسخ‌گوی رشد صنعت سلامت کشور نیست
مهندس مهدی صفاری‌نیا، رئیس پارک فناوری پردیس و مسئول برگزاری نمایشگاه ایران‌هلث، با اشاره به آغاز بیست‌وششمین دوره نمایشگاه گفت: «نمایشگاه ایران‌هلث بزرگ‌ترین رویداد حوزه سلامت کشور است و پارک فناوری پردیس به‌واسطه فعالیت شاخه سلامت خود یعنی پارک فناوری سلامت پردیس که با تأیید و مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت می‌کند، تلاش کرده نمایشگاه بین‌المللی تجهیزات پزشکی، دندان‌پزشکی، دارویی و آزمایشگاهی را به جایگاه شایسته‌اش بازگرداند؛ جایگاهی که در سال‌های گذشته داشته و باید بار دیگر به اوج خودش برسد.» وی با تأکید بر نقش پارک فناوری پردیس در ارتقای کیفیت این رویداد افزود: «ما سعی کرده‌ایم از ظرفیت مأموریتی خود در حوزه فناوری برای ارتقای سطح نمایشگاه استفاده کنیم.» صفاری‌نیا با اشاره به استقبال چشمگیر شرکت‌ها برای حضور در این نمایشگاه گفت: «بیش از ۱۲۰۰ تقاضا از سوی شرکت‌ها برای حضور در این دوره دریافت شده است. اما با توجه به ظرفیت تعیین‌شده از سوی شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی، که شامل ۱۲ سالن و ۳۸ هزار متر مربع فضای نمایشگاهی است، تاکنون تنها توانسته‌ایم ۵۸۰ شرکت را جانمایی کنیم و در حال حاضر امکان استقرار تقاضاهای جدید فراهم نیست.»
او این استقبال گسترده را نشانه‌ای از رشد چشمگیر زیست‌بوم فناوری کشور دانست و اظهار داشت: «این مایه خوشبختی است که امروز ظرفیت حوزه دانش و فناوری کشور به سطحی رسیده که اگر تمام فضای نمایشگاه بین‌المللی را هم به حوزه سلامت اختصاص دهیم، باز هم با کمبود جا مواجه خواهیم شد. این یک افتخار ملی است؛ زمانی تعداد شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان ما در حوزه تجهیزات پزشکی و دارویی به اندازه چند سالن محدود بود، اما امروز اگر اراده دولت و نظام معطوف به برگزاری یک نمایشگاه در شأن بین‌المللی باشد، می‌توان با قاطعیت گفت فضای فعلی نمایشگاه پاسخ‌گوی نیاز این بخش نخواهد بود. با وجود این، تمرکز اصلی ما در نمایشگاه امسال، بر شرکت‌های فعال در حوزه تجهیزات پزشکی قرار دارد.»
۳۵ رویداد جانبی و حضور هیئت‌های تجاری از ۲۰ کشور در ایران‌هلث ۱۴۰۴
رئیس پارک فناوری پردیس در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه رویکرد این دوره از نمایشگاه صرفاً نمایش محصولات نیست، گفت: «بیش از ۳۵ رویداد جانبی در کنار نمایشگاه امسال خواهیم داشت که شامل نشست‌های فناورانه، نشست‌های مذاکرات تجاری و فعالیت‌هایی است که می‌تواند به رونق حوزه نمایشگاهی و حوزه سلامت کشور کمک کند؛ چه در تعاملات بین بخش خصوصی و خصوصی، چه بین دولت و بخش خصوصی و همچنین میان دانشگاه‌ها و شرکت‌های فعال.» او با اشاره به حضور مهمانان خارجی در این دوره گفت: «بیش از ۱۰۰ نفر از اعضای هیئت‌های تجاری از ۲۰ کشور برای بازدید از نمایشگاه خواهند آمد. این حضور با همکاری سازمان تعاملات بین‌الملل معاونت علمی هماهنگ شده تا بتوانیم ظرفیت دانشی کشور را در سطح بین‌المللی معرفی کنیم.»
صفاری‌نیا به نقش رسانه‌ها نیز اشاره کرد و افزود: «امسال بخشی به‌طور ویژه برای رسانه‌ها در نظر گرفته شده تا بتوانند ظرفیت‌های حوزه سلامت را بهتر پوشش دهند. فضای بزرگی تحت عنوان هاب رسانه برای حضور خبرنگاران و رسانه‌ها در نمایشگاه پیش‌بینی شده است.»
پاویون ویژه ایرانیان بازگشته از خارج در ایران‌هلث ۱۴۰۴
مسئول برگزاری نمایشگاه ایران‌هلث، از حضور فعال ایرانیان خارج از کشور در بیست‌وششمین نمایشگاه ایران‌هلث خبر داد و گفت: «یکی از فعالیت‌های جدیدی که امسال داریم، حضور ایرانیان خارج از کشور در نمایشگاه است.» مهندس صفاری‌نیا افزود: «برنامه پایگاه جذب ایرانیان خارج از کشور که یکی از برنامه‌های فعال دولت است، با همکاری بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی، این امکان را فراهم کرده که متخصصان ایرانی که در خارج از کشور هستند بتوانند در قالب ایجاد شرکت‌هایی در ایران فعالیت کنند. این افراد معمولاً دانش‌آموخته دانشگاه‌هایی در جمع ۴۰۰ یا ۵۰۰ دانشگاه اول دنیا هستند و بخشی از آن‌ها در فعالیت‌های دانشگاهی و بخش دیگر در حوزه کسب‌وکارهای فناورانه فعال بوده‌اند.»
وی از طراحی یک بخش ویژه برای این شرکت‌ها در نمایشگاه امسال خبر داد و گفت: «امسال یک پاویون اختصاصی برای بیش از ۱۸ شرکت از شرکت‌هایی که توسط ایرانیان بازگشته از خارج در حوزه تجهیزات پزشکی تأسیس شده‌اند، در نظر گرفته شده است.»
لزوم معرفی جامع ظرفیت‌های سلامت کشور در سطح بین‌المللی
رئیس پارک فناوری پردیس، در ادامه با اشاره به اهداف بلندمدت این رویداد گفت: «نمایشگاه ایران‌هلث تلاش کرده که در یکی دو سال اخیر اجماعی از شرکت‌های فعال در حوزه تجهیزات پزشکی فراهم کند، اما هدف ما فراتر از این است.»
او با بیان اینکه مذاکراتی با وزارت بهداشت و دیگر نهادهای دولتی در این زمینه انجام شده، افزود: «ما نیاز داریم که ظرفیت‌های حوزه سلامت کشور در همه ابعاد، در زمانی مشخص و در سطح ملی و بین‌المللی معرفی شود. امروز حوزه سلامت یکی از بخش‌های مهم و پرظرفیت در حوزه دانش‌بنیان کشور است و بسیاری از محصولاتی که در حال حاضر در ایران تولید می‌شود، در سال‌های گذشته وجود نداشتند. این ظرفیت باید از طریق نمایشگاه‌ها به‌درستی معرفی شود. اکنون تولید داخلی تجهیزات پزشکی به ارزشی نزدیک به یک و نیم میلیارد دلار رسیده و این توانمندی ما را قادر می‌سازد که حضور قوی‌تری در بازارهای صادراتی داشته باشیم.»
صفاری‌نیا، همچنین به ظرفیت‌های موجود در حوزه دارو اشاره کرد و گفت: «ما در پارک فناوری سلامت پردیس شاهد فعالیت‌های گسترده‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان دارویی هستیم که می‌توانند در بازارهای منطقه‌ای نقش مهمی ایفا کنند.»
به‌گفته رئیس پارک فناوری پردیس، نمایشگاه ایران‌هلث در سال‌های آینده، با حمایت و راهبری وزارت بهداشت، می‌تواند به جایگاه اصلی خود در منطقه بازگردد. او تأکید کرد: «ما می‌خواهیم مشوقی باشیم برای سرمایه‌گذاران، کارآفرینان و دانشگاهیانی که قصد دارند مسیر فناورانه را در پیش بگیرند، چه در قالب سرمایه‌گذاری، چه در فعالیت‌های دانشجویی یا راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوآورانه. همچنین امیدواریم این نمایشگاه بتواند کشورها و بازارهای منطقه را متوجه ظرفیت‌های ایران در تولید محصولاتی با تراز جهانی، قیمت رقابتی و خدمات پس از فروش مناسب کند و گامی در مسیر توسعه صادرات ملی باشد.»
پاسخ به سوالات خبرنگاران
در ادامه نشست خبری، دکتر علی جعفریان، مشاور عالی و جانشین وزیر بهداشت و مهندس مهدی صفاری‌نیا، رئیس پارک فناوری پردیس و مسئول برگزاری نمایشگاه ایران‌هلث به سؤالات خبرنگاران پاسخ دادند که در ادامه می‌خوانید.
نمایشگاه ایران‌هلث چه زمانی افتتاح می‌شود؟ مدت برگزاری آن چند روز است؟ محل دقیق برگزاری کجاست؟ آیا تنها ۱۲۰ شرکت در آن حضور دارند؟ همچنین اولویت‌بندی برای حضور شرکت‌ها چگونه انجام شده است؟
مهندس صابری‌نیا: افتتاحیه نمایشگاه ایران‌هلث روز یکشنبه، هجدهم خرداد، ساعت ۱۰ صبح در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران با حضور مقامات برگزار می‌شود. این نمایشگاه به‌مدت چهار روز، از هجدهم تا بیست‌ویکم خرداد و از ساعت 8 صبح تا 3 بعدازظهر دایر خواهد بود. در خصوص تعداد شرکت‌ها، تاکنون ثبت‌نام قطعی ۵۸۰ شرکت نهایی شده است. اولویت تخصیص فضا به شرکت‌ها نیز بر اساس زمان ثبت‌نام بوده است؛ شرکت‌هایی که زودتر اقدام به ثبت‌نام کردند، موفق به دریافت فضای غرفه در نمایشگاه شده‌اند.
دکتر علی جعفریان: در حوزه تجهیزات پزشکی، طبق اعلام رسمی اداره تجهیزات، حدود دو هزار شرکت فعال و مؤثر در کشور وجود دارند. البته اگر مجموع شرکت‌های ثبت‌شده را در نظر بگیریم، این عدد به حدود سه هزار شرکت می‌رسد، اما منظور از شرکت‌های مؤثر، آن‌هایی هستند که محصولاتشان به‌صورت مداوم در بازار مصرف می‌شود و نقش ثابتی در زنجیره تأمین تجهیزات دارند.
در بخش دارو نیز حدود ۱۵۰۰ شرکت در عرصه‌های مختلف فعالیت دارند که برخی ممکن است تنها در بخش‌هایی مانند بسته‌بندی یا فرآیندهای جانبی ایفای نقش کنند. اما اگر بخواهیم صرفاً تولیدکنندگان داروی نهایی (Finished Product) را در نظر بگیریم، تعداد شرکت‌های بزرگ به ۵۶ واحد اصلی محدود می‌شود. این شرکت‌ها هسته اصلی تولید داروی نهایی کشور را تشکیل می‌دهند و نقش کلیدی در تامین نیاز بازار داخلی و توسعه صادرات دارند.
البته امسال نمایشگاه ایران‌هلث تمرکز خود را روی تجهیزات گذاشته است؛ اما چون سؤال شما به این موضوع مربوط می‌شود، لازم می‌دانم این توضیح را ارائه کنم. نام «ایران‌هلث» یک عنوان ملی است و ماهیت نمایشگاه نیز ملی است. این عنوان شناخته‌شده است و امسال بیست‌وششمین دوره آن برگزار می‌شود؛ بنابراین با یک رویداد استمرار‌یافته روبه‌رو هستیم، نه اتفاقی مقطعی. این خود یک ظرفیت مهم محسوب می‌شود. اگر همه فعالان حوزه تجهیزات پزشکی و حتی دارو در این نمایشگاه مشارکت کنند، می‌توانیم یک ظرفیت بین‌المللی مهم را ایجاد کنیم. اهمیتش این است که ما در آینده نه‌چندان دور با دو سناریو روبه‌رو خواهیم بود؛ سناریوی اول، گشایش اقتصادی است: شرایط کشور بهتر می‌شود، ارتباطات بین‌المللی گسترش پیدا می‌کند، دیپلماسی تقویت می‌شود و در نتیجه، امکان تبادل بین‌المللی به‌صورت گسترده فراهم خواهد شد. در این وضعیت، ایران‌هلث می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. چرا که این نمایشگاه صرفاً یک رویداد نمایشگاهی نیست، بلکه مجموعه‌ای از نشست‌ها، همایش‌ها و ارتباطات تخصصی است که می‌تواند صنعت تجهیزات پزشکی و داروسازی کشور را به‌خوبی معرفی کند.
مخاطب اصلی ما در مرحله نخست، منطقه خودمان است. در سفر به ژنو در جریان هفتادوهشتمین مجمع عمومی سازمان جهانی بهداشت، یکی از دیدارها با خانم دکتر حنان بلخی، مدیر منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت بود. ایشان به‌صورت مکرر و با تأکید از ما خواستند که در زمینه تأمین کمبودهای دارویی و تجهیزاتی در منطقه مشارکت کنیم. دلیل اصلی این کمبودها نیز کاهش بودجه سازمان جهانی بهداشت است، چرا که پس از خروج آمریکا از این سازمان، حدود یک‌چهارم بودجه مستقیم و احتمالاً یک‌چهارم دیگر از منابع غیرمستقیم نیز از بین رفته است. یعنی سازمان با کسری بودجه‌ای بیش از ۳۰ درصد مواجه شده و این موضوع در مناطق پرچالشی مثل منطقه ما اثر زیادی دارد. در چنین شرایطی، ایران‌هلث می‌تواند یک سکوی بسیار مهم برای معرفی ظرفیت‌های فنی، مهندسی و داروسازی کشور باشد. ما باید به‌جای برگزاری چندین نمایشگاه کوچک، از بزرگ‌ترین فضای نمایشگاهی کشور استفاده کنیم و همه بخش‌های مرتبط را در یک رویداد جامع گرد هم آوریم؛ به‌عبارتی، یک «سوپرمارکت سلامت» که همه آنچه در حوزه سلامت قابل ارائه است، در آن عرضه شود. در این نگاه، ایران‌هلث به سود همه است؛ هم شرکت‌های تجهیزات پزشکی و هم شرکت‌های دارویی. ما در وزارت بهداشت و همین‌طور در معاونت علمی هیچ دخالتی در گزینش نداریم. اولویت با ثبت‌نام زودتر است و اگر از حداکثر ظرفیت نمایشگاه استفاده کنیم، امکان پذیرش دو برابر شرکت‌های کنونی نیز وجود دارد.
سناریوی دوم، سناریوی بدبینانه‌تری است: تشدید تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی. در این وضعیت نیز حضور در ایران‌هلث برای همه شرکت‌ها مزیت دارد، چرا که می‌توانند با هزینه‌ای کمتر، یک بار در سال خود را معرفی کنند، به‌جای آنکه در نمایشگاه‌های متعدد شرکت کنند. بنابراین چه از دیدگاه ملی، چه از منظر اقتصادی و چه از منظر دیپلماسی سلامت، ایران‌هلث یک فرصت راهبردی است. از طرفی، توسعه دیپلماسی سلامت یکی از مأموریت‌هایی است که دکتر ظفرقندی برای وزارت بهداشت تعریف کرده‌اند، و ایران‌هلث می‌تواند بستری مؤثر برای تحقق این مأموریت باشد. امیدواریم همکاری مشترک وزارت بهداشت و معاونت علمی در این دوره، آغازی باشد برای تعمیق بیشتر این همکاری و نیز آغازی برای استقبال شرکت‌ها از این رویداد بزرگ ملی.
چند درصد از تجهیزات پزشکی کشور در داخل تولید می‌شود؟
دکتر علی جعفریان: در حال حاضر نمی‌توان عدد دقیقی ارائه داد که چه درصدی از تجهیزات پزشکی کشور در داخل تولید می‌شود. این موضوع به‌طور کلی عدد دشواری است، زیرا بسیاری از تجهیزاتی که در کشور تولید می‌شود، شامل قطعات وارداتی هستند؛ مانند بسیاری از محصولات دیگر در دنیا. قرار نیست همه اجزا و مراحل تولید به‌طور کامل در داخل انجام شود. با این حال، آنچه می‌توان به‌صورت کلی بیان کرد این است که در حوزه تجهیزات اولیه مصرفی، عمده محصولات مورد استفاده در بیمارستان‌ها تولید داخل هستند و در این بخش تقریباً وارداتی نداریم. در زمینه‌هایی مانند سیستم‌های مانیتورینگ نیز عمدتاً تولید داخلی داریم و حتی از بهترین محصولات در این حوزه بهره می‌بریم. اما در بخش تجهیزات پزشکی پیشرفته (های‌تک)، هنوز وابستگی به واردات بیشتر از ظرفیت تولید داخلی است و سطح کیفی تولیدات داخل به آن مرحله نرسیده است. این بخش یکی از چالش‌های پیش‌روی وزارت بهداشت است، چراکه تجهیزات با فناوری بالا اکنون مشمول ارز ترجیحی ۲۸500 تومانی نیستند و باید با ارز نیمایی تهیه شوند که نرخ آن در حال حاضر حدود ۷۰ هزار تومان است. این وضعیت باعث افزایش شدید قیمت این تجهیزات می‌شود و کشور را در زمینه تأمین دستگاه‌هایی با فناوری بالا با چالش مواجه می‌کند. تجهیزات پیشرفته‌ای نظیر MRI، آنژیوگرافی یا سی‌تی‌اسکن، طول عمر مشخصی معمولاً بین ۵ تا ۷ سال دارند. پس از این مدت، هم نگهداری و تعمیرات آن‌ها دشوار می‌شود و هم جایگزینی‌شان هزینه‌بر است. عبور از این چالش مستلزم ایجاد رشد اقتصادی در کشور است تا بتوان این نیازها را به‌درستی پاسخ داد.
لطفاً درباره وضعیت تخصیص ارز در حوزه سلامت توضیح دهید. با توجه به تغییرات نرخ ارز، آیا ممکن است شاهد کمبود اقلام دارویی یا تجهیزات پزشکی باشیم؟
دکتر علی جعفریان: در حال حاضر تخصیص ارز در جریان است و تلاش می‌شود که به اندازه نیاز سه‌ماهه ابتدایی سال، ارز مربوطه تأمین شود. البته این روند با فراز و نشیب‌هایی همراه است و آقای دکتر ظفرقندی نیز پیگیر موضوع هستند تا تخصیص‌ها به‌روز شود. باید توجه داشت که محدودیت‌های بانک مرکزی همچنان پابرجاست و وضعیت امروز نیز مشابه سال‌های گذشته است؛ یعنی ممکن است آنچه در قانون بودجه پیش‌بینی شده، به‌طور کامل محقق نشود. به‌ویژه در ابتدای سال معمولاً با تأخیرهایی در تخصیص ارز مواجه هستیم، اما در حال حاضر اقدامات لازم برای جبران این عقب‌ماندگی در حال انجام است.
در بودجه امسال، مبلغ ۳.۵ میلیارد دلار ارز ترجیحی و مبلغ ۱.۵ میلیارد دلار ارز توافقی برای واردات مواد اولیه دارویی در نظر گرفته شده است. سؤال اینجاست: آیا وزارت بهداشت سامانه‌ای دارد که به‌صورت شفاف، مردم و رسانه‌ها بتوانند به‌صورت آنلاین بررسی کنند که: چه کسی و در چه تاریخی درخواست ارز ترجیحی داده است؟ این ارز برای واردات چه کالایی درخواست شده است؟ آیا با درخواست او موافقت شده یا نه؟ چه زمانی و چه مقدار ارز به او اختصاص داده شده است؟ چه کالایی و در چه تاریخی وارد کشور شده است؟ ارز اختصاص‌یافته در چه تاریخی تسویه یا بازگردانده شده است؟ این روشی است که در کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود و نتایج بسیار مثبتی نیز به‌همراه داشته است.
دکتر علی جعفریان: این موضوع در حیطه مسئولیت سازمان غذا و دارو است و نمی‌توانم درباره آن اظهار نظر کنم. لازم است که مسئولان آن سازمان به‌صورت مستقیم پاسخ‌گو باشند. ضمن اینکه درباره اعداد اعلام‌شده نیز باید توضیح بدهم؛ رقم ۳.۵ میلیارد دلار به‌عنوان کل بودجه ارزی حوزه سلامت کشور مصوب شده است، نه به‌صورت تفکیک‌شده برای ارز ترجیحی یا توافقی مربوط به دارو. این بودجه تمام هزینه‌های ارزی حوزه سلامت را در بر می‌گیرد. در ضمن، همین رقم مصوب نیز در سال ۱۴۰۳ به‌طور کامل محقق نشد و پرداختی‌ها کمتر از مبلغ تصویب‌شده بوده است.
لطفاً بفرمایید در این دوره از نمایشگاه ایران‌هلث، چند شرکت حضور دارند، متراژ غرفه‌ها چقدر است و چه تعداد سالن تحت پوشش این رویداد قرار دارد؟
مهندس امیررضا خالقیان، دبیر اجرایی نمایشگاه ایران‌هلث: در این دوره، نمایشگاه ایران‌هلث در ۱۲ سالن نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار می‌شود. متراژ ناخالص فضای نمایشگاهی حدود ۳۸ هزار متر مربع است که از این میزان، ۲۲ هزار و ۸۰۰ متر مربع به غرفه‌های نمایشگاهی اختصاص یافته است و تاکنون توانسته‌ایم ۵۸۰ شرکت را جانمایی کنیم. با این حال، متأسفانه نتوانستیم به همه تقاضاها پاسخ دهیم و شرمنده بیش از ۷۰ شرکت شدیم که به دلیل محدودیت فضا، امکان اختصاص غرفه به آن‌ها فراهم نشد. این موضوع نشان‌دهنده استقبال گسترده و ظرفیت بالای این رویداد در حوزه تجهیزات پزشکی و سلامت است.
سال گذشته شاهد حضور یک شرکت چینی در نمایشگاه بودیم که تجهیزات پزشکی را به‌صورت چمدانی وارد کرده و به فروش رسانده بود. مستندات این تخلف نیز موجود است. امسال چه تمهیداتی اندیشیده‌اید تا از تکرار چنین تخلف‌هایی جلوگیری شود؟
مهندس خالقیان: حدود یک ماه است که با اداره‌کل تجهیزات و ملزومات پزشکی در تعامل هستیم تا از بروز چنین تخلف‌هایی جلوگیری کنیم. بر همین اساس، حضور تمامی شرکت‌کنندگان در نمایشگاه منوط به تأیید نهایی این اداره‌کل شده است. اگرچه به‌صورت رسمی، هیچ الزامی از سوی وزارت بهداشت برای صدور مجوز نمایشگاهی برای شرکت‌های داخلی یا خارجی وجود ندارد—و در اغلب کشورهای دنیا نیز چنین نیست—اما ما با هدف کاهش ریسک و افزایش شفافیت، این فرآیند را به‌صورت داوطلبانه اجرایی کردیم. همکاران ما در دبیرخانه نمایشگاه نیز پیش از آن، یک مرحله بررسی اولیه مدارک شرکت‌ها را انجام داده‌اند. این اقدامات، در مجموع تلاش دارد ریسک حضور شرکت‌های متخلف را به حداقل ممکن برساند یا حتی آن را به صفر نزدیک کند.
معاون فنی اداره‌کل تجهیزات پزشکی در نشست قبلی اعلام کردند صادرات حوزه تجهیزات پزشکی متناسب با ظرفیت این صنعت نیست. آقای یعقوب‌زاده، از فعالان این حوزه نیز اظهار داشت با وجود پتانسیل صادراتی، دشواری در بازگشت منابع مالی حاصل از صادرات، مانع توسعه آن می‌شود. با توجه به اهمیت این مسئله که از برگزاری نمایشگاه ایران‌هلث نیز مهم‌تر است، دولت چه اقدامی برای تسهیل بازگشت منابع ارزی شرکت‌های صادرکننده انجام داده است؟ آیا در این زمینه ورود کرده است؟
دکتر جعفریان: دولت در این زمینه عملاً نمی‌تواند اقدامی انجام دهد. مشکل اصلی ما، تحریم‌ها و محدودیت‌های مرتبط با تبادلات مالی است که تأثیر مستقیم و جدی بر فرآیند صادرات گذاشته است. در واقع، صادرکننده با وجود انجام تمامی مراحل قانونی از جمله ثبت صادرات و تعیین ارز، در دسترسی به ارز حاصل از آن با موانع اساسی مواجه است. این ارز نه به راحتی قابل تبادل است و نه واردات آن امکان‌پذیر؛ ضمن آنکه اغلب صادرکنندگان نمی‌توانند در داخل کشور حساب ارزی افتتاح کنند.
چالش تبادل ارز، صرفاً محدود به صادرکنندگان نیست؛ واردکنندگان نیز با مشکلات مشابهی روبه‌رو هستند. حتی در حوزه دارو که رسماً تحت تحریم نیست، فرآیند تبادل مالی با شرکت‌های خارجی دچار اختلال است. به‌طور مثال، اگر پیشنهاد شود پرداخت به‌صورت نقدی انجام شود، طرف خارجی به دلیل الزامات نظارتی، آن را نمی‌پذیرد؛ زیرا پذیرش پول نقد ممکن است مصداق پول‌شویی تلقی شود. مدل‌های سنتی مالی دیگر در فضای اقتصاد جهانی کارایی ندارد و شرایط اقتصادی بین‌المللی شکل متفاوتی یافته است.
وزارت بهداشت در این بخش نقش مستقیمی ندارد و این موضوع در حیطه دیپلماسی اقتصادی کلان کشور تعریف می‌شود. چنانچه شرایط تبادل ارزی تسهیل شود، می‌توان انتظار داشت که بخش قابل‌توجهی از این مشکلات، به‌ویژه در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی که مشمول تحریم‌های یک‌جانبه نیستند، مرتفع شود. به نظر می‌رسد اگر موضوعاتی نظیر CFT و پالرمو در مجمع تشخیص مصلحت نظام به نتیجه برسد، بستر لازم برای رفع این موانع فراهم خواهد شد. امیدواریم با اصلاح این فرآیندها، گشایش‌هایی در مسیر صادرات و واردات در حوزه سلامت ایجاد شود.
یکی از اولویت‌های نمایشگاه ایران‌هلث، تجاری‌سازی است. دستاوردهای این حوزه در سال گذشته چه بوده است؟ چه تعداد قرارداد منعقد شد و ارزش ریالی آن‌ها چقدر بود؟ پیش‌بینی شما برای امسال چیست؟
مهندس صابری‌نیا: معمولاً نمایشگاه‌ها نمی‌توانند عدد دقیقی از تعداد قراردادهای منعقدشده در حین برگزاری ارائه دهند، چرا که نمایشگاه در اصل بستری برای آغاز یک ارتباط تجاری است. ممکن است یک شرکت در چند دوره متوالی حضور یابد و نهایتاً پس از چند سال با یک شریک تجاری به توافق برسد، یا مذاکرات اولیه در نمایشگاه شکل بگیرد و پس از آن به‌صورت تخصصی ادامه یافته و منجر به قرارداد شود.
از دوره قبل، آمار مشخصی از تعداد یا ارزش ریالی قراردادها در دست نیست، اما آنچه رخ داد، برگزاری گسترده نشست‌های تجاری بود. بیش از ۱۱۰ مهمان خارجی از ۲۲ کشور در نمایشگاه حضور یافتند و در مجموع ۸۵۰ نشست B2B (Business to Business، یک نوع جلسه یا رویداد کاری است که در آن نمایندگان شرکت‌ها و کسب‌وکارها با یکدیگر برای مذاکره، آشنایی، ایجاد ارتباط تجاری و توسعه همکاری‌ها دیدار می‌کنند) میان شرکت‌های ایرانی و طرف‌های خارجی برگزار شد. بسیاری از این نشست‌ها میان شرکت‌های توانمند داخلی و شرکای متناظر خارجی صورت گرفت. استقبالی که امسال از سوی شرکت‌ها صورت گرفته، نشان‌دهنده رضایت و دستاوردهای قابل‌توجه در دوره گذشته است. حدود ۹۳ درصد از شرکت‌هایی که در نمایشگاه سال قبل شرکت کرده بودند، برای حضور در این دوره نیز ثبت‌نام کرده‌اند، که این خود گواهی بر موفقیت و ثمربخشی نمایشگاه در زمینه تجاری‌سازی است.
با توجه به اینکه از یک‌سو اعلام کرده‌اید قصد دارید تمامی شرکت‌های حوزه تجهیزات پزشکی را در قالب نمایشگاه ایران‌هلث تجمیع کنید، اما از سوی دیگر بیش از ۷۰ شرکت به‌دلیل کمبود فضا امکان حضور در این دوره را نیافته‌اند، این تناقض چگونه قابل‌توجیه است؟ آیا زیرساخت‌های موجود پاسخ‌گوی نیاز رو‌به‌گسترش نمایشگاه هستند؟
مهندس صابری‌نیا: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، ما واقعاً شرمنده تعدادی از شرکت‌هایی هستیم که متقاضی حضور در نمایشگاه بودند اما به‌دلیل محدودیت فضا، امکان جانمایی برای آن‌ها فراهم نشد. اگر فضای نمایشگاه بین‌المللی تهران به‌طور کامل در اختیار ما قرار می‌گرفت، قطعاً تعداد شرکت‌های حاضر در ایران‌هلث امسال به‌مراتب بیشتر می‌شد. بررسی روند سه سال اخیر نیز نشان می‌دهد که این نمایشگاه همواره در مسیر رشد قرار داشته و حتی لحظه‌ای درجا نزده است.
نکته دیگر اینکه در حال حاضر سایت نمایشگاه بین‌المللی تهران به‌عنوان بهترین محل نمایشگاهی کشور شناخته می‌شود و از نظر زیرساخت‌ها و امکانات، ظرفیت برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ را دارد. نمونه آن برگزاری نمایشگاه‌های شاخصی مانند نمایشگاه نفت و سایر رویدادهایی با درجه‌بندی A+ در همین محل است که بدون مشکل و با کیفیت بالا برگزار شده‌اند.
با توجه به آغاز نمایشگاه در یکی از گرم‌ترین ماه‌های سال، تمهیداتی برای مدیریت دمای سالن‌ها در نظر گرفته شده است؟ همچنین چرا ساعت بازدید ۸ صبح تا ۳ بعدازظهر تعیین شده و امکان تغییر آن وجود نداشت؟
مهندس صابری‌نیا: درباره موضوع گرمای داخل سالن‌ها، اطلاعیه‌ای از طریق سامانه نمایشگاه به شرکت‌کنندگان ارسال کردیم و اعلام شد با توجه به شرایط آب‌وهوایی، غرفه‌ها در صورت تمایل می‌توانند برای خود تجهیزات خنک‌کننده پیش‌بینی کنند. البته سالن‌های نمایشگاه بین‌المللی تهران بر اساس استانداردهای تعیین‌شده، دمای متناسبی دارند و شرکت‌کنندگان اصولاً با مشکلی مواجه نخواهند شد. افزون بر این، طبق اعلام سازمان هواشناسی، هفته جاری هوای نسبتاً خنک‌تری پیش‌بینی شده است.
با توجه به وجود چند نمایشگاه مرتبط در حوزه تجهیزات پزشکی، موضع وزارت بهداشت و مسئولان برگزاری ایران‌هلث درباره تجمیع یا حمایت از این نمایشگاه‌ها چیست و چگونه ظرفیت محدود نمایشگاه بین‌المللی تهران برای حضور شرکت‌ها مدیریت می‌شود؟
دکتر جعفریان: هدف ما تجمیع نمایشگاه‌ها نیست، بلکه حمایت از این روند را در دستور کار داریم و دخالتی در فعالیت سایر نمایشگاه‌ها نداریم. باید توجه داشت که ایران‌هلث بزرگ‌ترین نمایشگاه حوزه تجهیزات پزشکی در کشور است و فضای بزرگ‌تری در اختیار نداریم. اگرچه فضای نمایشگاه بین‌المللی تهران فعلاً به‌طور کامل به این نمایشگاه اختصاص نیافته، اما اگر این اتفاق بیفتد، ظرفیت قابل‌توجهی فراهم خواهد شد. طبیعتاً در هیچ شرایطی امکان حضور هم‌زمان تمامی شرکت‌های حوزه تجهیزات پزشکی ممکن نیست؛ چرا که حدود ۳ هزار شرکت در این صنعت فعال هستند و همه آن‌ها متقاضی حضور بین‌المللی نیستند، چرا که بسیاری هنوز ظرفیت‌های لازم را ندارند.
رویکرد ما این است که ایران‌هلث به گونه‌ای توسعه یابد که به‌عنوان نمایشگاه برجسته و مقبول منطقه شناخته شود و بازدیدکنندگان بتوانند در آن حضور شرکت‌های بزرگ و اثرگذار را شاهد باشند. این امر ارزش افزوده ملی برای صنعت سلامت ایجاد خواهد کرد. ما هیچ مخالفتی با سایر نمایشگاه‌ها نداریم و اختیار برگزاری آن‌ها به عهده برگزارکنندگان است. اما از موضع حاکمیتی تلاش می‌کنیم عرضه محصولات حوزه سلامت را تقویت کنیم و اگر ببینیم این هدف با حمایت از ایران‌هلث محقق می‌شود، آن را پیگیری خواهیم کرد.
آیا در نمایشگاه ایران‌هلث همکاری‌های بین‌المللی جدیدی برای واردات و صادرات تجهیزات پزشکی شکل گرفته است؟ برنامه‌ها و امتیازات حمایتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان چه مواردی را شامل می‌شود؟ همچنین، آیا علاوه بر پلتفرم B2B، پلتفرم G2G نیز در این نمایشگاه برگزار می‌شود؟
مهندس صابری‌نیا: بله، در زمان برگزاری نمایشگاه نشست مدیران تجهیزات پزشکی برگزار می‌شود که بخش قابل‌توجهی از خریداران دولتی کشور در آن حضور دارند و امسال نیز این روند ادامه خواهد داشت. این نشست‌ها فرصتی است تا مدیران با آخرین محصولات شرکت‌ها آشنا شوند. البته در حال حاضر نشست‌های تجاری عمدتاً به صورت B2B برگزار می‌شود.
در خصوص حمایت‌ها، عمده تسهیلات و کمک‌ها به بخش صادرات محصولات دانش‌بنیان از سوی سازمان تعاملات بین‌الملل معاونت علمی و فناوری ارائه می‌شود که شامل اعزام هیئت‌های تجاری به نمایشگاه‌های خارجی و اخذ استانداردهای بین‌المللی است. این حمایت‌ها هم به صورت بلاعوض و هم وام‌های کم‌بهره توسط صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه می‌شود. برای شرکت‌هایی که هدف صادراتی دارند، خط اعتباری ۱۰۰ میلیارد تومانی علاوه بر تسهیلات معمولی در نظر گرفته شده است. همچنین صندوق حمایت از صنایع پیشرفته نیز تسهیلات مناسبی برای شرکت‌های صادراتی، از جمله حوزه تجهیزات پزشکی، فراهم کرده است. این حمایت‌ها عمدتاً به شکل کمک‌های مالی مستقیم صورت می‌گیرد و علاوه بر این، حمایت‌های دیپلماتیک نیز توسط سازمان توسعه تجارت و وزارت بهداشت پیگیری می‌شود.
با توجه به قانون جهش تولید دانش‌بنیان و حمایت‌های موجود، چه تسهیلات و اقدامات گمرکی برای تسهیل فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده است؟ آیا برنامه‌ای برای توسعه زیرساخت‌های مرتبط با گمرک تخصصی در این حوزه وجود دارد؟
مهندس صابری‌نیا: در قانون جهش تولید دانش‌بنیان که پس از قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید، حمایت‌های گسترده‌ای برای شرکت‌های دانش‌بنیان پیش‌بینی شده است که بخشی از آن مربوط به تسهیلات گمرکی می‌شود. اخیراً نیز بر اساس مصوبه جدید دولت برای پارک فناوری پردیس، برای شرکت‌های فناوری عضو این پارک، امکان بهره‌مندی از مجوز سبز گمرکی فراهم شده است. علاوه بر این، در حال پیگیری احداث گمرک تخصصی در حوزه دانش‌بنیان در مجموعه پارک فناوری پردیس هستیم که طبق مصوبه دولت و با همکاری سازمان گمرک در دست اجرا است. این اقدامات تسهیلات مهمی به شمار می‌آیند که می‌توانند فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را تسهیل کنند، اما همچنان جای پیشرفت و بهبود در این زمینه وجود دارد و امیدواریم گام‌به‌گام شرایط مناسب‌تری برای این شرکت‌ها فراهم شود.
با توجه به اهمیت ارتقای سطح تنظیم‌گری داخلی در حوزه دارو، لطفاً درباره وضعیت فعلی ایران در نظام رگولاتوری EMRO توضیح دهید و بفرمایید چه اقداماتی در معاونت غذا و دارو برای ارتقای این سطح از لول ۲ به لول ۳ در حال انجام است؟ این ارتقا چه تأثیری بر صادرات دارو به کشورهای منطقه خواهد داشت؟
دکتر جعفریان: برای اینکه بتوانیم از ظرفیت صادرات دارو در منطقه به‌طور مؤثر استفاده کنیم، لازم است نظام رگولاتوری داخلی خود را مطابق استانداردهای سازمان منطقه‌ای EMRO ارتقا دهیم. این سازمان، نظامی به‌نام «National Regulatory Authority» تعریف کرده که سطح تنظیم‌گری هر کشور را بر اساس معیارهای خاصی رتبه‌بندی می‌کند. در حال حاضر، ایران در لول ۲ قرار دارد، اما برای صادرات بدون محدودیت دارو به کشورهای منطقه، باید این سطح را به لول ۳ ارتقا دهیم.
در سطح لول ۲، امکان صادرات دارو بدون داشتن رگولیشن خارجی فراهم نیست. در منطقه ما مصر تنها کشوری است که به سطح 3 دست یافته و عربستان سعودی در لول ۴ قرار دارد. معاونت غذا و دارو با تلاش‌های مستمر، از جمله پیگیری‌های دکتر پیرصالحی و همکارانشان در معاونت غذا و دارو، در حال ارتقای این نظام رگولاتوری است تا ایران بتواند جایگاه خود را در منطقه تثبیت کند.
این ارتقا نه تنها به حفظ اعتبار صنعت داروسازی کشور کمک می‌کند، بلکه امکان صادرات دارو به کشورهای منطقه را بدون واسطه افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که این روند تنها محدود به تجهیزات پزشکی نیست و شامل فرآیندهای تولیدی و استانداردهای کیفی مانند GMP نیز می‌شود. ارتقای این سطح بلوغ رگولاتوری، اقدامی حیاتی است که نیازمند تمرکز و سرمایه‌گذاری جدی است تا بتوانیم به موقعیت قابل‌قبولی در بازارهای منطقه دست یابیم.