یکتا فراهانی
مدیریت زمان یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که می‌تواند کودکان را برای موفقیت در تحصیل و دیگر جنبه‌های زندگی آماده کند. یادگیری این مهارت در سنین پایین باعث می‌شود کودکان بتوانند روی اولویت‌های خود تمرکز کنند و وظایفشان را بدون احساس خستگی ناشی از تجربه و یادگیری مداوم، بهتر انجام دهند. اما چگونه می‌توان مهارت‌های مدیریت زمان را در کودکان تقویت کرد؟ دراین‌خصوص با دکتر امین ماهورام‌مشهدی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان، گفت‌وگو کرده‌ایم.
: آقای دکتر، چرا آموزش مهارت‌های مدیریت زمان برای کودکان حتی در سنین پایین کودکی مهم است؟
یادگیری مناسب مهارت مدیریت زمان در کودکان می‌تواند منجر به بهبود سازمان‌یافتگی، افزایش مسئولیت‌پذیری و کاهش استرس شود و به این ترتیب پایه‌ای قوی برای موفقیت در آینده ایجاد کند. به همین دلیل بسیار مهم است که هر چه زودتر آموزش این مهارت را به کودکان آغاز کنیم. با شکل‌دهی عادات مناسب مربوط به مدیریت زمان، می‌توانید به فرزندان خود کمک کنید تا به شکلی موثرتر و مستقل‌تر کارهای روزمره‌شان را انجام دهند. در اینجا به چند نکته عملی راجع به نحوه آموزش مدیریت زمان به کودکان می‌پردازیم.
مهارت‌ها به کودکان این امکان را می‌دهند که مسئولیت‌پذیرتر شوند، استرس کمتری را تجربه کنند و به‌طورکلی برای موفقیت در زندگی آماده‌تر باشند. به همین دلیل، یادگیری این مهارت‌ها از سنین پایین اهمیت زیادی دارد. مثلاً برای کودکان سنین ۳ تا ۴ ساله، آموزش مفهوم زمان باید از کارهای روزانه شروع شود. یکی از روش‌های موثر استفاده از برنامه‌های روزانه است. با داشتن وعده‌های غذایی منظم، خوابیدن در میانه روز و زمآنهای بازی مشخص، کودکان می‌توانند با مفهوم زمان آشنا شوند. استفاده از ابزارهای تصویری مانند نمودارهای ساده یا تصاویر برای نمایش فعالیت‌های روزانه نیز به این درک کمک می‌کند. علاوه بر این، می‌توان از زمان‌سنج‌های تصویری برای بازی‌های کوتاه و توضیح مدت‌زمان فعالیت‌ها استفاده کرد
مفهوم زمان را در بازی‌های کودک بگنجانید. از زمان‌سنج‌های تصویری رنگارنگ برای کارهای کوتاه یا بازی‌کردن استفاده کنید و گذر زمان را با زبانی ساده توضیح دهید. به‌عنوان‌مثال، گفتن «پنج دقیقه بازی می‌کنیم، بعدش باید اسباب‌بازی‌ها را جمع کنیم» به کودکان کمک می‌کند تا مدت‌زمان فعالیت‌ها را تشخیص دهند. با گنجاندن این شیوه‌ها در کارهای روزمره، شما شروع به ایجاد زمینه برای آگاهی از زمان و مهارت‌های مدیریتی می‌کنید که به‌تدریج در فرزندتان رشد خواهند کرد.
: این موضوع برای کودکان در سنین بالاتر به چه صورتی است و چگونه می‌توان مفاهیم مدیریت زمان را برای آنها توضیح داد؟
کودکان در سنین بالاتر، به‌ویژه ۵ تا ۷ سالگی، می‌توانند مفهوم زمان را به‌صورت ملموس‌تری درک کنند. در این سن، معرفی ساعت به کودکان برای کمک به آنها در درک فواصل زمانی اهمیت زیادی دارد. والدین می‌توانند به کودکان نحوه خواندن ساعت را آموزش دهند و زمآنهای خاصی را برای فعالیت‌های مختلف مانند تکالیف درسی، بازی و خواب تعیین کنند. آشنایی با ساعت: کودکان را با ساعت آشنا کنید تا به آنها در درک فواصل زمانی کمک کند. به آنها نشان دهید چگونه ساعت را بخوانند تا بدانند چقدر زمان برای انجام کارها اختصاص داده‌اند. این آموزش می‌تواند به کودکان کمک کند تا بر زمان خود کنترل بیشتری داشته باشند.
: تنظیم زمان برای فعالیت‌های خاص: یک برنامه روزانه مشخص تهیه کنید که شامل زمآنهای ثابت برای فعالیت‌هایی مانند انجام تکالیف درسی، زمان بازی و زمان خواب باشد. داشتن چنین برنامه‌ای به کودکان کمک می‌کند تا بدانند چه زمانی باید به چه کاری بپردازند و به آنها احساس امنیت و کنترل می‌دهد.
: این موضوع در سنین بالاتر برای بچه‌ها به چه صورت خواهد بود؟
در سنین ۸ تا ۱۱ سالگی، کودکان قادر به استفاده از تکنیک‌های پیچیده‌تری برای مدیریت زمان هستند. این سن فرصتی مناسب برای تقویت مهارت‌های مدیریت زمان به‌ویژه در تحصیل و پروژه‌های مختلف است. در این سن، والدین می‌توانند از روش‌های موثری استفاده کنند تا به کودکان کمک کنند که فعالیت‌ها و تکالیف مدرسه را به‌خوبی پیگیری کنند و مسئولیت‌پذیری خود را تقویت کنند.
معرفی جدولهای برنامه‌ریزی یا تقویم‌های ساده: یک روش موثر برای مدیریت زمان در این سن، استفاده از جدولهای برنامه‌ریزی یا تقویم‌های ساده است. این ابزارها به کودکان کمک می‌کنند تا فعالیت‌ها و تکالیف مدرسه خود را پیگیری کنند و زمان‌بندی مناسبی برای انجام آنها داشته باشند.
تقسیم وظایف به بخش‌های کوچک‌تر: به کودکان کمک کنید که وظایف خود را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنند. این تکنیک به آنها می‌آموزد که پروژه‌های بزرگ را به مراحل کوچک‌تر تقسیم کرده و آنها را در مدت‌زمان معین انجام دهند. به‌عنوان مثال، اگر پروژه مدرسه‌ای دارند، آنها را در ایجاد یک برنامه گام‌به‌گام برای تکمیل پروژه در چند روز راهنمایی کنید. این روش ارزش پیشرفت تدریجی را به کودکان می‌آموزد و به آنها کمک می‌کند تا از انجام پروژه‌های بزرگ بدون احساس فشار لذت ببرند.
تقویت مسئولیت‌پذیری: مسئولیت‌پذیری در انجام کارها باید تقویت شود تا کودکان خودشان برای انجام وظایفشان برنامه‌ریزی کنند. این کار به آنها کمک می‌کند تا احساس مشارکت فعال در فرآیند مدیریت زمان داشته باشند و از استقلال بیشتری در زندگی روزمره خود برخوردار شوند.
: نقش مسئولیت‌پذیری در کودکی به چه صورتی است و چگونه می‌توان آن را به کودکان آموزش داد؟
بهتر است سعی کنید از ابتدا مسوولیت‌پذیری را در فرزندانتان تشویق کنید. با تشویق فرزندتان به انجام برنامه‌ریزی برای خود، احساس مسوولیت را در آنها تقویت کنید. به آنها یادآوری کنید که جدول برنامه‌ریزی یا تقویم خود را به‌طور منظم مرور کنند و برای کارها و فعالیت‌های آینده آماده شوند. این کار باعث ایجاد استقلال و مسئولیت‌پذیری در آنها می‌شود.
: مدیریت زمان برای نوجوانان به چه شکل است؟
با رسیدن کودکان به سن 12 تا 14 سالگی، آنها در حال گذار به دوران نوجوانی هستند، مرحله‌ای که با استقلال و مسوولیت بیشتر مشخص می‌شود. در این مرحله، آنها قادر به انجام وظایف پیچیده‌تر مدیریت زمان، تفکر انتزاعی و آمادگی برای افزایش مسوولیت‌های دبیرستان و خودمدیریتی می‌شوند.
از جدولهای برنامه‌ریزی دیجیتال و اپلیکیشن‌های مربوطه استفاده کنید: این ابزارها می‌توانند به نوجوانان کمک کنند تا برنامه‌های خود را پیگیری کنند و کارهای مهم را اولویت‌بندی کنند. آنها را تشویق کنید تا ابزارهای متناسب با شرایط خود را بیابند.
به آنها در انجام مسئولیت‌های متعدد کمک کنید. یعنی به فرزند خود بیاموزید که چگونه وظایف را بر اساس اهمیت و ضرب‌الاجل آنها اولویت‌بندی کند. دسته‌بندی وظایف به «فوری، مهم، کمتر مهم» می‌تواند کمک‌کننده باشد. آنها را یاری کنید تا لیست کارهایی را که باید انجام دهند بنویسند و یاد بگیرند ابتدا با مهم‌ترین کارها شروع کنند. این مهارت زمانی که آنها شروع به انجام تکالیف مدرسه، فعالیت‌های فوق‌برنامه و فعالیت‌های اجتماعی می‌کنند بسیار مهم است.
: برنامه‌ریزی برای تکالیف مدرسه بچه‌ها به چه صورت خواهد بود؟
برای مدیریت موثر زمان، برنامه‌ریزی برای تکالیف مدرسه، فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها بسیار ضروری است. داشتن یک برنامه متعادل به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا به‌طور موثر بر روی وظایف درسی تمرکز کنند و در عین حال زمان مناسب برای استراحت و سرگرمی نیز داشته باشند. این تعادل نه‌تنها برای کودکان، بلکه برای والدین نیز مهم است. والدین باید این تعادل را در زندگی خود نیز به اجرا درآورند تا بر اهمیت آن تاکید کنند و آن را به عنوان یک الگو به فرزندان خود نشان دهند.
در واقع با کمک به نوجوانان در این سن برای یادگیری این مهارت‌ها به آنها کمک می‌کنید تا پیچیدگی‌های برنامه‌های خود را کاهش دهند. همچنین استقلال آنها نیز افزایش می‌یابد و برای چالش‌های آینده آماده می‌شوند.
: مدیریت زمان برای نوجوانان بالای 15 سال بهتر است چگونه انجام شود؟
وقتی نوجوانان به 15 سال و بالاتر می‌رسند، به نوعی در آستانه بزرگسالی قرار می‌گیرند. در این مدت، بسیار مهم است که به فرزند خود کمک کنید تا استقلال خود را تقویت کند و مدیریت زمان را به نحوی موثر انجام دهد.
کمک به هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت: به نوجوان خود کمک کنید تا اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت را تعیین کند. آنها را تشویق کنید تا اهداف و آرزوهای خود را به شکلی واقع‌بینانه به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کند و برای دستیابی به آنها جدول زمانی تعیین کنید. این فرایند به آنها می‌آموزد که از قبل فکر کرده و برای آینده برنامه‌ریزی کنند.
: به‌طورکلی چه نکاتی برای زمان‌بندی کارها و داشتن نظم و ترتیب اهمیت دارد؟
آموزش تقسیم‌بندی زمان موضوع مهمی است که والدین حتماً باید به آن توجه داشته باشند؛ بنابراین بهتر است نوجوان خود را با تقسیم‌بندی زمان آشنا کنید. به این معنا که بازه‌های زمانی مشخصی را برای فعالیت‌های مختلف مانند مطالعه، فعالیت‌های فوق‌برنامه، استراحت یا کارهای دیگر اختصاص دهد. عادات مربوط به مطالعه موثر مانند تنظیم یک برنامه ثابت مطالعه، استراحت منظم و تکنیک‌های یادگیری فعال را به آنها بیاموزید. این روش‌ها می‌توانند بهره‌وری آنها را افزایش دهد.
همچنین سعی کنید تعادل بین کارها را حفظ کنید. یعنی بر اهمیت ایجاد تعادل بین درس، کار، زندگی اجتماعی و مراقبت از خود تاکید کنید. فرزندانتان را تشویق کنید تا زمانی را برای فعالیت‌های اجتماعی و سرگرمی‌های خود اختصاص دهند تا آرامش و سلامت روان خود را حفظ کنند. از آنها بخواهید در مورد عوامل استرس‌زای احتمالی به‌راحتی با شما گفت‌وگو کنند.