ترجمه: ندا احمدلو
آزمایش‌های روتین و سالانه به رعایت برخی نکات تغذیه‌ای نیاز دارند تا بتوان به جواب صحیح آزمایش اتکا کرد. متاسفانه، بعضی افراد اساسا نکات تغذیه‌ای قبل از آزمایش را رعایت نمی‌کنند و به این ترتیب نتایج آزمایشات خود را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از این‌رو، بسیار ضروری است که شما با بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای پیش از آزمایش دادن کاملا آشنا باشید تا در نهایت نتایج آزمایشات شما از اعتبار لازم برخوردار باشند.
1. آیا همه آزمایش‌های خون به ناشتایی نیاز دارند؟
درباره ناشتا بودن یا نبودن قبل از آزمایش خون باید از دستورالعمل‌های پزشک خود پیروی کنید. بعضی از آزمایشات به حدود ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتایی نیاز دارند و بعضی از آزمایشات هم حتی به ۳۰ دقیقه ناشتایی هم نیاز ندارند. برای مثال، بیشتر آزمایش‌های هورمونی مانند آزمایشات مربوط به عملکرد تیروئید به ناشتایی نیاز ندارند و شما تقریبا در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانید این آزمایشات را انجام بدهید. از طرف دیگر، بعضی از آزمایش‌ها مانند آزمایشات مربوط به سنجش سطح قند خون، چربی خون یا بعضی از فاکتورهای خونی به ناشتایی ۸ تا ۱۲ ساعته نیاز دارند. اگر شما این زمان‌بندی ناشتایی را رعایت نکنید، درواقع اعتبار نتایج آزمایش را کاهش می‌دهید. با این‌حال، باز هم توصیه می‌شود که درباره ناشتا ماندن یا نماندن پیش از انجام هر نوع آزمایشی حتما با پزشک خودتان مشورت کنید.
ناشتا بودن قبل از آزمایش یعنی شما حدود ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از فرایند خون‌گیری هیچ خوراکی یا نوشیدنی خاصی به‌جز آب مصرف نکنید. به عبارت ساده‌تر، نوشیدن آب تا دقایقی قبل از آزمایش هم مشکلی ندارد و نتیجه آزمایش را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. اگر قرار است که آزمایش ناشتا انجام بدهید، باید در مدت‌زمان ناشتایی از سیگار کشیدن، جویدن آدامس و حتی انجام دادن ورزش‌های سنگین خودداری کنید. همه این موارد ظاهرا ساده می‌توانند اعتبار نتایج آزمایش را کاهش بدهند. به خاطر داشته باشید که یکی دیگر از توصیه‌های رایج برای افزایش اعتبار نتایج آزمایش، این است که حتما شب قبل از آزمایش، خواب کافی و باکیفیت داشته باشید. داشتن خواب کافی مخصوصا برای انجام دادن آزمایشات نیازمند به ناشتایی، به کاهش سطح التهاب و استرس اکسیداتیو در بدن کمک می‌کند و باعث می‌شود که نتیجه آزمایش از اعتبار بالاتری برخوردار باشد.
2. شب قبل از آزمایش چه خوراکی‌هایی مصرف نکنیم؟
همان‌طور که گفته شد، بعضی از آزمایش‌ها به ناشتایی نیاز دارند و بعضی دیگر نه. با این‌حال، خوراکی‌هایی که شما درست شب قبل از آزمایش خون مصرف می‌کنید، می‌تواند بر نتیجه آزمایش خون شما تاثیرگذار باشد. برای مثال، چربی‌ها و قندهای موجود در مواد غذایی بعد از مصرف در جریان خون آزاد می‌شوند و تا چندین ساعت می‌توانند در جریان خون شما باقی بمانند. به همین دلیل هم مصرف گروهی از غذاهای بسیار چرب یا بسیار شیرین می‌تواند تعادل شیمیایی ترکیبات موجود در خون را تغییر بدهد و درنهایت اعتبار نتیجه آزمایش را پایین بیاورد. بنابراین، به همه کسانی که قرار است آزمایشات مربوط به سنجش سطح انواع چربی‌های خون (کلسترول یا تری‌گلیسرید)، سنجش سطح قند خون، سنجش سطح ریزمغذی‌ها (مانند ویتامین‌ها و املاح) و بررسی بعضی از فاکتورهای خونی را انجام بدهند، توصیه می‌شود که شب قبل از آزمایش از مصرف خوراکی‌های زیر خودداری کنند:
غذاهای پرچرب: غذاهای پرچرب مانند همه فست‌فودها، غذاهای سرخ‌شده، خامه، سس‌های برپایه خامه یا مایونز، فراورده‌های گوشتی و گوشت‌های قرمز پرچرب می‌توانند باعث افزایش موقت سطح تری‌گلیسرید خون شوند و نتایج آزمایش را تحت تاثیر قرار بدهند. از این‌رو، توصیه می‌شود که تا حد امکان حدود ۱۲ ساعت قبل از آزمایش از مصرف این خوراکی‌ها خودداری کنید.
خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین: انواع خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های حاوی قند افزوده درواقع تاثیر مستقیمی بر سطح گلوکز خون یا انسولین دارند. از این‌رو، توصیه می‌شود که حدود ۱۲ ساعت قبل از انجام دادن آزمایش خون، از مصرف خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های حاوی قند و شکر با شاخص گلایسمی بالا خودداری کنید. این خوراکی‌ها شامل چنین مواردی هستند؛ انواع شکلات، شیرینی، کیک، کلوچه، آبمیوه‌های شیرین، انواع نوشابه، غلات صبحانه شیرین و انواع نان‌های شیرین.
محصولات لبنی: یکی دیگر از توصیه‌های تغذیه‌ای برای شب قبل از آزمایش، این است که حدود ۱۲ تا ۱۳ ساعت پیش از آزمایش، از مصرف انواع لبنیات، خوراکی‌های برپایه لبنیات و مخصوصا لبنیات پرچرب خودداری کنید. محصولات لبنی حاوی چربی و قند طبیعی هستند و می‌توانند نتایج مربوط به سطح چربی‌ها یا گلوکز خون را تحت تاثیر قرار بدهند.
کافئین و خوراکی‌های محرک: بهتر است که شب قبل از آزمایش خون، از مصرف خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کنید. انواع قهوه، شکلات تلخ، چای سبز، چای سیاه، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و نوشابه‌های انرژی‌زا که حاوی کافئین هستند، می‌توانند بر میزان سطح کورتیزول خون تاثیر بگذارند و باعث بروز خطا در خوانش‌های هورمونی شوند. بنابراین، حتی اگر قرار است که آزمایش‌های هورمونی بدون ناشتایی انجام بدهید، باز هم توصیه می‌شود که حداقل ۱۲ ساعت پیش از آزمایش از مصرف انواع نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های کافئین‌دار و محرک پرهیز کنید.
غذاهای سرشار از آهن: اگر قرار است که از نظر فاکتورهای خونی و مخصوصا سطح آهن، فریتین و گلبول‌های قرمز مورد سنجش قرار بگیرید، به شما توصیه می‌شود که حدود ۲۴ ساعت قبل از انجام دادن آزمایش خون از مصرف غذاهای سرشار از آهن خودداری کنید زیرا این غذاها می‌توانند تا ۲۴ ساعت و به‌طور کاذب سطح آهن خون را بالا نشان بدهند. از این‌رو، بهتر است که تا حد امکان ۲۴ ساعت قبل از آزمایش خون از مصرف انواع گوشت قرمز، سبزی‌های برگ سبز تیره، غلات یا نان‌های غنی‌شده با آهن یا حتی حبوبات خودداری کنید.
خوراکی‌های سرشار از ویتامین C: اگر قرار است که از نظر سطح آهن خون، فریتین یا گلبول‌های قرمز مورد سنجش قرار بگیرید، توصیه می‌شود که ۱۲ ساعت قبل از انجام دادن آزمایش خون از مصرف خوراکی‌های سرشار از ویتامین C مانند مرکبات، توت فرنگی، کیوی، فلفل دلمه‌ای، گوجه فرنگی و مکمل‌های حاوی این ویتامین خودداری کنید. این ویتامین می‌تواند بر جذب بیشتر آهن در خون تاثیر بگذارد و نتایج مربوط به سطح آهن خون یا بعضی از آزمایشات متابولیک را از اعتبار بیاندازد.
غذاهای تند و پرادویه: مصرف غذاهای تند و پرادویه در شب قبل از آزمایش، تاثیر مستقیمی بر نتیجه آزمایش خون نمی‌گذارد. اما اگر قرار باشد که شما آزمایش ناشتایی انجام بدهید و شب قبل از آزمایش خوراکی‌های تند و پرادویه بخورید، حتما در زمان ناشتایی با مشکلاتی مانند سوزش سردل یا ریفلاکس‌های شدید مواجه خواهید شد.
3. موارد تغذیه‌ای مهمی که باید در روز آزمایش رعایت کنیم، کدامند؟
در روز آزمایش باید لباس راحتی بپوشید که دسترسی به بازو برای خون‌گیری راحت‌تر باشد و شما برای این فرایند دچار استرس و ناراحتی نشوید. در کنار این مورد باید موارد تغذیه‌ای زیر را هم رعایت کنید:
قبل از آزمایش به اندازه کافی آب ساده مصرف کنید. مصرف آب فراوان قبل از آزمایش باعث می‌شود که مایعات بیشتری در رگ‌های خونی به جریان بیافتند و فرایند خون‌گیری ساده‌تر شود. در بعضی موارد هم خشکی یا کم‌آبی بدن، فرایند خون‌گیری را دشوار می‌کند.
حتی اگر آزمایش شما به ناشتایی نیاز ندارد، از نوشیدن قهوه و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار قبل از آزمایش خودداری کنید زیرا این نوشیدنی‌ها می‌توانند کم‌آبی بدن را به همراه داشته باشند.
اگر به ناشتایی پیش از آزمایش نیاز ندارید، حدود ۱ تا ۲ ساعت قبل از آزمایش باید صبحانه بخورید تا از سرگیجه یا سبکی سر در حین خون‌گیری جلوگیری کرده باشید.
اگر آزمایش شما به ناشتایی نیاز ندارد و همیشه در حین خون‌گیری دچار حالت تهوع می‌شوید، بهتر است که حدود ۱ تا ۲ ساعت قبل از آزمایش، خوراکی یا نوشیدنی خاصی به‌جز آب ساده مصرف نکنید.
اگر آزمایش شما به ناشتایی نیاز دارد و حدود ۸ تا ۱۲ ساعت چیزی به‌جز آب ساده مصرف نکرده‌اید، احتمال این‌که در حین خون‌گیری یا بلافاصله بعد از آن دچار سرگیجه و ضعف بشوید، زیاد است. بنابراین، توصیه می‌شود که یک میان‌وعده کوچک مانند یک لقمه نان سبوس‌دار همراه با یک قاشق کره بادام‌زمینی یا یک عدد موز یا یک پاکت آبمیوه طبیعی شیرین (مانند آب سیب یا آب انبه) یا یک عدد پروتئین‌بار همراه خودتان داشته باشید. شما بلافاصله بعد از اتمام خون‌گیری و قبل از بلند شدن از روی صندلی می‌توانید این خوراکی‌ها را بخورید و روی آنها یک لیوان آب هم بنوشید و با یک مکث ۲ تا ۵ دقیقه‌ای از روی صندلی بلند شوید. در چنین شرایطی، احتمال ضعف و سرگیجه تقریبا به صفر می‌رسد.
اگر دارو یا قرص خاصی را به‌صورت روزانه مصرف می‌کنید، بهتر است که در مورد مصرف آن داروی خاص درست قبل از آزمایش با پزشک خود مشورت کنید. گاهی در بعضی موارد مانند کم‌کاری تیروئید لازم است که بیماران حتی در روز آزمایش هم داروی خود را قبل از فرایند خون‌گیری و مثل همیشه مصرف کنند. باز هم تاکید می‌شود که حتما در این مورد با پزشک خود مشورت کنید زیرا ممکن است که شرایط هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت باشد.
یادتان باشد که برای بعد از آزمایش...
بعد از انجام دادن آزمایش خون باید بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت از آب و مایعات فراوان در رژیم غذایی خود استفاده کنید. حتما ۲ تا ۴ واحد میوه تازه فصل و ۳ تا ۵ واحد سبزی تازه یا بخارپز (مخصوصا سبزی‌های سبزبرگ تیره) مصرف کنید. بهتر است تا ۲۴ ساعت بعد از آزمایش حداقل یک وعده غذای حاوی پروتئین استفاده کنید. شما می‌توانید مقداری گوشت سفید یا گوشت قرمز را همراه با سبزیجات بخارپز و مقداری حبوبات پخته برای وعده بعد از آزمایش در نظر بگیرید. با این کار از بروز نوسانات احتمالی در فاکتورهای خونی جلوگیری می‌کنید.
منابع: WebMD، Health Line، Mayo Clinic