مریم منصوری
همزمان با روز جهانی سلامت گوارش (۲۹ می برابر با 6 خرداد) که از سوی انجمن جهانی گوارش نام‌گذاری شده است، نشست خبری متخصصان این حوزه با حضور رسانه‌ها برگزار شد. در این نشست، افزایش موارد ابتلا به سرطان‌های گوارشی در سنین پایین، سوء‌مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، رژیم‌های غذایی پرچرب و سبک زندگی کم‌تحرک، از جمله مهم‌ترین نگرانی‌هایی بود که پزشکان برجسته کشور با استناد به شواهد بالینی مطرح کردند؛ روندی هشداردهنده که به‌گفته آن‌ها نه‌تنها سلامت فردی بلکه ساختار و منابع نظام سلامت را نیز در معرض تهدید قرار داده است. در ادامه، گزیده‌ای از نکات کلیدی این نشست ارائه می‌شود.
سلامت روده در گروی تغذیه سالم و پرهیز از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها
دکتر فرهاد زمانی
فوق‌تخصص گوارش و کبد و رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران
رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران، با اشاره به اهمیت میکروب‌های مفید دستگاه گوارش گفت: «این میکروارگانیسم‌ها نقش کلیدی در حفظ سلامت بدن دارند و یکی از عوامل تهدیدکننده آن‌ها، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌هاست.» وی تأکید کرد: «استفاده مکرر و غیرضروری از آنتی‌بیوتیک، به‌ویژه در دوران نوزادی و کودکی، موجب از بین رفتن بخش بزرگی از فلور طبیعی روده می‌شود؛ تغییری که می‌تواند سلامت فرد را در بلندمدت تحت‌تأثیر قرار دهد.»
به گفته دکتر فرهاد زمانی، تجویز شایع آنتی‌بیوتیک برای بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی، نه‌تنها در روند بهبودی تأثیری ندارد، بلکه به بدن آسیب می‌زند و به‌ویژه برای دستگاه گوارش زیان‌بار است.
تغذیه سالم، سدی در برابر التهاب‌های مزمن
این فوق‌تخصص گوارش و کبد با اشاره به نقش تغذیه در کاهش التهاب‌های بدن افزود: «پیروی از رژیم غذایی متعادل و مبتنی بر مواد طبیعی، می‌تواند از بروز بیماری‌های التهابی و اختلالات مزمن گوارشی جلوگیری کند.» او همچنین با رد این تصور که تغذیه سالم پرهزینه است گفت: «بسیاری از اقلام سالم مانند میوه، سبزی، غلات و حبوبات را می‌توان جایگزین گوشت و دیگر مواد گران‌قیمت کرد.» به‌گفته وی، یکی از وظایف جامعه پزشکی، ارتقای سطح آگاهی عمومی درباره تغذیه صحیح است.
آغاز پویش ملی سلامت دستگاه گوارش
دکتر زمانی از اجرای پویش ملی «سلامت دستگاه گوارش در تغذیه سالم» به‌مناسبت هفته ملی سلامت دستگاه گوارش خبر داد. این پویش از سوم خرداد آغاز شده و تا هشتم ادامه داشت. در این برنامه سراسری، بیش از یک‌هزار متخصص گوارش و کبد مشارکت داشتند و هدف اصلی، ارتقای آگاهی عمومی درباره بیماری‌ها و سرطان‌های گوارشی بود. به گفته او، در این هفته، فعالیت‌های آموزشی و آگاه‌سازی در مراکز درمانی، رسانه‌ها و فضاهای عمومی در سراسر کشور اجرا شد تا ارتباط مستقیم میان تغذیه سالم و سلامت دستگاه گوارش برای مردم روشن‌تر شود.
تغییر فلور روده؛ زنگ خطر بیماری‌های نوظهور در ایران
دکتر ناصر ابراهیمی‌دریانی
فوق‌تخصص گوارش و کبد و استاد دانشگاه علوم پزشكي تهران
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، با تأکید بر اهمیت فلور میکروبی روده در سلامت عمومی، گفت: «امروزه یکی از عوامل کلیدی در بروز بسیاری از بیماری‌ها، تغییر ترکیب میکروب‌های روده‌ای است. این تغییر از کودکی آغاز و در طول زندگی تحت‌تأثیر تغذیه و عوامل محیطی تشدید می‌شود.» به گفته دکتر ناصر ابراهیمی‌دریانی، از بین رفتن فرهنگ تغذیه سنتی، که در گذشته بر مصرف غذاهایی مانند آش‌ها و سوپ‌های مغذی استوار بود، زمینه را برای رشد میکروب‌های مضر در روده فراهم کرده و زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن شده است.
این فوق‌تخصص گوارش و کبد با اشاره به افزایش موارد ابتلا به سرطان روده بزرگ، به‌ویژه در میان جوانان، اظهار داشت: «در گذشته توصیه می‌شد غربالگری این سرطان پس از ۵۰ سالگی انجام شود، اما به‌دلیل رشد موارد جدید در سنین پایین‌تر، این معیار در حال بازنگری است.»
این استاد دانشگاه با تأکید بر نقش میکروبیوم روده در بیماری‌هایی مانند دیابت، زوال عقل و اختلالات شناختی، خاطرنشان کرد: «تغییر عادات غذایی در کودکان، به‌ویژه جایگزینی میوه‌ها با شکلات و شیرینی، نگرانی‌های جدی برای سلامت نسل آینده ایجاد کرده است.» وی توصیه کرد خانواده‌ها، تغذیه سالم را در اولویت قرار دهند و مادران از شیر خود برای تغذیه نوزاد استفاده کنند، چرا که این کار احتمال ابتلا به بیماری‌های التهابی روده را کاهش می‌دهد.
لزوم توجه به سابقه خانوادگی و علائم هشداردهنده
دریانی در ادامه افزود: «وجود سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ در اقوام درجه یک، میزان خطر ابتلا را افزایش می‌دهد و این افراد باید تحت‌نظر پزشک، غربالگری منظم انجام دهند.» وی همچنین هشدار داد: «خونریزی از مقعد، حتی در صورت تشخیص احتمالی بواسیر، باید جدی گرفته و فوراً بررسی شود، چرا که می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های خطرناک‌تر مانند سرطان باشد.»
تغییر سبک زندگی و تغذیه ناسالم، عامل اصلی ابتلا به سرطان‌های گوارشی
دکتر همایون واحدی
فوق‌تخصص گوارش و کبد و عضو هیئت مدیره انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران
عضو هیئت‌مدیره انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران، نسبت به افزایش شیوع سرطان‌های گوارشی در میان جوانان هشدار داد و گفت: «سبک زندگی ناسالم، تغذیه نامناسب و کم‌تحرکی، نقش مهمی در افزایش موارد ابتلا به این بیماری‌ها دارد.» دکتر همایون واحدی، با اشاره به اینکه سرطان معده شایع‌ترین نوع سرطان گوارشی در ایران است، افزود: «پس از آن، سرطان روده بزرگ نیز با شیوع قابل‌توجهی مواجه است؛ به‌ویژه در افراد زیر ۴۰ سال که آمار ابتلا به این نوع سرطان به‌طور نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است.»
ضرورت غربالگری منظم برای تشخیص زودهنگام سرطان روده
به‌گفته واحدی، انجام غربالگری و تشخیص زودهنگام از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از پیشرفت این بیماری‌هاست. او توضیح داد: «برای افراد بالای ۴۰ یا ۵۰ سال، آزمایش بررسی خون در مدفوع یکی از روش‌های اولیه غربالگری محسوب می‌شود و در صورت مشاهده خون، انجام کولونوسکوپی برای بررسی دقیق‌تر توصیه می‌شود.» عضو هیئت‌مدیره انجمن گوارش و کبد ایران با اشاره به آمار رسمی وزارت بهداشت گفت: «حدود ۶۰ درصد جمعیت کشور اضافه‌وزن دارند و ۲۰ درصد نیز چاق هستند؛ شرایطی که می‌تواند به التهاب مزمن در سیستم ایمنی بدن منجر شود و زمینه را برای ابتلا به بیماری‌های گوارشی و مزمن فراهم کند.»
هجوم تنقلات مضر به سفره کودکان و نوجوانان
دکتر واحدی مصرف بالای مواد غذایی فرآوری‌شده را یکی از تهدیدهای جدی برای سلامت نسل جدید دانست و اظهار کرد: «مصرف مداوم تنقلاتی مانند چیپس، پفک و سایر خوراکی‌های پرنمک و حاوی مواد افزودنی، موجب افزایش خطر التهاب، بروز سکته‌های قلبی و مغزی، دیابت و بیماری‌های خودایمنی در کودکان و نوجوانان می‌شود.» او با انتقاد از گرایش روزافزون کودکان و جوانان به غذاهای آماده گفت: «در حالی‌که این نوع خوراکی‌ها به‌راحتی در دسترس است، آموزش اصول تغذیه سالم به خانواده‌ها و دانش‌آموزان ضروری‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد. این تغذیه نادرست در نهایت سلامت افراد را در دوران بزرگسالی به خطر می‌اندازد و هزینه‌های سنگینی بر نظام سلامت تحمیل می‌کند.»
تغذیه سالم، پایه عملکرد صحیح دستگاه گوارش
دکتر فروغ البرزی
فوق‌تخصص گوارش و کبد و دبیر هیئت مدیره انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران
دبیر هیئت مدیره انجمن متخصصین گوارش، با اشاره به اهمیت تغذیه در حفظ سلامت گوارش گفت: «یکی از ارکان اصلی رژیم غذایی مناسب، مصرف غلات کامل، میوه‌های متنوع، سبزیجات، روغن زیتون و دریافت روزانه ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر است. همچنین نوشیدن دو تا سه لیتر آب در روز از توصیه‌های مهم برای عملکرد بهتر سیستم گوارش به‌شمار می‌رود.» دکتر البرزی تأکید کرد: «مصرف غذا در ساعات پایانی شب، جویدن ناکامل غذا و زندگی پراسترس، از دلایل بروز اختلالاتی مانند سوءهاضمه و سندرم روده تحریک‌پذیر هستند.»
وی افزود: «حداقل یک وعده غذای گرم در روز، همراه با آرامش و بدون عجله، نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات گوارشی دارد.» این فوق‌تخصص گوارش، ورزش منظم، یوگا، مدیتیشن و حتی فعالیت‌های هنری را در بهبود عملکرد دستگاه گوارش مؤثر دانست و گفت: «در افراد مذهبی، معنویت نیز می‌تواند نقش مهمی در کاهش استرس و بهبود علائم گوارشی داشته باشد.» وی با انتقاد از الگوی زندگی پرتنش و کم‌تحرک در میان جوانان تأکید کرد: «خواب کافی و تحرک روزانه باید به عنوان اصولی اساسی در سبک زندگی رعایت شود.»
اهمیت غربالگری و پایش بیماری‌های شایع گوارشی
دکتر البرزی به ضرورت انجام کولونوسکوپی برای افراد بالای ۴۵ سال اشاره کرد و گفت: «سرطان روده بزرگ یکی از شایع‌ترین سرطان‌های دستگاه گوارش است که تشخیص زودهنگام آن می‌تواند روند درمان را به‌طور چشمگیری بهبود دهد. همچنین باکتری هلیکوباکتر پیلوری، به‌عنوان شایع‌ترین عامل قابل پیشگیری سرطان معده، باید به‌صورت منظم کنترل و درمان شود.» او درباره مصرف خودسرانه مکمل‌های غذایی گفت: «افراد سالمی که رژیم غذایی متنوع دارند، به مکمل خاصی نیاز ندارند. اما در افراد گیاه‌خوار یا سالمندان بالای ۶۰ سال، مصرف برخی ویتامین‌ها مانند B12 تنها با تجویز پزشک قابل توصیه است.»
کبد چرب؛ بیماری خاموش ناشی از سبک زندگی ناسالم
این فوق‌تخصص گوارش، کبد چرب را از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی معرفی کرد و گفت: «این بیماری داروی قطعی ندارد و ناشی از تغذیه ناسالم، مصرف زیاد قند و کربوهیدرات و بی‌تحرکی است.» او افزود: «تنها راه مؤثر در کنترل و درمان کبد چرب، انجام فعالیت بدنی تند حداقل ۳۰ دقیقه در روز و اصلاح رژیم غذایی با کاهش مصرف برنج و استفاده از نان‌های سبوس‌دار است.»
بیماری‌های غیرواگیر، عامل اصلی مرگ‌ومیر در کشور
دکتر محسن رجب‌نیا
فوق‌تخصص گوارش و کبد و دبیر علمی هفته سلامت گوارش
دبیر علمی هفته سلامت گوارش با اشاره به وضعیت نگران‌کننده بیماری‌های غیرواگیر در ایران گفت: «بیش از ۷۶ درصد موارد مرگ‌ومیر در کشور ناشی از بیماری‌هایی مانند دیابت، اختلالات قلبی‌عروقی و انواع سرطان‌ها است.» به‌گفته وی در هر دو جنس، سرطان معده و روده بزرگ در صدر فهرست شایع‌ترین سرطان‌ها قرار دارند.
دکتر محسن رجب‌نیا، با تأکید بر تأثیر مستقیم سبک زندگی بر ابتلا به بیماری‌های گوارشی اظهار کرد: «عادت‌های روزمره، نوع تغذیه، سطح فعالیت بدنی، میزان استرس، کیفیت خواب و مصرف دخانیات یا الکل، همگی نقشی تعیین‌کننده در سلامت دستگاه گوارش و تغییر ترکیب میکروبیوم روده دارند.» او افزود: «برای پیشگیری، انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی در هفته، رعایت اصول تغذیه سالم و پرهیز از مصرف غذاهای پرنمک، چرب و فرآوری‌شده ضروری است. همچنین هرچه زمان صرف غذا به خواب شبانه نزدیک‌تر باشد، خطر اضافه‌وزن و مشکلات گوارشی افزایش می‌یابد.»
ریفلاکس معده؛ بیماری شایع اما قابل کنترل
این فوق‌تخصص گوارش، ریفلاکس معده را یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی دانست و گفت: «این بیماری کیفیت زندگی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و ارتباط مستقیمی با اضافه‌وزن دارد. رعایت فاصله زمانی مناسب بین وعده شام و خواب شبانه، پرهیز از غذاهای سرخ‌کردنی، تند و ادویه‌دار و خودداری از دراز کشیدن بلافاصله پس از صرف غذا، از مهم‌ترین اقدامات برای کنترل علائم ریفلاکس محسوب می‌شود.» رجب‌نیا با تأکید بر ضرورت اصلاح الگوی تغذیه در جامعه گفت: «افزایش سن با کاهش نیاز کالری همراه است؛ بنابراین باید از مصرف بیش از حد غذا به‌ویژه در شب اجتناب کرد. غذا خوردن در حجم کمتر، به‌صورت آهسته و در وعده‌های متعدد روزانه، می‌تواند به پیشگیری از اختلالات گوارشی کمک کند.»
آگاهی عمومی، هدف هفته سلامت گوارش
دبیر علمی هفته سلامت گوارش با اشاره به سابقه این پویش ملی توضیح داد: «این برنامه از سال ۱۳۵۸ هر ساله برگزار می‌شود و هدف آن ارتقاء آگاهی جامعه درباره بیماری‌های گوارشی، روش‌های پیشگیری و ضرورت اصلاح سبک زندگی است.» او در پایان تأکید کرد: «پرهیز از مصرف سیگار، قلیان، نوشیدنی‌های الکلی، کاهش استرس و داشتن خواب کافی، از پایه‌های اصلی در حفظ سلامت گوارش و کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های مربوط به این دستگاه هستند.»