فرزانه فولادبند دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات
مصرف خودسرانه دارو کار درستی نیست اما متاسفانه به دلیل اینکه داروخانه‌ها برخی داروها را بدون نسخه و گاهاً داروهای نیازمند نسخه را نیز بدون نسخه در اختیار افراد قرار می‌دهد این موضوع بسیار شایع است.از آنجا که مصرف داروهای مسکن بدون نسخه در کشورمان بالاست و حتی داروهای هورمونی و اعصاب و روان نیز به طور گسترده بدون نسخه مصرف می‌شود لازم است درباره عوارض استفاده خودسرانه و بدون نسخه پزشک آگاه باشیم.در ادامه نظر متخصصان را در این باره جویا شده‌ایم و نتایج تحقیقات انجام شده را گردآوری کرده‌ایم.
داروهای آرامبخش را بدون نسخه مصرف نکنید
ارایه داروهای آرامبخش بدون نسخه پزشکان از سوی داروخانه‌ها و مصرف خودسرانه داروهای آرام بخش سبب مزمن شدن بیماری‌های روانی می‌شود. برخی داروها مانند ویتامین‌ها که به داروهای OTC معروف هستند بدون نسخه پزشکان در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد. داروهای روانپزشکی جزو داروهای OTC نیستند و میزان مصرف این داروها بر حسب شرایط بیمار و به تشخیص روانپزشک تجویز می‌شود. از آنجا که مصرف برخی از این داروها مانند «لورازپام»، «دیازپام»، «آلپرازولام» و «کلونازپام» در بلندمدت و با مصرف بدون تجویز پزشک سبب اعتیاد فرد می شود روانپزشکان معمولا مصرف این دارو را در طولانی مدت تجویز نمی‌کنند.این در حالی است که برخی افراد به صورت خودسرانه به مدت طولانی از چنین داروهایی استفاده کرده و بدون آنکه خود بدانند به دارو اعتیاد پیدا می‌کنند.داروهای روانپزشکی حتما باید با نظر روانپزشکان مصرف شود.
مکمل و ویتامین را نیز طبق نظر پزشک مصرف کنید
مکمل‌ها کامل کننده نیازهای سلولی به شکل ویتامین‌ها یا املاح هستند.پزشکان مکمل‌های دارویی یا غذایی را با توجه به شرایط جسمی و روانی فرد انتخاب و تجویز می‌کنند.مواد موجود در مکمل‌ها اغلب از نوع ویتامین‌ها و املاح هستند و معمولا در غذا وجود دارند اما برخی مکمل‌ها دارویی هستند مثلا اگر فردی به کم خونی ناشی از فقر آهن مبتلا باشد، با توجه به شدت کمبود توسط پزشک برایش فرآورده‌های دارویی آهن مثل قرص، شربت و یا قطره تجویز می‌شود.در این صورت این مکمل نام دارو می‌گیرد و باید با تجویز پزشک و به مقدار مشخص مصرف شود.
برخی تصور می‌کنند چون مکمل حاوی ویتامین و املاح است مصرف آن مشکلی ایجاد نمی‌کند.اگر مکمل‌ها همانند داروها، درست و به جا مصرف نشوند عوارض خود را دارند.در تجویز مکمل‌هایی که باید با نظر پزشک صورت گیرد، منافع مکمل در مقابل ضرر و زیان احتمالی سنجیده می‌شود و اگر منافع آن بیش از ضرر احتمالی اش باشد، تجویز خواهد شد.نکته‌ای را که باید به خاطر سپرد، آن است که یک مکمل خوب باید در جای خود و با مقدار معین تجویز شود وگرنه ممکن است عوارض نامطلوبی به جا بگذارد.بنابراین مصرف خودسرانه مکمل‌ها درست نیست و باید با نظر پزشک مصرف شوند، در غیر این صورت باید در انتظار عوارض جانبی شان بود.
مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک ممنوع
آنتی‌بیوتیک‌های موجود در بازار تاثیری بر درمان آنفلوآنزاهای ویروسی ندارد.برای درمان آنفلوآنزا با نظر پزشک می‌توان از داروهای آنتی‌ویروس مانند «تامی‌فلو» استفاده کرد که در مکانیسم آزادسازی ویروس از سلول‌های بدن اثر می‌کند و آن را متوقف می‌کند. سایر آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای بیماری‌های عفونی باکتریایی مورد استفاده قرار می‌‌گیرند، در درمان آنفلوآنزاهای ویروسی بی‌تاثیرند و بیماران باید از مصرف خودسرانه این آنتی‌بیوتیک‌ها خودداری کنند. البته گاهی ممکن است پزشک برای درمان عفونت‌های ثانویه‌ای که در پی آنفلوآنزا بروز می‌کنند آنتی‌بیوتیک تجویز کند تا عفونت جدید در مبتلایان بروز نکند.تجویز این داروها باید تنها تحت نظارت پزشک و با تشخیص او انجام شود زیرا مصرف خودسرانه این داروها نه تنها تاثیری در بهبود بیماری ندارند بلکه ممکن است عامل ویروسی را نیز مقاوم کنند.
داروهای ضد ویروس را خودسرانه مصرف نکنید
مصرف خودسرانه داروهای ضد ویروس نیز توصیه نمی‌شود.بررسی‌ها نشان داده است مصرف خودسرانه داروی ضدویروس، بدون ابتلا و تشخیص آن از سوی پزشک بی‌فایده است. همچنین پژوهش‌ها نشان داد مصرف بدون علت دارو، علاوه بر اینکه بی‌فایده است، می‌تواند موجب مقاومت بدن در برابر درمان شود.
اثرات ناگوار مصرف خودسرانه داروهای مسکن
اگرچه داروهای مسکن بدون نسخه و به راحتی توسط داروخانه‌ها ارائه می‌شوند اما داروهای مسکن باید با تجویز پزشک و نظارت داروساز به بیمار ارائه شود. مصرف خودسرانه دارو اثرات ناگوار جانبی خواهد داشت زیرا اصل بیماری در اثر مصرف خودسرانه مسکن مخفی می‌شود.
داروسازان باید توجه داشته باشند که هیچ داروی ضد دردی که بیمار خود اقدام به مصرف آن کند وجود ندارد و بیماران باید جداً از این کار پرهیز کنند.چرا که برخی از این داروها عوارض جانبی بسیار سخت دارد. گروهی از داروهایی که خودسرانه مصرف می‌شود می‌تواند منجر به خونریزی معده، افت فشار یا گلبول‌های قرمز خون شود در حالی که بیمار از این موضوع بی‌خبر است. ریشه‌یابی درد از نکات مهمی است که در ابتدای درمان باید به آن توجه شود.در خیلی از مواقع تا زمانی که ریشه بیماری از بین نرود بیمار همچنان درد را تجربه می‌کند در حالیکه مصرف مسکن افزایش می‌یابد. در صورت مصرف خودسرانه مسکن بدن به آن عادت می‌کند و همچنان مایل است دوز بالاتری را دریافت کند، در حالیکه اصل بیماری هنوز مداوا نشده است و می‌تواند خطرات اجتناب‌ناپذیری برای بیمار داشته باشد. بعضی از دردها است که تنها روش درمان آن مسکن نیست بلکه می‌توانند با تغییرات محیطی و شرایط روانی برطرف شود که حتماً باید تحت نظر پزشک انجام شود.
اولین انتخاب پزشک و داروساز برای درمان بیماری حذف داروهای مسکن است اما در هر صورت درد بیمار را می‌رنجاند و از لحاظ روانی باعث آزار می‌شود در نتیجه مشکل اصلی در اسرع وقت باید درمان شود.