دکتر اردا کیانی
فوق‌تخصص بیماری‌های ریه و استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
آسم یک بیماری ژنتیکی و التهابی است. پیشتر تصور می‌شد که فقط به‌دلیل تحریکاتی مانند گرده گل و گیاه، آلرژن‌ها و... عضلات تنفسی تنگ می‌شود و بیماری بروز می‌یابد. اما امروزه ثابت شده آسم به‌عنوان یک بیماری التهابی ژنتیکی شناخته می‌شود که می‌تواند آلرژیک باشد یا نباشد. این بیماری سه جزء دارد که جزء اصلی، افزایش مخاط یا موکوس راه‌های هوایی است. یکی از مواردی که در بیماری آسم دیده می‌شود و علائم را ایجاد می‌کند و عموما آسم با آن شناخته می‌شود، انقباض عضلات صاف هوایی است. برای بهبود این حالت، علاوه بر اسپری های تنفسی، روش‌های دیگری نیز کاربرد دارد. یکی از روش‌های غیردارویی که در ایران نیز کاربرد دارد،استفاده از امواج رادیویی برای لاغرکردن عضلات جدار راه هوایی است. البته این روش کاربرد عمومی و گسترده برای همه بیماران ندارد زیرا عامل اصلی، التهاب است نه چاق‌شدن عضلات دور مجاری هوایی.
آسم بیماری است که به‌خوبی کنترل می‌شود اما درمان قطعی ندارد و معمولا لازم است بیمار سالها دارو و اسپری مصرف کند. البته علائم عموما با اسپری سالها تحت‌کنترل خواهدبود و دارو قطع می‌شود اما بیمار باید تحت‌نظر باشد تا در صورت تشدید علائم و پیش از ایجاد عوارض بتوان اقدام درمانی مؤثر را انجام داد. معاینات دوره‌ای براساس شدت آسم خواهدبود و حداکثر فواصل زمانی برای بیماران با علائم محدود و خفیف بین سه تا شش ماه است.
با درمان صحیح «آسم» محدودیتی برای زندگی وجود ندارد
یکی از سوالات رایج در مورد بیماری آسم، مدت زمان بیماری و درمان است. عموما افراد ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون را می‌پذیرند که برای همیشه با آنها همراه خواهدبود و نیاز به پیگیری درمان و مصرف دارو دارد. اما در مورد آسم با توجه به کیفیتی که بیماری دارد و گاه کاملا بدون علامت است، این تصور ایجاد می‌شود که بیماری بهبود یافته‌است. این مسئله باعث می‌شود بیمار روند درمان را کنار بگذارد و به‌دلیل قطع مصرف دارو، علائم از کنترل خارج می‌شود که در نتیجه اعتماد به سیستم درمانی را از دست می‌دهد.
آسم بیماری قابل کنترل است و کنترل علائم نیز در حد عالی خواهدبود؛ به‌طوری که براساس یکی از مطالعات، شش نفر از هر 100 نفر ورزشکار المپیک که مدال کسب کرده‌اند، آسم داشتند.
آسم بیماری است که اگر به‌درستی درمان شود، هیچ محدودیتی ایجاد نمی‌کند اما متاسفانه با توجه به تصورات و باورهای ذهنی، هنوز نگرانی‌هایی در مورد آن وجود دارد. حتی بعضی از افراد نگرانی از اطلاع بیماری خود به همسر دارند و آسم را یک عیب برای خود می‌دانند در حالی‌که این بیماری به‌راحتی با یک داروی ساده کنترل می‌شود.
اسپری سالبوتامول آبی نباید به‌تنهایی درمان «آسم» محسوب شود
مهم‌‌ترین داروی آسم، اسپری‌های تنفسی است. البته برای بهبود علائم ممکن است پزشک یک یا دو داروی خوراکی نیز تجویز کند. در بسیاری موارد دیده می‌شود که بیمار پس از مدتی به پزشک مراجعه می‌کند و از عدم‌بهبود علائم ناراحت است که در شرح‌حال مشخص می‌شود دارو را خورده اما اسپری را کنار گذاشته یا خیلی کم استفاده کرده‌است در حالی‌که داروهای خوراکی داروی مکمل هستند و اسپری درمان اصلی محسوب می‌شود.
موضوع مهم دیگر اینکه از اسپری سالبوتامول آبیرنگ نباید به تنهایی استفاده کرد. این اسپری به‌دلیل برطرف‌شدن سریع علائم، برای بیمار مطلوب است که از همین‌رو بیمار داروی اصلی حاوی کورتون را استفاده نمی‌کند. نکته حائزاهمیت اینکه کورتون موجود در این اسپری‌ها چندان جذب بدن نمی‌شود که عارضه ایجاد کند و در واقع عوارض داروهای کورتیکواستروئید خوراکی را ندارند و به این علت قیمت بالایی دارد.
اسپری آبیرنگ جزء داروهایی است که علائم را برطرف می‌کند. خس‌خس، سرفه و تنگی‌نفس علائم مشخصه آسم هستند که می‌توانند ناشی از انقباض عضلات تنفسی، التهاب مجاری هوایی یا افزایش مخاط باشند.
اسپری آبیرنگ بر انقباض عضلات تنفسی اثر می‌کند و طی حداکثر نیم ساعت اثربخشی دارد و بلافاصله فرد احساس بهبودی دارد. اما داروهای اصلی و حاوی کورتیکواستروئیدها که التهاب را از بین می‌برند، اثرات فوری ندارند و باید حداقل 2 تا 4 هفته استفاده شوند تا وضعیت بیمار بهبود یابد. زمانی که بیمار فقط از اسپری آبیرنگ استفاده می‌کند، التهاب همچنان وجود دارد و به‌تدریج به ریه آسیب می‌رساند. مشاهده شده که حتی استفاده از این اسپری‌ها به‌تنهایی در آسم‌های خفیف نیز می‌تواند به تشدید بیماری، مراجعات بیشتر به اورژانس‌ها و حتی افزایش مرگ‌ومیر شود.
متاسفانه استفاده خودسرانه و مداوم از این اسپری و بی‌توجهی به توصیه‌های پزشک معالج می‌تواند وضعیت بیمار را وخیم کرده و حتی ریه که امکان داشت با اسپری کورتون به‌راحتی درمان شود، سالها درگیر شده و کارکرد خود را از دست دهد.
خوشبختانه در شیوه‌نامه جدید آسم، استفاده از اسپری آبی به‌تنهایی ممنوع شده و حتما باید همراه با اسپری کورتون باشد.