علی ابراهیمی
نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر در حین رانندگی یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز حوادث رانندگی مرگبار در سراسر جهان است. مصرف الکل و مواد مخدر تأثیرات مستقیمی بر توانایی راننده دارد و می‌تواند منجر به بروز تصادفاتی شود که نه تنها به خود او بلکه به دیگر کاربران جاده نیز آسیب ‌زند. طبق آمارها درصد بالایی از حوادث مرگبار رانندگی به دلیل رانندگی تحت تأثیر الکل و مواد مخدر صورت می‌گیرد.

به گزارش سلامت، مصرف الکل و مواد مخدر موجب کاهش تمرکز، خواب ‌آلودگی و کند شدن واکنش‌ها می‌شود که همه این عوامل خطر تصادفات را به شدت افزایش می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که حتی مقادیر کمی از الکل می‌توانند توانایی تصمیم‌گیری و مهارت‌های حرکتی را تحت تأثیر قرار دهد. درواقع هر چه مصرف الکل بیشتر باشد خطر بروز حوادث رانندگی مرگبار نیز بیشتر می‌شود. ازاین‌رو کشورهای مختلف قوانین سخت‌گیرانه‌ای را جهت جلوگیری از رانندگی در حالت مستی و مصرف مواد مخدر وضع کرده‌اند. مجازات‌های رانندگی تحت تأثیر الکل و مواد می‌تواند شامل جریمه‌های سنگین، معلق شدن مجوز رانندگی و حتی زندان باشد. این قوانین به منظور کاهش تعداد حوادث و حفظ امنیت جاده‌ها تدوین شده‌اند و نقشی کلیدی در تغییر رفتار رانندگان دارد
از سوی دیگر آگاه‌سازی عمومی درباره خطرات مصرف الکل و مواد مخدر حین رانندگی یکی از موثرترین راهکارها جهت کاهش حوادث رانندگی مرگبار است و کمپین‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی می‌توانند به رانندگان کمک کنند تا درک بهتری از عواقب خطرناک مصرف این مواد داشته باشند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که در کشور ما عامل ٢٠ درصد از تصادفات مرگبار مصرف الکل بوده و بیش از ٥٠ درصد سوانح ناشی از مصرف الکل موجب مرگ شده است. البته این رقم در کشورهای کم درآمد بالای ٣٥درصد است و علت آن هم این است که در کشورهای کم درآمد، تمهیدات لازم در نظر گرفته نمی‌شود و دیگر عوامل خطر مانند خودروها و راه‌ها کنترل نمی‌شوند.

ارتباط الکل با تصادفات و آمار جهانی
رانندگی تحت تأثیر الکل یکی از عوامل اصلی تصادفات مرگبار است. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت در جهان حدود 30 درصد تصادفات مرگبار مرتبط با مصرف الکل است. کشورهایی با مصرف بالای الکل و قوانین ضعیف بیشترین آمار را دارند. در ایران هم با وجود محدودیت مصرف الکل، گزارش‌های غیررسمی حاکی از نقش الکل در بخشی از تصادفات هستند، اما به دلیل محدودیت آماری، تخمین‌ها متغیر است.

برای مثال در ایالات متحده در سال 2021 بیش از 11 هزار مرگ ناشی از تصادفات مرتبط با الکل گزارش شده است. کشورهای اروپایی مانند سوئد با قوانین سختگیرانه، آمار کمتری را ثبت کرده‌اند. در کشورهای اروپایی مانند سوئد حد مجاز سطح الکل خون برای رانندگان 0.02درصد است. در استرالیا و ژاپن استفاده از دستگاه‌های تشخیص الکل قبل از رانندگی اجباری شده است. در ایالات متحده حد مجاز 0.08درصد تعیین شده، اما در برخی ایالت‌ها قوانین سختگیرانه‌تری اعمال می‌شود. مجموع این قوانین نشان می‌دهند که اجرای سختگیرانه همراه با آموزش عمومی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش تصادفات ناشی از الکل داشته باشد.

الکل و قوانین رانندگی در ایران
در ایران مصرف و رانندگی تحت تأثیر الکل به شدت ممنوع است و مجازات‌هایی مانند جریمه نقدی، توقیف گواهینامه، شلاق و در مواردی زندان برای متخلفان در نظر گرفته شده است. در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۸ درصد از تصادفات منجر به مرگ در ایران با غلظت الکل در خون ۰.۰۸ درصد یا بالاتر مرتبط بوده است. بر اساس ماده ۴۹۲ قانون مجازات اسلامی رانندگی در حالت مستی یا شرایط غیرعادی ناشی از مصرف الکل، مواد مخدر، یا روان‌گردان علاوه بر مجازات مصرف این مواد، مستوجب جزای نقدی (۸ تا ۱۸ میلیون تومان) و محرومیت از رانندگی یا تصدی وسایل نقلیه از شش ماه تا دو سال است.

سرهنگ ابوالفضل کهزادی، رئیس پلیس‌راه انتظامی استان ایلام در این خصوص می‌گوید: طبق بند ب ماده ۱۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، پلیس می‌تواند با استفاده از تجهیزات تخصصی وضعیت مستی رانندگان را تشخیص دهد. در صورت اثبات گواهینامه فرد برای 6 ماه ضبط، خودرو توقیف و جریمه‌ای نقدی اعمال می‌شود. همچنین پرونده راننده برای ادامه روند قضائی به مراجع قضایی ارجاع داده می‌شود.

سرهنگ رابعه جوانبخت، کارشناس تصادفات پلیس راهور تهران هم در این خصوص می‌گوید: رانندگان مست نه تنها جان خود بلکه امنیت جامعه را به خطر می‌اندازند. وی می‌افزاید: در بسیاری از کشورها قوانین سختگیرانه‌تری اعمال می‌شود. برای مثال در کانادا جریمه رانندگی در حالت مستی ۱۰۰۰ دلار است و راننده با ضبط گواهینامه به مدت یک سال مواجه می‌شود. در آلمان جریمه ۱۰۰۰ یورو بوده و گواهینامه فرد برای همیشه باطل می‌شود مگر آنکه در دوره‌های اصلاح رفتاری شرکت کند.

سرهنگ رحیم حاجی ده‌آبادی، رئیس پلیس راه استان یزد هم با اشاره به برخورد بدون اغماض پلیس با رانندگان متخلف می‌گوید: با هماهنگی مقام قضایی خودرو رانندگانی که از ابتدای طرح ترافیک نوروزی (۲۵ اسفند) تا پایان طرح یعنی ۱۵ فروردین از مشروبات الکلی یا قرص روانگردان استفاده کنند ۶ ماه در پارکینگ پلیس توقیف می شود. وی می‌افزاید: عوامل پلیس راه در تمام محورهای مواصلاتی از رانندگان تست الکل و قرص روانگردان به عمل می‌آورند.

به گفته وی توقیف فقط شامل وسیله نقلیه نمی‌شود و گواهینامه راننده خاطی هم به مدت ۶ ماه ضبط می شود. همچنین اگر تست مصرف الکل و قرص روانگردان رانندگان مثبت باشد راننده برای سیر مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی می‌شود.

این قوانین و مجازات‌ها نشان‌دهنده تأثیر الکل بر رانندگی است. مصرف الکل توانایی کنترل خشم و تصمیم‌گیری فرد را مختل کرده و منجر به رفتارهای پرخاشگرانه و پرخطر می‌شود. از‌این‌رو اجرای دقیق قوانین نه تنها از جهت انسانی و اخلاقی بلکه برای حمایت از حقوق شهروندی و حفظ امنیت جاده‌ها ضروری است.

پیامدهای رانندگی تحت تاثیر مواد مخدر و الکل
دکتر محمدهادی فرحزادی، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد هم در خصوص خطرات رانندگی تحت تاثیر مخدرات و مسکرات، هشدار داد و گفت: مصرف مواد اعتیادآور ازجمله مواد محرک مانند شیشه و آمفتامین‌ها، مواد افیونی و الکل می‌تواند موجب کاهش سطح هوشیاری، کاهش تمرکز، کندی یا واکنش‌های نابهنگام و درنتیجه افزایش احتمال بروز تصادفات رانندگی شود.

وی افزود: تصادفات جاده‌ای یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر و ناتوانی در کشور ما است و هر ساله شمار زیادی از هموطنانمان به دلیل رخداد این حوادث جان خود را از دست می‌ دهند یا با آسیب‌های جبران‌ناپذیری مواجه می‌شوند. در این میان یکی از عوامل مهمی که خطر تصادفات را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد مصرف مواد مخدر و الکل در حین رانندگی است.

وی اظهار داشت: شواهد علمی و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که مصرف مواد اعتیادآور ازجمله مواد محرک مانند شیشه و آمفتامین‌ها، مواد افیونی و الکل می‌تواند موجب کاهش سطح هوشیاری، کاهش تمرکز، کندی یا واکنش‌های نابهنگام و در نتیجه افزایش احتمال بروز تصادفات رانندگی شود.

دکتر فرحزادی با بیان اینکه مطالعات صورت ‌گرفته در ایران و سایر نقاط جهان نشان می‌دهند که درصد قابل‌ توجهی از رانندگان مقصر در تصادفات شدید تحت تأثیر مواد اعتیادآور، افیونی و الکل بوده‌اند، تصریح کرد: به عنوان متخصص مطالعات اعتیاد بر این باورم که پیشگیری از تصادفات جاده‌ای نیازمند توجه جدی به مسئله اعتیاد و مصرف مواد در میان رانندگان است و این مهم تنها با اجرای سیاست‌های پیشگیرانه، افزایش آگاهی عمومی، تقویت نظارت‌ها، انجام تست‌های تصادفی و اجرای قوانین بازدارنده امکان‌پذیر خواهد بود.

معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد اظهار کرد: ما در حوزه سلامت و پیشگیری وظیفه داریم که پیامدهای ناگوار مصرف مواد را برای جامعه تبیین کرده و با همکاری نهادهای مسئول برای کاهش تصادفات ناشی از اعتیاد و حفظ جان شهروندان گام‌های اساسی برداریم.

دکتر امید شکوهی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان هم با اشاره به تأثیر منفی مصرف مشروبات الکلی و مواد روانگردان بر کنترل رانندگی، تصریح کرد: افرادی که الکل مصرف می‌کنند قادر به کنترل صحیح خودرو نیستند و اغلب رفتارهای پرخطری از آنها سر می‌زند که منجر به فاجعه می‌شود.

وی با اشاره به افزایش تأثیر اعتیاد به مواد مخدر و مصرف مشروبات الکلی بر تصادفات رانندگی در سال‌های اخیر، اظهار داشت: شواهد نشان می‌دهد که رانندگی در حالت مستی یا تحت تأثیر مواد مخدر می‌تواند به وقوع تصادفات شدید و جبران‌ناپذیر منجر شود.

دکتر شکوهی با تأکید بر لزوم سخت‌گیری در اعطای گواهینامه به رانندگانی که تست الکل آنها مثبت شده است، گفت: در بسیاری از کشورها در صورت مثبت بودن تست الکل گواهینامه رانندگی فرد باطل می‌شود تا از تکرار رفتارهای پرخطر جلوگیری شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان با اشاره به تأثیر منفی مصرف مشروبات الکلی و مواد روانگردان بر کنترل رانندگی، تصریح کرد: افرادی که الکل مصرف می‌کنند قادر به کنترل صحیح خودرو نیستند و اغلب رفتارهای پرخطری از آنها سر می‌زند.

شکوهی تصریح کرد: انواع قرص‌ها و روانگردان‌ها، مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند سطح هوشیاری را کاهش داده و قدرت تصمیم‌گیری رانندگان را مختل کنند. به همین دلیل استفاده از آنها هنگام رانندگی نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان ممنوع است.

دکتر پروانه نیکخواه، روانشناس و روان‌درمانگر هم در این خصوص اظهار داشت: برخی از اختلالات روانپزشکی تحت تاثیر مصرف الکل، مواد روانگردان و دارو‌های خواب‌آور خطر تصادف را تا چندین برابر افزایش می‌دهد.

وی افزود: رانندگی بعد از مصرف الکل با درک کمتر خطر همراه بوده و مصرف مواد روانگردان و دارو‌های خواب آور موجب کاهش تمرکز و کاهش سرعت واکنش راننده شده و ادراک خطر او را مختل می‌کند. همچنین عاطفه منفی یک راننده ممکن است منجر به تفسیر نادرست او از محیط ترافیک و رفتار‌های رانندگی شده به طوری که قادر به واکنش درست نباشد.

دکتر نیکخواه افزود: بعضی از انواع اختلالات شخصیت مانند شخصیت ضداجتماعی با رفتار‌های پرخطر مانند لایی کشیدن، عدم توجه به مقررات رانندگی و ضعف در حس مسئولیت پذیری یا رفتار‌های نمایشی در ایجاد تصادفات بسیار موثر است.

این روان‌درمانگر با بیان اینکه اختلالات خواب به دلیل کاهش قدرت تصمیم‌گیری از موارد خطرآفرین هستند، گفت: همچنین افراد دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در مقایسه با افراد عادی خطا‌های را بیشتری در رانندگی مرتکب می‌شوند. ضمنا باید به خاطر داشته باشیم که رفتار رانندگی پرخطر با حالت‌های هیجان طلبی، ماجراجویی، عدم تحمل تنش، تکانشگری، پرخاشگری، بی ثباتی عاطفی، افسردگی و اضطراب ارتباط دارد.