مریم سادات کاظمی
حالت چشم‌ها تاثیر انکارناپذیری در زیبایی و جوانی چهره دارد. این در حالی است که پوست اطراف چشم بسیار ظریف‌تر از سایر قسمت‌های صورت است و تحت‌تاثیر کاهش رطوبت و خستگی دچار خشکی و تیرگی می‌شود و با بروز چروک‌های پوستی همراه است. از طرفی، تغییرات پوست اطراف چشم می‌تواند مرتبط با پلک باشد که به‌دلیل بیماری‌های مختلف یا افزایش سن حالت افتادگی پیدا می‌کند و چهره‌ای خسته و پیر ایجاد می‌کند. امروزه با توجه به افزایش تمایل برای حفظ شادابی و جوانی، روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما پیش از هر اقدام جوانسازی مشورت با متخصص باتجربه در این زمینه اهمیت دارد زیرا انتخاب روش نامناسب نه‌تنها نتیجه مورد انتظار را محقق نمی‌کند بلکه عوارض دیگری نیز در پی خواهد داشت. با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم:

«خانمی ۴۲ ساله هستم. چند سالی بود که افتادگی پلک داشتم و آرایش روی چشمم خوب نمی‌نشست. از طرفی، میگرن دارم و پوستم هم خیلی خشک و حساس است. وقتی شنیدم پلاسماتراپی می‌تواند بدون جراحی، پلک را سفت کند، امتحان کردم. حین کار فقط کمی سوزش داشتم، اما بلافاصله بعد پلک‌هایم ورم کرد و سردرد میگرنی شدیدی گرفتم. جای زخم‌های ریز روی پوستم ماند و خشکی اطراف چشمم بدتر شد، طوری که حتی کرم‌های مخصوص هم به‌سختی اثر می‌کردند. بعد از دو هفته، افتادگی پلک کمی بهتر شد، اما تغییر خیلی چشمگیر نبود. با توجه به حساسیت پوستم و تحریک میگرن، این روش برای من مناسب نبود. احتمالاً دفعه بعد سراغ گزینه‌ای کم‌عارضه‌تر می‌روم.»

نگاه فوق‌تخصص جراحی پلاستیک پلک و مجاری اشکی
دکتر فرهاد ادهمی‌مقدم، جراح و متخصص چشم و استاد دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران
افتادگی پلک همراه با اختلال بینایی نیاز به جراحی دارد
- آقای دکتر، لطفا به‌عنوان اولین پرسش بفرمائید افتادگی پلک به چه حالتی اطلاق می‌شود؟
در حالت عادی، لبه پلک فوقانی یک تا دو میلی‌متر سطح بالای قرنیه را می‌پوشاند. افتادگی پلک در اصطلاح چشم‌پزشکی به حالتی گفته می‌شود که لبه پلک از حد معمول پایین‌تر می‌آید و «پِتوزیس» نام دارد. البته اطلاق افتادگی پلک بین عموم مردم، علاوه بر این حالت به زمانی که پوست پلک افتادگی پیدا می‌کند نیز گفته می‌شود. اما اگر پوست پلک افتادگی داشته ‌باشد و به‌عبارتی آویزان شود، «درماتوشالازیس» نام دارد.

- چه عواملی در بروز این مشکل نقش دارند؟
عوامل متعددی می‌توانند در این زمینه نقش داشته ‌‌باشند. شایع‌ترین علت در بروز درماتوشالازیس، افزایش سن است. در سنین بالا قسمت لَتِرال (قسمت انتها یا دم) ابرو و حتی کل ابرو و پیشانی حالت افتادگی پیدا می‌کند و موجب افتادگی پوست پلک می‌شود. گاهی این حالت به‌حدی زیاد است که مانع بخشی از میدان دید فوقانی شده و بینایی این بخش محدود می‌شود.
اما در مورد افتادگی پلک یا پتوزیس نیز می‌توان به عوامل مختلفی اشاره کرد که علل مادرزادی، حوادث یا ضربه، برخی ضایعات مغزی در زمینه بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت و تصلب شرایین یا سخت شدن عروق، بعضی از توده‌های داخل مغز، برخی بیماری‌های عصبی‌-عضلانی و مالش بیش‌از حد پلک در سنین بالا از جمله آنهاست.

- چه اقدامات درمانی می‌تواند در بهبود افتادگی پلک مؤثر باشد؟
اقدام درمانی مناسب برای درماتوشالازیس ناشی از افزایش سن معمولا جراحی است اما درمان پتوزیس برحسب علت، متفاوت است. اگر علت بروز این مشکل، ابتلا به برخی بیماری‌های عصبی-عضلانی باشد، ممکن است درمان دارویی تجویز شود. اما اگر تحت‌تاثیر عوامل دیگری باشد و پس از مدتی باقی بماند، می‌‌توان جراحی انجام داد. البته برای انجام جراحی نیز باید به شرایط چشم توجه داشت. گاهی موارد امکان جراحی وجود ندارد و به‌‌کمک قسمت‌های حمایتی روی عینک، پلک بالا نگه داشته‌ می‌شود.

- پلاسماتراپی می‌تواند اقدام درمانی مؤثری برای افتادگی پلک باشد؟
پلاسماتراپی در درمان پتوزیس جایگاهی ندارد و در درمان درماتوشالازیس نیز اگر بسیار کم باشد، می‌تواند به‌طور موقت تا حدی تاثیر داشته‌ باشد. اما به‌طور کلی، این روش به‌عنوان اقدام درمانی این مشکلات در نظر گرفته نمی‌شود.

- آیا درمان نکردن افتادگی پلک می‌تواند عوارضی ایجاد کند؟
اگر پتوزیس در سنین پایین درمان نشود و مانع محور بینایی شده ‌باشد، ممکن است منجر به «آمبلیوپی» یا تنبلی چشم شود و در پی آن، انحراف چشم نیز اتفاق بیفتد. ابتلا به این مشکل در سنین بالا نیز موجب محدودیت فوقانی بینایی و همچنین اختلال در زیبایی صورت خواهد بود. درماتوشالازیس شدید نیز می‌تواند میدان بینایی فوقانی را محدود کند و تا حدی احساس سنگینی در پلک نیز ایجاد می‌شود.

- ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته ‌باشد؟
ابتلا به بیماری‌های متابولیک مانند دیابت و تصلب شرایین ممکن است فلج برخی از اعصاب مغزی ایجاد کند که افتادگی پلک را در پی دارد. افتادگی پلک با برخی از بیماری‌ها نیز همراه است که به‌عنوان مثال می‌توان به «میاستنی گِراویس» اشاره کرد. این بیماری عصب و عضله چشم و بیشتر محل انتهای عصب را درگیر می‌کند. گاه نیز ابتلا به برخی تومورها زمینه‌ساز پتوزیس هستند.

- آیا امکان پیشگیری از افتادگی پلک وجود دارد؟
در مواردی که پتوزیس به بیماری‌هایی مانند آترواسکلروز، فشارخون یا دیابت مرتبط است، کنترل این مشکلات می‌تواند تا حدی از آن جلوگیری کند، اما در سایر موارد، راهکار پیشگیرانه مشخصی وجود ندارد. در مورد درماتوشالازیس نیز حفظ بهداشت پوست مؤثر است اما با افزایش سن ممکن است به‌تدریج ایجاد شود.

- جراحی افتادگی پلک برای چه افرادی پیشنهاد می‌شود؟
اگر افتادگی پلک در سنین پایین رخ دهد و باعث محدودیت در میدان دید شود، جراحی فوری برای جلوگیری از تنبلی چشم ضروری است. در سنین بالاتر نیز در صورتی که پتوزیس، بینایی را مختل کند یا از نظر ظاهری مشکل‌ساز باشد، می‌توان این روش درمانی را توصیه کرد.
جراحی برای درمان درماتوشالازیس نیز در دو مورد کاربرد دارد. ممکن است فرد برای حفظ زیبایی، تقاضای این جراحی را داشته‌ باشد اما گاه افتادگی پوست پلک به حدی زیاد است که دید قسمت فوقانی چشم را محدود می‌کند و جراحی جنبه درمان دارد.

نگاه متخصص پوست
دکتر مجتبی امیری/ استادیار دانشگاه
پلاسماتراپی جایگاهی در درمان افتادگی و پف اطراف چشم ندارد
پوست از سه لایه تشکیل شده که سطحی‌ترین لایه به‌نام اپیدرم، یک میلی‌متر ضخامت دارد. اپیدرم قابلیت بازسازی دارد و زمانی که با روش‌های مختلف مانند لیزر و لایه‌برداری برداشته می‌شود، بدون اینکه اثری باقی بماند، دوباره بازسازی می‌شود و به حالت طبیعی بازمی‌گردد. از همین‌رو به‌کمک چنین روش‌هایی می‌توان ضایعاتی مانند زگیل، بعضی از خال‌ها، بعضی از لکه‌های پوستی، کک و مک و... را با برداشتن اپیدرم از سطح پوست جدا کرد. سپس اپیدرم بهبود پیدا می‌‌کند و ضایعه پوستی نیز درمان می‌شود.

اما لایه زیر اپیدرم که درم نام دارد و از کلاژن و الاستین تشکیل شده، تقریبا قابلیت بازسازی ندارد. حتی از طریق لیزرهای پیشرفته فقط گاهی می‌توان رشته‌‌های کلاژن را جمع کرد. بنابراین، روش‌هایی که بتوانند روی اپیدرم تاثیر داشته ‌باشند، مؤثر خواهند بود اما اگر به قسمت‌های عمقی‌تر پوست برسد، حالتی شبیه سوختگی اتفاق می‌افتد و اسکار یا جوشگاه باقی می‌گذارد.

 ایجاد حرارت در پوست فقط به‌طور موقت پوست را جمع می‌کند
زمانی که فرد در ناحیه اطراف چشم دچار تغییراتی مانند افتادگی یا پف می‌شود، با توجه به اینکه کل ضخامت پوست این ناحیه فقط یک میلی‌متر است، قسمت عمده شلی اطراف چشم مربوط به عضلات و پوست این ناحیه است. البته پف قسمت بالا یا پایین چشم، چربی‌‌های دور کره چشم هستند که به‌دلیل شل‌شدن عضلات، حالت بیرون زدگی پیدا کرده‌اند.

با روش‌های تهاجمی مانند لیزر، رادیوفرکوئنسی یا RF و پلاسماتراپی از طریق ایجاد حرارت می‌توان بخشی از اپیدرم را برداشت که طبیعتا ضایعه پوستی نیز برداشته می‌شود. بنابراین، زمانی که از طریق این روش‌ها امواج به پوست تابیده می‌شود، تحت‌تاثیر حرارت به‌طور موقت پوست تاحدی جمع می‌شود.
متاسفانه در حال‌حاضر از این تاثیر پلاسما به‌عنوان یک اقدام سودجویانه استفاده می‌‌شود. پلاسماتراپی روشی است که به‌جای تابش حرارت به‌طور مستقیم روی پوست، در فاصله بسیار کم از پوست ایجاد می‌شود. اما در واقع همانند کوتِر و رادیوفرکوئنسی حرارت بوده و بدترین شکل حرارت این نوع حرارت با پلاسما است.
بنابراین زمانی که حرارت به سطح پوست می‌رسد، مقداری از آب ناحیه موردنظر تبخیر و پوست جمع می‌شود. اما زمانی که آب دوباره به سلول‌ها برگردد، حالت اولیه شکل می‌گیرد. از آنجا که شلی پوست اطراف چشم به‌دلیل شل‌شدن پوست و عضله اتفاق افتاده و پف زیرچشم نیز مرتبط با تجمع چربی است، تنها اقدام درمانی مؤثر، جراحی است تا بتوان پوست و چربی‌های اضافی را برداشت. این روش ماندگار است و نتیجه زیبایی تقریبا تا سال‌های متمادی برای فرد در پی دارد.
در بعضی از افراد جوان به‌دلیل زمینه ژنتیک پوست پشت چشم یک تا دو میلی‌متر افتادگی دارد. با توجه به تبلیغات، تمایل به پلاسما تراپی دارند و این اقدام را انجام می‌دهند اما از آنجا که تحت‌تاثیر حرارت، پوست جمع می‌شود، فرد احساس خوشایند کاهش افتادگی پوست دارد اما این تغییر موقتی است و به‌سرعت و طی چند ماه، پوست به حالت اولیه برمی‌گردد. بنابراین، پلاسماتراپی و حتی لیزر جایگاهی در درمان افتادگی و پف چشم ندارند. از لیزر فقط می‌توان برای بهبود چروک‌های ریز اطراف چشم که با جراحی برطرف نمی‌شود، استفاده کرد.

پلاسما تراپی برای بهبود ضایعات خوش‌خیم کاربرد دارد
در گذشته برای ایجاد حرارت از کوتر استفاده می‌شد. کوتر انرژی الکتریکی را به گرما تبدیل کرده و بافت را می‌سوزاند. به‌عنوان مثال کوتر برای سوزاندن رگ در حالت خونریزی کاربرد دارد. ده‌ها سال پیش که هنوز لیزر شناخته نشده‌ بود کوتر برای برداشتن زگیل یا خال کاربرد داشت اما جوشگاه به‌جا می‌گذاشت که در آن شرایط تنها روش بود.
پلاسماتراپی نیز در واقع نوعی کوتر است و انرژی الکتریکی را به حرارت تبدیل می‌کند که این حرارت در سطح پوست است. بنابراین اگر مقداری حرارت زیاد باشد، پوست و اجزای زیرین آن را می‌سوزاند اما این روش فقط برای برداشتن یک ضایعه خوش‌خیم مانند زگیل یا خال کاربرد دارد و در جوانسازی پوست تاثیری ندارد.

نگاه متخصص اعصاب و روان
دکتر سعید قزوینیان
تزریق ژل می‌تواند منجر به تشدید میگرن شود
میگرن نوعی سردرد عروقی معمولا شدید، یکطرفه، ضرباندار با حالت تهوع است که عمدتا در خانم‌ها دیده می‌شود و از سنین نوجوانی و اوایل بلوغ شروع و تا دوران یائسگی ادامه می‌یابد.
این بیماری بسیار شایع است و بیمار در حین حمله که ممکن است چند بار در هفته باشد به‌دلیل نورگریزی و صدا گریزی مجبور است به اتاق خلوت و تاریک پناه ببرد و فعالیت‌‌های روزانه مختل می‌شود.
سردرد خوشه‌ای یا کلاستر که شیوع کمتری نسبت به میگرن دارد، در مردان بیشتر دیده می‌شود و عمدتا شبانگاهی است و بیمار را از خواب بیدار و منجر به بیقراری شدید و اختلال خواب می‌شود. این نوع سردرد همراه با علائم اتونوم یکطرفه بصورت اشک‌ریزش، آبریزش بینی و قرمزی چشم است.

تزریق بوتاکس در موارد مقاوم به درمان توصیه می‌شود
مکانیسم میگرن کمتر شناخته شده اما تحریک هیپوتالاموس و ساقه مغز و آزادسازی واسطه‌های شیمیایی و ترکیبات شیمیایی محرک درد منجر به ایجاد علائم می‌شود. در این بیماران گیرنده های حساس به درد در سر و حتی گردن نسبت به محرک‌ها حساس‌تر هستند. بسیاری از بیماران حتی در مواجه با باد سرد به سر و صورت دچار سردرد می‌شوند. بنابراین اقدامات زیبایی تزریق ژل و حتی عمل زیبایی بینی می‌تواند منجر به تشدید و تغییر الگوی درد شود.
البته تزریق بوتاکس که معمولا برای رفع چین‌وچروک صورت استفاده می‌شود نیز می‌تواند منجر به کاهش علایم احتمالا با مکانیسم فلج کردن گیرنده های درد شود. با این‌‌حال همه بیماران برای این درمان مناسب نيستند؛ چرا که تزریق آن پاسخ موقتی دو ماهه ایجاد می‌کند و نسبتا گران است، گاهی می‌تواند منجر به تشدید درد شود. توصیه می‌شود در بیماران مزمن که درد مستمر و تعداد حملات زیاد است و به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهند از این روش استفاده شود.

تزریق بوتاکس با هدف تسکین میگرن اقدام کاملا تخصصی است
تزریق باید توسط نورولوژیست و در مناطق خاص انجام شود و با تزریق به‌‌منظور رفع چروک‌های پوستی کاملا متفاوت است.
تزریق بوتاکس به مقدار کم بی‌اثر است و اگر زیادتر از حد درمان انجام شود می‌تواند منجر به افتادگی پلک و حتی اختلال بلع شود.
در مجموع اقدامات زیبایی سر و صورت و تشدید سردرد در مورد همه صدق نمی‌کند اما بعضی افراد به رنگ مو حساس هستند و حتی بوی آن یا عطر و ادکلن می‌تواند منجر به ایجاد سردرد شود.

نگاه متخصص پوست
دکتر امیرهوشنگ احسانی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
خشکی پوست اطراف چشم زمینه‌ساز چروک‌های پوستی است
پوست خشک قابلیت محافظت کافی در برابر عوامل آسیب‌رسان خارجی را ندارد و در این شرایط، سد دفاعی پوست آسیب‌دیده است. خشکی زمانی اتفاق می‌افتد که رطوبت به اندازه کافی در پوست وجود ندارد.

پوست اطراف چشم غدد سباسه و بافت چربی زیرپوستی ندارد و از طرفی، بسیار نازک است. از همین‌رو تحت‌‌تاثیر عوامل محیطی مانند خشکی هوا، پرتوهای خورشید و تغذیه نامناسب به‌سرعت دچار خشکی می‌‌شود.

پلک‌ها در طول روز تا ده هزار بار باز و بسته می‌شوند و پوست اطراف چشم نیز صدها بار تحت‌‌تاثیر حرکات صورت تغییر می‌کند که با احتساب نگاه ‌‌کردن به تلویزیون و موبایل بسیار بیشتر خواهد بود. مجموعه این حرکات بروز چروک‌های پوستی را ایجاد می‌کند که در صورت خشکی پوست، تشدید و زودتر از سن طبیعی اتفاق می‌افتد. در واقع، پوست خشک خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و چروک‌های میکروسکوپی به‌وجود می‌آید که به‌تدریج عمیق می‌شود.

با افزایش سن، پوست این ناحیه صورت خشک‌تر می‌شود و ابتلا به مشکلاتی نظیر اگزما، درماتیت تماسی و التهاب قرنیه موجب تشدید خشکی پوست خواهد بود. البته استعمال دخانیات، مواجهه مستمر با نور خورشید، کمبودهای ویتامین‌ها و شست‌وشوی پوست با آب خیلی گرم نیز در خشکی پوست به‌خصوص نواحی اطراف چشم مؤثر است.

خستگی چشم نیز یکی از عوامل مهم است زیرا زمانی که فرد مدت طولانی به صفحات نمایشگر خیره می‌شود، برای رفع خستگی مرتب چشم‌ها را جمع می‌کند و حتی پوست را مالش می‌دهد. این حالت به‌تدریج موجب تحریک‌پذیری پوست خواهد بود و با سوزش و احساس خارش همراه است.

برای حفظ رطوبت پوست اطراف چشم حتما کرم‌های مخصوص استفاده شود
برای بهبود خشکی پوست اطراف چشم نیز همانند دیگر قسمت‌های بدن باید استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده را مدنظر داشت. البته برای این قسمت‌ صورت باید از کرم‌های مخصوص استفاده کرد که معمولا شب‌ها باید استفاده شود.

ضمن اینکه پرهیز از عوامل آسیب‌رسان مانند دخانیات و نور خورشید نیز بسیار اهمیت دارد. همچنین نوشیدن آب کافی، مصرف خوراکی‌های سالم و خواب کافی نیز به‌عنوان یک اصل همیشگی مراقبت از پوست برای بهبود شادابی و طراوت پوست اطراف چشم باید مدنظر باشد.