ترجمه: زیبا کاوه‌ئی
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برچسب تغذیه‌ای جدیدی برای غذاهای بسته‌بندی شده، نهایی کرده است که از یک رژیم غذایی سالم حمایت و انتخاب آگاهانه محصولات غذایی را برای مصرف‌کنندگان آسان‌تر می‌کند. اما برچسب‌های تغذیه‌ای که سال‌هاست توسط سازمان غذا و دارو و اداره نظارت بر مواد غذایی وزارت بهداشت درج آنها بر بسته‌بندی مواد غذایی اجباری شده است؛ چه کاربردی دارند و چرا درج آنها بر محصولات غذایی مهم است؟!
امروزه، مصرف‌کنندگان تمایل زیادی دارند که اطلاعاتی درباره محصولات غذایی که می‌خرند، داشته باشند. جمع‌آوری این اطلاعات در برچسب روی محصولات به مصرف‌کنندگان در انتخاب یک محصول کمک می‌کند و آنها را قادر می‌سازد تا تصمیم بگیرند که کدامیک برای خرید مناسب‌تر است.
در کل، برچسب تغذیه‌ای یکی از ابزارهای مهم برای اطلاع‌رسانی به مصرف‌کنندگان درباره محتوای غذایی محصولات است. در کشور ما با توجه به تغییرات سبک زندگی و افزایش آگاهی مردم نسبت به تغذیه سالم، توجه به برچسب‌های تغذیه‌ای اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در سال‌های اخیر، سازمان غذا و دارو و دیگر نهادهای مربوطه در ایران اقداماتی را برای استانداردسازی و بهبود کیفیت برچسب‌های تغذیه‌ای انجام داده‌اند. این برچسب‌ها معمولاً شامل اطلاعاتی درباره کالری، چربی‌ها، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، قندها و نمک موجود در محصول هستند. هدف از این اطلاعات، کمک به مصرف‌کنندگان برای انتخاب آگاهانه غذاهای سالم‌تر است.
قوانین مرتبط با برچسب تغذیه‌ای در ایران تحت نظارت سازمان غذا و دارو قرار دارد. این سازمان دستورالعمل‌هایی را برای تولیدکنندگان و واردکنندگان مواد غذایی صادر کرده است که شامل الزامات مربوط به درج اطلاعات تغذیه‌ای بر روی بسته‌بندی محصولات می‌شود. این قوانین معمولاً بر اساس استانداردهای بین‌المللی تدوین شده‌اند و هدف آنها افزایش شفافیت و اطمینان از صحت اطلاعات ارائه شده به مصرف‌کنندگان است. در واقع، سازمان غذا و دارو دستورالعمل‌هایی برای تولیدکنندگان مواد غذایی صادر کرده است تا از درج صحیح اطلاعات بر روی بسته‌بندی محصولات اطمینان حاصل شود. این قوانین شامل الزامات مربوط به استفاده از چراغ راهنمایی مواد غذایی و درج اطلاعات تغذیه‌ای به‌صورت واضح و قابل فهم برای مصرف‌کنندگان است.
جزییات برچسب‌های تغذیه‌ای
بر اساس قوانین، درج مواردی بر روی برچسب اجباری است که شامل نام محصول، تاریخ تولید و انقضا محصول، مواد تشکیل‌دهنده، توصیه‌های پزشکی و شرایط و نگهداری محصول است. برچسب‌ها هویت یک محصول را مشخص می‌کنند و اطلاعات درج شده بر روی آنها کلمه به کلمه حائز اهمیت بوده و باید مورد تایید اداره کل نظارت بر مواد غذایی باشد. همچنین، درج هرگونه ادعای غذایی یا تغذیه‌ای بر روی بسته‌بندی محصولات غذایی باید به تایید اداره کل نظارت بر مواد غذایی و آشامیدنی رسیده باشد. اطلاعات تغذیه‌ای درج شده در برچسب شامل موارد زیر است:
محتوای انرژی (کالری): مقدار انرژی موجود در 100 گرم یا 100 میلی‌لیتر محصول که به صورت کیلوکالری (kcal) بیان می‌شود.
چربی کل: مقدار کل چربی موجود در محصول که به صورت گرم (g) در هر 100 گرم یا 100 میلی‌لیتر مشخص می‌شود.
چربی اشباع: مقدار چربی‌های اشباع‌شده موجود در محصول که به صورت گرم (g) بیان می‌شود.
چربی ترانس: مقدار چربی‌های ترانس موجود در محصول که به صورت گرم (g) درج می‌شود.
کربوهیدرات کل: مقدار کل کربوهیدرات‌ها در محصول که به صورت گرم (g) بیان می‌شود.
قندها: مقدار قندهای ساده (شکر) موجود در محصول که به صورت گرم (g) مشخص می‌شود.
پروتئین: مقدار پروتئین موجود در محصول که به صورت گرم (g) بیان می‌شود.
نمک: مقدار نمک موجود در محصول که به صورت گرم (g) درج می‌شود.
ویتامین‌ها و مواد معدنی: برخی از محصولات ممکن است اطلاعات مربوط به ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص مانند ویتامین A، ویتامینC، کلسیم و آهن را نیز شامل شوند.
تاریخ انقضا: تاریخ انقضای محصول که نشان‌دهنده زمانی است که محصول باید مصرف شود.
نسبت‌های درصدی: برخی از برچسب‌ها ممکن است نسبت‌های درصدی از نیاز روزانه (RDA) را برای ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص ارائه دهند.
ابزاری به نام چراغ راهنمایی تغذیه‌ای
از جمله ابتکارات سازمان غذا و دارو، تدوین برچسبی به صورت چراغ راهنماست که بر بسته‌بندی محصولات غذایی درج می‌شود. چراغ راهنمایی مواد غذایی که به عنوان سیستم علامت‌گذاری تغذیه‌ای نیز شناخته می‌شود، ابزاری است که به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا به راحتی و سریعاً اطلاعات مهم تغذیه‌ای محصولات غذایی را درک کنند.
این سیستم شامل سه رنگ اصلی است؛ سبز که نشان‌دهنده مقدار سالم ترکیب در محصول غذایی است. زرد که مقادیر متوسط را نشان می‌دهد و قرمز که نشان‌دهنده وجود مقادیر پرخطر در محصول است. محصولاتی که به دلیل خطرات بالقوه برای سلامت فرد مدنظر قرار گرفته و در آن دسته محصولاتی قرار می‌گیرند که باید با احتیاط مصرف شوند.
این رنگ‌ها برای توجه دادن به مقادیر بکار رفته 4 ماده غذایی مهم و دخیل در سلامت شامل قند، نمک، چربی و اسیدهای چرب ترانس به صورت نوارهای رنگی استفاده می‌شوند. این رنگ‌ها به مصرف‌کنندگان کمک می‌کنند تا به سرعت اطلاعات مربوط به محتوای چربی، قند و نمک را شناسایی کنند.
چگونگی تهیه اطلاعات مندرج در برچسب تغذیه‌ای
در کل، اطلاعات تغذیه‌ای که برای درج در برچسب‌های تغذیه‌ای استفاده می‌شود، از دو منبع اصلی تهیه می‌شود:
اول، تجزیه شیمیایی محصول به طور مستقیم: در این روش، ترکیب مواد مغذی محصول با روش‌های شیمیایی و براساس استانداردهای تولید به طور مستقیم و با تجزیه نمونه‌هایی از محصول در آزمایشگاه کارخانه به دست می‌آید. به طور مثال، پروتئین ممکن است با اندازه گیری نیتروژن موجود در غذا در آزمایشگاه محاسبه شود. می‌دانیم که یک گرم پروتئین، 4 کیلوکالری انرژی و یک گرم چربی، 9 کیلوکالری انرژی تولید می‌کند. بر این اساس میزان کالری محصول قابل محاسبه است.
با اینکه تجزیه مواد غذایی اطلاعات موثقی درباره محتوای مواد مغذی در غذا فراهم می‌کند اما بسیار هزینه‌بر است و بسیاری از تولیدکنندگان، امکانات و تخصص لازم برای تجزیه محصولات خود را در محل ندارند. به همین دلیل ممکن است تولیدکنندگان از اطلاعات تجزیه و تحلیل محصولات مشابهی استفاده کنند که در کارخانه‌های دیگر درباره محتوای تغذیه‌ای ماده غذایی به دست آمده است.
دوم، جداول ترکیب مواد غذایی: این روش ساده‌تر بوده و در واقع، از بانک اطلاعاتی ترکیب غذایی مورد استفاده در کشور تدوین شده است. این اطلاعات درباره محتوای مواد مغذی در طیفی از محصولات مشابه تهیه و ارائه شده‌اند. این اطلاعات در بخش دولتی و براساس تجزیه شیمیایی مواد غذایی گوناگون که همه ساله بازبینی می‌شوند، تهیه می‌شود. برای هر غذا به ازای 100 گرم ماده غذایی، مقدار انرژی، پروتئین، چربی، ویتامین‌ها و املاح را محاسبه می‌کند. تهیه و بازبینی سالانه جداول ترکیب غذایی کشور برعهده انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور است و در صورتی که اطلاعاتی درباره ماده غذایی تولیدی کارخانه‌ای در این بانک اطلاعاتی وجود نداشته باشد، تولیدکننده می‌تواند محاسبات خود را براساس اطلاعات مربوط به اجزا و املاح محصول غذایی تولیدی، محاسبه کند. به طور مثال، برای محاسبه ارزش غذایی و محتوای مواد مغذی لازانیای پخته سرد، اطلاعات تغذیه‌ای می‌تواند با محاسبه مقادیر مواد مغذی و مقدارهای پاستا، گوشت چرخ کرده، گوجه فرنگی و سایر اجزایی که لازانیا از آنها تشکیل شده، دست پیدا کند.
علاوه بر استفاده از اطلاعات پایه برای درج در برچسب‌های غذایی، تولیدکنندگان از این اطلاعات برای افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان درباره محصول غذایی خود در سایت‌ها و تبلیغات‌شان استفاده می‌کنند. همین مساله اهمیت به روز شدن این داده‌ها را برای موثق بودن مقادیر ارائه شده در اطلاع‌رسانی‌ها درباره مواد مغذی غذاهایی که می‌خوریم، مشخص می‌کند. گاهی دیده می‌شود که با وجود تولید محصولی جدید، هنوز هیچ اطلاعاتی درباره ترکیبات آن در این جداول وجود ندارد. بنابراین، باید این اطلاعات به صورت مرتب بازبینی، اصلاح و حتی تولید شوند.
برچسب‌گذاری پیشنهادی FDA چه تغییراتی داشته است؟!
برچسب جدید تغذیه‌ای که توسط FDA (سازمان غذا و داروی ایالات متحده) معرفی شده است، تغییرات قابل توجهی نسبت به نسخه‌های قبلی دارد و هدف آن کمک به مصرف‌کنندگان برای درک بهتر اطلاعات تغذیه‌ای و اتخاذ تصمیمات سالم‌تر در خرید مواد غذایی است. برخی از ویژگی‌های کلیدی این برچسب جدید تاکید می‌کنند که تولیدکنندگان مواد غذایی باید علاوه بر برچسب‌های تغذیه‌ای استاندارد در پشت بسته‌بندی، سطوح چربی اشباع، سدیم و شکر افزوده را در جلوی بسته‌بندی نشان دهند. مقدار کالری و اندازه سروینگ به صورت بزرگ‌تری نمایش داده شود تا مصرف‌کنندگان راحت‌تر بتوانند آنها را ببینند. قندهای افزوده به طور جداگانه نشان داده شوند تا مصرف‌کنندگان بتوانند تشخیص دهند که چه مقدار قند به محصول اضافه شده است. اطلاعات مربوط به چربی‌های اشباع، چربی ترانس، قندهای افزوده و سدیم به وضوح مشخص شده و در کنار درصد ارزش روزانه (DV) قرار گیرد.
درصد ارزش روزانه برای مواد مغذی مهم مانند فیبر، ویتامین D، کلسیم و پتاسیم به وضوح ذکر شود. مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز در برچسب جدید مورد توجه قرار گرفته‌اند. طراحی کلی برچسب ساده‌تر و مدرن‌تر شده است که به کاربران کمک می‌کند تا اطلاعات را سریع‌تر و راحت‌تر بخوانند.
منبع: سایت FDA
برچسب‌ها برای بیماران ضروری‌ترند!
دکتر ربابه شیخ الاسلام
متخصص اپیدمیولوژی تغذیه
نکته مهم در خرید مواد غذایی، دانش خریدار است. شما در خرید ماده غذایی به چه برندی توجه می‌کنید؟ آیا آنچه از طریق جراید و تلویزیون تبلیغ می‌شود، راهنمای شماست؟ آیا از دوستان و آشنایان می‌شنوید که مثلا فلان برند خوب است؟ آیا مسئولین بهداشتی، قابل وثوق شما هستند و توصیه آنها ملاک انتخاب تان است؟ آیا ملاک شما مهر استاندارد است؟
در کشورهایی که نظارت بر غذا از مرحله تولید یا قبل از آن از مزرعه تا سفره به دقت صورت می‌گیرد و به تولیدکننده‌ای که تمام شرایط را برای محصولی سالم مدنظر می‌گیرد، پروانه ساخت اعطا می‌شود. خریدار تنها به دیدن همان شماره پروانه و تاریخ مصرف اعتماد می‌کند و با خیال راحت محصول را می‌خرد که قطعا تنها راهی است که خریدار را از کیفیت خوب محصول مطلع می‌سازد. ولی آیا با وجود روز افزون بیماری‌های غیرواگیر و مردمی که در چرخه این بیماری‌ها اسیرند و نیاز به اطلاعات بیشتری دارند، تنها دیدن شماره پروانه و یا تاریخ مصرف کافی است؟!
من که مبتلا به افزایش فشارخون هستم یا چاق هستم و یا مبتلا به دیابتم و یا از بیماری قلب رنج می‌کشم چگونه می‌توانم غذای متناسب با وضعیتم پیدا کنم یا اگر من در خانواده‌ای به دنیا آمده‌ام که پدر یا مادرم یا حتی پدر بزرگ و یا مادر بزرگم به این بیماری‌ها مبتلا بوده‌اند و به هر حال من احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها دارم و بهتر است قبل از اینکه مبتلا شوم مراقب خود باشم و مهمتر از همه من سالم هستم ولی اعتقاد دارم برای حفظ سلامتم باید غذاهای مناسب تری تهیه کنم، چه غذاهایی را انتخاب کنم؟
برچسب حاوی اطلاعات تغذیه‌ای، راهی مفید است که می‌تواند اطلاعات مناسبی از جمله میزان انرژی حاصل از مصرف و درصدی از مواد مغذی موجود در غذا را به مصرف‌کننده بدهد. البته در کشوری که هنوز بخش عمده غذاها بصورت فله‌ای توسط مردم تهیه می‌شود و غذاهای صنعتی بخش ناچیزی از سبد و سفره خانواده را تشکیل می‌دهد، باید به راه‌های دیگر نیز اندیشیده شود ولی به هر حال آنچه از بخش صنعت به دست می‌رسد، می‌تواند به عنوان الگوی آموزشی مورد توجه قرار گیرد. برچسب‌گذاری تغذیه‌ای باید توسط صنایع غذایی و زیرنظر مسئولین بهداشتی کشور بر روی انواع غذاها درج شود. اطلاعات درج شده می‌تواند به افراد سالم، در معرض خطر و بیش از همه به بیمار کمک کند که غذا را متناسب با نیاز خود انتخاب کنند.
متخصصین امر معمولا به دعوت مسئولین موسسه استاندارد یا بهداشت و یا ارگانی که از طرف متولیان غذا انتخاب می‌شوند با توجه به خط مشی‌هایی که کدکس بین المللی غذا، آنها را تدوین کرده است و در نشست‌هایی با توجه به امکانات کشور، توانایی‌های صنایع غذایی و امکاناتی که در آزمایشگاه‌های غذایی کشور وجود دارد، برای مطالبی که باید بر روی بسته‌بندی غذا درج شود به اتفاق نظر می‌رسند. این اطلاعات گاهی باید با توجه به میزان سواد علمی جامعه مصرف‌کننده ساده و قابل درک شوند تا هدف نهایی که بر استفاده درست محصول تاکید دارد، حاصل شود.