قسمت اول
شهرام شمس پزشک و دانش آموخته حقوق
اقدام ارزنده وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در راه‌اندازی پویش ملی «#نه_ به_تصادف!» در تعطیلات نوروز ، اقدامی درخور بود که اگرچه تاثیرات کوتاه‌مدت آن در کاهش آمار تصادفات و تلفات جانی، جسمی و مالی خودورسواران مشهود و در خور تقدیر ارزیابی می‌شود، اما نباید فراموش کرد که فقط اقدام درست یعنی تداوم این کارزار و استمرار آگاهی بخشی عمومی و همراهی نهادهای مسئول دیگر مانند قانونگذاران، سیاست‌ورزان ، وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش عالی، قوه قضاییه و البته پلیس می‌تواند در دراز مدت باعث فرهنگ‌سازی قابل مباهات ملی در جهت حفظ احترام به سلامت شخصی و جمعی توسط رانندگان و آحاد مردم گردد.
اگرچه تشریح پیشنهادات قابل اجرا برای هریک از نهادهای فوق امری ضروری و مهم است اما نگارنده در این مقال برآن است سخن را از اصول مهم حقوقی و منطقی موثر در کاهش تصادفات آغاز کند. یکی از مهمترین اصول حقوقی، اصل تناسب بازدارندگی جریمه‌ها و مجازاتها در تخلفات رانندگی است.
برای فهم بهتر مطلب، ذکر یک مثال و تبعیت آن از قانون اساسی کمک‌کننده خواهد بود.
اصل برابری افراد در مقابل قانون یک از مهمترین اصول قانون اساسی است، اما آیا اجرای این اصل بدان معناست که همه شهروندان به میزان مساوی حق بیمه و مالیات پرداخت کنند؟
مسلما نه، افراد با درآمد بالاتر، موظفند با پرداخت مالیات و حق بیمه متناسب با درآمد خود وفق ضوابط، نقش متناسب با جایگاه اجتماعی و درآمدی خود را در ساخت آینده کشور ایفا کنند. بر این اساس و با توجه به مثال بالا، می‌شود موضوع تناسب بازدارندگی جریمه‌ها و مجازاتها در تخلفات رانندگی از منظر دیگری مورد بررسی قرار داد.
آیا تعیین جریمه و مجازات یکسان
در مقابل تخلفات رانندگی، برای همه متخلفان به یک نسبت بازدارنده است؟؟
فرض کنید جریمه توقف در منطقه توقف ممنوع یکصد هزارتومان باشد، آیا بازدارندگی این جریمه، متناسب با درآمد یک راننده پورشه سوار یا بنز سوار هم هست؟ یا صرفا درباره رانندگان دارای شغل کارمندی و کارگری و تاکسی دارها می‌تواند بازدارندگی متناسب با درآمد داشته باشد؟
ملاحظه می‌شود که اگر این شکاف طبقاتی در تعیین بازدارندگی جرائم و مجازاتها ( مانند مالیات ) هم مورد توجه قرارگیرد و، مجازات یا جریمه تخلف یک راننده متمولتر، متناسب با دهک اجتماعی او (و نه به میزان پایه) تنظیم گردد، می‌تواند تاثیر بازدارندگی را افزایش دهد و بازدارندگی جرائم بر مبنای درآمد ماهیانه یا مطابق با دهک اجتماعی که فرد در آن قرار دارد اعمال گردد و به این ترتیب، دارا و ندار ، متمول و کم درآمد وقتی به نسبت درآمد خود برای انجام تخلف جریمه شوند، احساس بازدارندگی مشابهی را تحمل می‌کنند و اینگونه نخواهد بود که مبلغ جریمه برای یک نفر پول خرد و برای دیگری درصد مهمی از درآمد باشد.
لذا به‌نظر می‌رسد با توجه به موارد مشهود و قابل توجه تصادفات و تخلفات رانندگی ناشی از اعتماد بنفس کاذب برخی رانندگان بعلت عدم بازدارندگی کافی جریمه ها و سبک محسوب شدن مجازات‌های این حوزه برای برخی از افراد و بی‌احترامی آنان به مردم و پلیس و نادیده گرفتن حق تقدم دیگر خودروها، شایسته است توجه قانونگذاران، دولتمردان و مسئولان را به این موضوع یعنی متناسب‌سازی جریمه‌ها با درآمد و دهک درآمدی متخلفان جلب کند و آنان از منظر حمایت از حقوق عامه، پیگیر اعمال چنین تناسبی برای بازدارندگی بیشتر قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی و در نتیجه کاهش تصادفات باشند.
بعنوان شاهد این مطلب هم می‌توان از جریمه شدن رییس فنلاندی نوکیا نام برد.
در خبرها آمده بود که رئیس نوکیا در فنلاند بخاطر انجام تخلف رانندگی، که برای افراد دارای درآمد عادی فنلاند جریمه کمتری داشت، بیش از یکصد‌‌و‌بیست هزار یورو، جریمه شد ( رعایت تناسب جریمه با دهک درآمدی) که این امر می‌تواند در کشور ما برای حفظ حقوق سلامت مردم مد نظر قرار گیرد.
موضوع مهم دیگر ، که حتما باید از یکسو مردم و از سوی دیگر سیاستگذاران و مجریان پویش ملی «#نه_ به_تصادف!» را بشدت نگران کند ، مصرف مواد مخدر و محرک ( روانگردان) و مشروبات الکلی توسط برخی رانندگان است که می تواند شدیدا جان و سلامت مردم اعم از عابران و سرنشینان خودروهای دیگر را در معرض خطر قرار دهد.
یقینا خوانندگان محترم بارها درخبرها شنیده و دیده اند تصادفات مهلک همراه با تلفات جانی و خسارات مالی شدید بعلت سومصرف مواد یا الکل توسط برخی رانندگان، بخصوص در شب‌ها رخ داده است و بدون شک تنها علت آن تصادفات عامل انسانی بعلت اختلال محاسبه سرعت و فاصله و یا عدم کنترل بموقع خودرو در حین رانندگی ناشی از مصرف مواد مخدر و روانگردان و مشروبات الکلی معرفی شده‌است.
شدت بازدارندگی قوانین در این موارد باید اولا بسیار زیاد باشد و ثانیا مرتب اطلاع‌رسانی عمومی‌شود تا ملکه ذهن همه مردم گردد.
مجازات‌هایی مانند توقیف طولانی خودرو و اعمال جریمه‌های سنگین تا حبس و ممنوع شدن مادام العمر از رانندگی برای رانندگان خطاکاری که با بی‌مبالاتی و خودخواهی جان و سلامت خود و سایرین را به خطر می‌اندازند می‌تواند در کاهش اینگونه تصادفات بسیار موثر باشد.
فراموش نکنیم که تشویق به رفتار درست و آموزش رفتارهای صحیح از اوان خردسالی تا بزرگسالی در کاهش انواع جرائم از جمله تخلفات رانندگی بسیار موثر است و اثر پیشگیرانه دارد و ناگفته پیداست که این بخش از موضوع یعنی آموزش، به نهادهای دیگری مربوط است که به شرط بقا نگارنده و استقبال خوانندگان از اینگونه مطالب، بیشتر خواهم نوشت