دکتر علی ملائکه
سنگ کیسه صفرا یکی از شایع‌ترین علل اختلال عملکرد دستگاه گوارش است. سنگ کیسه صفرا هم می‌تواند باعث درد مزمن و هم درد متناوب شود.
مجموعه‌ای عوامل متابولیکی، محیطی و ژنتیکی به ایجاد سنگ کیسه صفرا می‌انجامند.
 سنگ‌های صفراوی که اغلب متحرک هستند، می‌توانند تا نزدیک دهانه مجرای کیستیک (که کیسه صفرا را به مجرای صفراوی متصل می‌کند) حرکت کنند و جریان صفرا را مسدود کرده و منجر به قولنج صفراوی شوند.
اگر مجرای کیستیک بیش از چند ساعت مسدود شود، کیسه صفرا ملتهب شده و مستعد نفوذ باکتری‌های روده است. اگر سنگ‌های صفراوی وارد مجرای صفراوی شوند، ممکن است باعث انسداد صفراوی شوند که  به زردی، درد شکمی و التهاب مجرای صفراوی یا کلانژیت می‌انجامد و  انسداد مجرای صفراوی مشترک می‌تواند باعث التهاب لوزالمعده یا پانکراتیت شود. افرادی که سنگ کیسه صفرای مزمن دارند ممکن است به تشکیل پیشرونده  بافت فیبری در کیسه صفرا و از دست دادن حرکت کیسه صفرا مبتلا شوند.

سنگ‌های کیسه صفراوی
صفرا مایع سبز مایل به زردی است که به‌وسیله کبد تولید می‌شود و به هضم چربی‌ها در روده کوچک کمک می‌کند. صفرا پیش از ورود به روده در کیسه صفرا ذخیره و تغلیظ می‌شود.
صفرا از ۹۷ آل ۹۸ درصد آب به علاوه اسیدها یا نمک‌های صفراوی، بیلی‌روبین، چربی‌ها (ازجمله کلسترول) و نمک‌های غیرآلی تشکیل شده است.
کبد اسیدهای صفراوی اولیه را از کلسترول می‌سازد. این اسیدهای صفراوی اولیه در روده به اسیدهای صفراوی ثانویه تبدیل می‌شوند. اسیدهای صفراوی ثالثه در نتیجه تأثیر باکتری‌های طبیعی روده یا سلول‌های کبدی بر اسیدهای صفراوی ثانویه ساخته می‌شوند.
سنگ‌های صفراوی از ترکیبات موجود در صفرا که رسوب می‌کنند، ازجمله کلسترول و بیلی‌روبین تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها در اغلب موارد از مخلوطی از بیلی‌روبینات کلسیم، فسفات، کربنات، پالمیتات و کلسترول تشکیل می‌شوند. این اجزا در یک ماده زمینه‌ای  گلیکوپروتئینی موسینی قرار می‌گیرند که به عنوان یک عامل هسته‌زا برای تشکیل سنگ عمل می‌کند.
کلسترول جزء اصلی رایج‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا است. سنگ‌های سیاه که از بیلی‌روبینات کلسیم که از تجزیه هموگلوبین (رنگدانه گلبول‌های قرمز خون) به وجود می‌آید، تشکیل شده‌اند. در مقابل، سنگ‌های قهوه‌ای در محل عفونت باکتریایی یا انگلی تشکیل می‌شوند و از ترکیبی از املاح کلسیمی، ازجمله بیلی‌روبینات کلسیم، کلسیم فسفات یا پالمیتات، کلسترول و صفرا تشکیل شده‌اند.

سنگ‌های کلسترولی در افراد مبتلا به دیابت و سایر اختلالات متابولیکی شایع هستند. در مقابل، سنگ‌های سیاه در افرادی که دارای یک بیماری التهابی مانند بیماری کرون (بیماری التهابی روده) هستند یا به علت نارسایی کلیه همولیز می‌شوند، تشکیل می‌شوند و سنگ‌های رنگدانه‌ای قهوه‌ای در افراد مبتلا به عفونت‌های انگلی یا باکتریایی و تنگی مجاری صفراوی مشاهده می‌شوند.

سنگ‌های کیسه صفراوی چگونه تشکیل می‌شوند؟
سنگ کیسه صفرا زمانی ایجاد می‌شود که میزان مواد موجود در صفرا از حلالیت آن‌ها فراتر رود. هنگامی که صفرا فوق اشباع می‌شود، کریستال‌های کوچک رسوب می‌کنند و در مخاط کیسه صفرا گیر می‌کنند و در نتیجه لجن کیسه صفرا ایجاد می‌شود. با گذشت زمان، این کریستال‌ها به هم می‌پیوندند و سنگ‌های بزرگی را تشکیل می‌دهند. سنگ‌های صفراوی اغلب متحرک هستند و می‌توانند به مجاری صفراوی مهاجرت کنند. در صورت انسداد سیستم صفراوی ممکن است کلانژیت (االتهاب مجرای صفراوی) و پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) ایجاد شود.
 سنگ‌های متشکل از بیلی روبینات کلسیم نیز عمدتاً در مجاری صفراوی تشکیل می‌شوند، در حالی که سنگ‌های تشکیل شده در کیسه صفرا عمدتاً سنگ‌های کلسترولی هستند.

عوامل متفاوتی ممکن است در تشکیل سنگ صفراوی دخیل باشند:
یک- کلسترول اضافی: کبد شما کلسترول را از خون شما استخراج می‌کند تا صفرا بسازد. اگر کلسترول بیش از حد در خون شما وجود داشته باشد، میزان آن در صفرا هم افزایش خواهد یافت.  باید تعادلی میان چربی‌ها و اسیدهای صفراوی در صفرا وجود داشته باشد تا همه ترکیبات حالت محلول خود را حفظ کنند. به هم خوردن این تعادل باعث رسوب این ترکیبات و ایجاد سنگ می‌شود.
دو- بیلی روبین اضافی: بیلی روبین محصول جانبی گلبول‌های قرمز قدیمی شکسته شده است. اگر دچار اختلال خونی باشید که تعداد زیادی گلبول قرمز را از بین می‌برد، یا اگر کبد شما به نحوی آسیب دیده باشد که نتواند بار طبیعی بیلی‌روبین را پردازش کند، ممکن است مقدار بیش از حدی بیلی‌روبین در صفرا داشته باشید.
سوم: کافی نبودن اسیدهای صفراوی یا نمک‌های صفراوی: برخی از بیماری‌ها می‌توانند باعث سوء جذب اسیدهای صفراوی شوند، به این ترتیب اسیدهای صفراوی از راه مدفوع از دست می‌روند. اگر مقدار زیادی از اسیدهای صفراوی را از دست بدهید، کبد شما اندازه کافی از آن‌ها برای ترشح درصفرا نخواهد داشت. کمبود اسیدهای صفراوی تعادل آن‌ها با چربی‌ها یا کلسترول را در صفرا بههم می‌زند.
چهارم- بی‌حرکتی یا استاز کیسه صفرا: اگر مجاری صفراوی یا کیسه صفرا صفرا را به طور مؤثر حرکت ندهند، صفرا به احتمال زیاد رسوب تشکیل می‌دهد. ممکن است این مشکل مربوط به عضلات جداری یا پیام‌های شیمیایی باشد که به این عضلات می‌گوید حرکت کنند.تولید اسیدهای صفراوی ثانویه تشکیل دهنده سنگ می‌شود.

عوامل طبیعی موثر بر تشکیل سنگ‌های صفراوی
انواع بیماری‌ها و عوارض می‌توانند بر جریان صفرا یا میزان کلسترول، بیلی‌روبین یا اسیدهای صفراوی در آن تأثیر بگذارند. اما همه افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا یک بیماری زمینه‌ای ندارند. برخی از رایج‌ترین عوامل خطرساز برای سنگ‌های کیسه صفراوی عوامل طبیعی هستند، مانند سن، مشخصات ژنتیکی، میزان هورمون‌ها و نوسان‌های وزن.
سن و سال: رشد کردن سنگ کیسه صفرا به زمان نیاز دارد تا این سنگ آنقدر بزرگ شود که باعث ایجاد انسداد شود. احتمال ابتلای مردان به سنگ صفراوی پس از 60 سالگی بیشتر است. زنان بیشتر در طول سال‌های باروری خود، تقریباً بین 20 تا 50 سالگی، به سنگ صفراوی مبتلا می‌شوند.
هورمون‌ها: زنان سه برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند. خطر ابتلا به  سنگ‌های صفراوی در زنان با با بالا و پایین رفتن میزان هورمون‌های استروژن‍ و پروژسترون به اوج می‌رسد و کاهش می‌یابد.
استروژن میزان کلسترول در صفرا را افزایش می‌دهد، در حالی که پروژسترون تخلیه کیسه صفرا را کند می‌کند.
وزن: بافت چربی بدن استروژن آزاد می‌کند، بنابراین مصرف بیشتر چربی میزان استروژن و کلسترول شما را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، کاهش وزن سریع، مانند پس از جراحی کاهش وزن، می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا  شود. از دست دادن چربی بدن به سرعت میزان زیادی از کلسترول را در صفرا آزاد می‌کند.
ژنتیک: برخی از نژادها مستعد داشتن میزان بالاتری از کلسترول در صفرا هستند. همچنین اگر سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا دارید، احتمال دچار شدن به سنگ کیسه صفرا در شما بیشتر است.
سازوکارهای به‌وجود آورنده سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا به دلیل عدم تعادل در ترکیب صفرا و عملکرد کیسه صفرا ایجاد می‌شود.

یک- فوق‌اشباع‌شدن صفرا
 - سنگ‌های کلسترولی زمانی تشکیل می‌شوند که صفرا با کلسترول بیش از حد اشباع شود. این اتفاق می افتد به دلیل:
 - ترشح بیش از حد کلسترول به‌وسیله کبد (به علت چاقی، دیابت یا نشانگان متابولیک).
 - کاهش نمک‌های صفراوی یا لسیتین که محلول بودن کلسترول در صفرا را افزایش می‌دهند.
- فوق اشباع شدن کلسترول منجر به تبلور کلسترول و تشکیل میکروکریستال می‌شود.

دو. هسته سازی و رشد
 - گلیکوپروتئین های موسینی در مخاط کیسه صفرا به عنوان یک داربست عمل می‌کنند و باعث تجمع کریستال می‌شوند.
 - کم تحرکی کیسه صفرا (استاز) به کریستال‌ها اجازه می‌دهد تا در طول سال‌ها تجمع کنند و سنگ‌های ماکروسکوپی تشکیل دهند.

سه. لجن صفراوی
 - لجن که پیش ساز سنگ‌های صفراوی است، از بیلی روبینات کلسیم، میکروکریستال‌های کلسترول و موسین تشکیل شده است. این لجن در موارد بیحرکتی صفرا (مثلاً در دوران بارداری یا روزه‌داری درازمدت) ایجاد می‌شود و می‌تواند به سنگ تبدیل شود یا به مجاری مهاجرت کند.