مریم‌سادات کاظمی
حفظ جوانی یکی از تمایلات همیشگی بشر به‌خصوص خانم‌هاست و همواره اقدامات مختلف برای تحقق این آرزو مورد توجه بوده است. طی سال‌های اخیر روش‌های نوینی در این زمینه کاربرد پیدا کرده است که تزریق «بوتاکس» را می‌توان یکی از رایج‌ترین آنها دانست. گرچه این تکنیک به‌عنوان اقدام درمانی مانند کاهش تعریق بیش‌ازحد شناخته میشود اما عمدتا برای کاهش خطوط صورت کاربرد دارد. نکته حائز اهمیت اینکه بوتاکس به‌رغم گستردگی کاربرد، نباید صرفا یک اقدام زیبایی تلقی شود و تخصص و تجربه فرد برای پیشگیری از بروز عوارض آن بسیار مهم خواهد است. با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم:
«من یک زن ۲۹ ساله‌ام که برای رفع خطوط پیشانی‌ام تصمیم به تزریق بوتاکس گرفتم. اما متاسفانه به‌دلیل تزریق نادرست، حالا دچار افتادگی پلک‌ها و ابروها شده‌ام. این وضعیت نه‌تنها ظاهر من را تغییر داده، بلکه اعتمادبه‌نفس من را هم تحت‌تاثیر قرار داده است. وقتی به آینه نگاه می‌کنم، دیگر خودم را نمی‌شناسم. در جمع‌های خانوادگی و دوستانه نیز احساس راحتی نمی‌کنم و از نگاه‌های دیگران می‌ترسم. علاوه‌براین، بعد از تزریق، احساس درد و فشار در ناحیه پیشانی و چشم‌ها دارم که حتی باعث میشود چشم‌هایم خشک و تحریک‌پذیر شوند. این مشکلات به‌طور جدی روی راحتی من در انجام کارهای روزمره تاثیر گذاشته است. همچنین گاهی احساس می‌کنم که عضلات صورت من دچار ضعف شده‌اند، به‌ویژه هنگام تلاش برای بستن چشم‌ها. هزینه‌ای که برای این تزریق پرداختم، حالا به یک دغدغه بزرگ برای من تبدیل شده است چون نمی‌دانم آیا راهی برای اصلاح این وضعیت وجود دارد یا نه؟»
تزریق بوتاکس توسط متخصص پوست عامل جدی کاهش عوارض است
دکتر آزاده گودرزی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
: علل افتادگی پلک و ابرو پس از تزریق بوتاکس چیست؟
در وهله اول برای پیشگیری از بروز عوارض مرتبط با بوتاکس باید توجه داشت که این اقدام حتما توسط متخصص پوست صورت گیرد. هرچند تزریق بوتاکس جزء اقدامات زیبایی و درمانی شایع است که امروزه به‌وفور دیده میشود اما تزریق صحیح، بدون عارضه و با میزان مناسب، کاملا تخصصی است و افراد فاقد تخصص و تجربه نباید آن را انجام دهند. متخصص پوست ممکن است برای بهبود ظاهر فرد، تزریق بوتاکس را پیشنهاد دهد؛ اقدامی که به‌منظور کاهش چین‌وچروک‌های پوستی و جوانسازی، تایید جهانی دارد. بااین‌حال، ضروری است این روش با دقت، در نقاط صحیح و با میزان مناسب تزریق شود تا علاوه‌بر ایجاد اثر مطلوب در جوانسازی و شادابی پوست، از بروز عوارضی مانند افتادگی پلک و ابرو جلوگیری کند. رعایت این اصول، ضمن حفظ حالت طبیعی چهره، به‌طور قابل‌توجهی به زیبایی و طراوت آن می‌افزاید.
: آیا این مشکل به‌دلیل تکنیک نادرست تزریق رخ می‌دهد یا می‌تواند به عوامل دیگری نیز مربوط باشد؟
بوتاکس با برند نامرغوب، تکنیک و غلظت نادرست و تزریق در قسمت نامناسب می‌تواند عوارضی نظیر افتادگی ابرو، افتادگی پلک حتی فلجی‌های منطقه‌ای در صورت، اطراف دهان و... ایجاد کند. متاسفانه انواع تقلبی بوتاکس نیز گاه در بازار دارویی توسط افراد سودجو عرضه میشود که لطمه‌های جبران‌ناپذیری در پی دارد. تزریق بوتاکس باید در مراکز تخصصی و درمانی انجام شود و مراکز غیردرمانی، محیط مناسبی برای تزریق بوتاکس و دیگر اقدامات زیبایی نیستند که ضرورت توجه مردم به این نکته بسیار مهم است.
توجه به شرایط فردی نیز اهمیت دارد زیرا گاه ممکن است متخصص پوست پس از معاینه، بوتاکس را برای فرد، مناسب نداند و همچنین در بعضی قسمت‌ها اصلا نباید بوتاکس تزریق شود. برخی اقدامات زیبایی مانند تزریق بوتاکس برای افرادی که پوست بسیار چروک و افتاده دارند ممکن است مناسب نباشد. معاینه کامل توسط متخصص پوست، در نظرگرفتن غیرقرینگی‌ها حتی مشکلات آناتومیک صورت باید دقت شود و شرح‌حال کامل فرد حتی سابقه حساسیت‌ها و عوارض زیبایی قبلی حتما مورد توجه قرار گیرد.
: آیا افتادگی پلک و ابرو یک عارضه شایع است یا در موارد خاص رخ می‌دهد؟
گرچه افتادگی پلک و ابرو از عوارض مهم تزریق بوتاکس است اما نباید به‌طور مکرر اتفاق بیفتد. با توجه به استقبال گسترده از این روش در جامعه، افرادی که اقدام به تزریق بوتاکس می‌کنند باید از تخصص کافی برخوردار باشند تا احتمال بروز چنین عوارضی به حداقل برسد. اگر این موضوع مکرر اتفاق بیفتد، طبیعتا مشکلی مانند نبود دانش و تخصص فرد، استفاده از بوتاکس نامرغوب، مقدار نامناسب، تزریق در ناحیه نادرست یا بی‌توجهی به انتخاب فرد متقاضی وجود دارد. افراد متخصص بروز این عوارض را به حداقل یا صفر می‌رسانند اما توسط افراد غیرمتخصص به‌طور مکرر و با شیوع بالا دیده میشود.
: آیا این وضعیت قابل اصلاح است؟
معمولاً برای بهبود افتادگی پلک و ابرو پس از تزریق بوتاکس، از برخی قطره‌های دارویی استفاده میشود. برخی از این داروها در ایران در دسترس هستند و برخی دیگر موجود نیستند. استفاده از این قطره‌ها می‌تواند تا حدودی عارضه را کاهش دهد، اما به‌طور کامل آن را رفع نمی‌کند و اغلب، گذر زمان به بهبود مشکل کمک می‌کند و شاید هفته‌ها و حتی ماه‌ها زمان بگذرد تا عارضه برطرف شود.
: چه روش‌هایی برای اصلاح افتادگی پلک و ابرو وجود دارد؟
اصلاح افتادگی پلک و ابرو نیاز به برخی داروها و حتی روش‌های تکنیکی دارد که در ابتدا لازم است با متخصص پوست مشورت و در صورت صلاحدید انجام شود. اما عموما گذشت زمان به کاهش عوارض کمک می‌کند.
: آیا تزریق دوباره بوتاکس یا مواد مکمل می‌تواند کمک‌کننده باشد؟
بعضی از عوارض که به‌دنبال تزریق بوتاکس رخ می‌دهد مانند برطرف‌نشدن کامل برخی از خطوط یا غیرقرینگی نسبی ابروها می‌تواند با ترمیم بوتاکس بهبود یابد. اما در مورد بعضی عوارض مانند افتادگی پلک و ابرو باید از تزریق اضافه بوتاکس در فرد اجتناب شود یا اگر نیاز به تزریق است، تزریق اصلاحی باشد که اقدام بسیار پیچیده و دقیقی است. در اغلب موارد نباید برای فردی که دچار عارضه بوتاکس شده، تزریق مجدد بوتاکس با فاصله کوتاه انجام شود.
: چه نکاتی باید در انتخاب پزشک متخصص و مراکز زیبایی معتبر در نظر گرفت؟
پیش از تصمیم‌گیری برای اقدامات زیبایی باید از تخصص و تبحر فرد انجام‌دهنده اطمینان داشت. توجه به این نکته ضروری است که تزریق بوتاکس حتما توسط متخصص پوست انجام شود. کلمات مشابه متخصص پوست در تابلوی مرکز یا مهر فرد نمی‌تواند جایگزین تخصص پوست باشد و حتما لازم است افرادی که با تبلیغات، خود را متخصص معرفی می‌کنند را تشخیص داد.
: عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت بوتاکس نادرست چیست؟
احساس سنگینی پلک، سردرد حتی گاه برطرف‌شدن چروک‌ها به‌طور غیرقرینه از جمله عوارض کوتاه‌مدت است. افتادگی پلک و ابرو به‌عنوان عوارض بلندمدت ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها باقی بماند. بعضی از عوارض بوتاکس اگر از ابتدا شدید و جدی باشند، ممکن است ماه‌ها و حتی سال‌ها ادامه یابند. بنابراین، توصیه اکید این است بوتاکس به مقدار مناسب و توسط متخصص متبحر انجام شود که این قانون مهم همواره مورد تاکید است.
: آیا احساس ضعف عضلات صورت و مشکلاتی مانند درد پیشانی یا خشکی چشم ناشی از تزریق است؟
این موارد می‌تواند جزء عوارض تزریق بوتاکس باشد اما جزء عوارض شایع نیست. اگر تکنیک درست و دوز دارو مناسب باشد، این عوارض اتفاق نمی‌افتد.
: چه روش‌هایی به‌عنوان جایگزین بوتاکس توصیه میشود؟
بوتاکس اثر کوتاه‌مدت در حد چند ماه دارد و برای حفظ اثربخشی باید تکرار شود. برای بعضی افراد که به دلایلی شرایط لازم برای تزریق بوتاکس را ندارند یا مایل به انجام این اقدام نیستند یک‌سری روش‌های جوانسازی در کلینیک‌های تخصصی توسط متخصص پوست برحسب ویژگی‌های فردی انجام میشود. این روش‌ها می‌توانند جایگزین بوتاکس یا روش‌های همراه بوتاکس دوره‌ای باشند که با توجه به شرایط فرد توسط پزشک پیشنهاد میشود.
: آیا استفاده از روش‌هایی مانند لیزر یا فیلرهای پوستی خطر کمتری دارند؟
تمامی روش‌های درمانی مانند فیلرها و لیزرها که به‌طور عملی روی پوست انجام می‌شوند، در صورتی که توسط فردی با دانش و تخصص کافی انجام نشوند، ممکن است با عوارض همراه باشند. تزریق فیلر بدون دانش تخصصی حتی عوارضی جدی‌تر از بوتاکس دارد. البته لیزرهای جوانسازی تاحدی درجه ایمنی بالاتری دارند که بروز عوارض با انجام توسط متخصص پوست بسیار کم است.
به‌هر حال احتمال بروز عوارض ناخواسته در هر شرایطی وجود دارد اما توسط متخصص پوست به‌طور جدی کاهش می‌یابد. لیزرهای جوانسازی توسط متخصص پوست عوارضی بسیار کم و در حد نزدیک به صفر دارند و از هر روش دیگری کم‌عارضه‌تر هستند.
تاثیر موقت «بوتاکس» موجب بهبود عوارض به‌مرور زمان میشود
دکتر بابک ساعدی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
آنچه باید به‌عنوان نکته مهم مدنظر باشد این است که تزریق بوتاکس حتما باید در مراکز مجاز و توسط متخصص انجام شود اما در حال‌حاضر بسیاری از افراد بدون تخصص پزشکی در این زمینه فعالیت می‌کنند.
اگر توقع داشته باشیم که با تزریق بوتاکس همه چین‌وچروک‌ها برطرف شود، ممکن است ابرو کمی به سمت پایین تغییر حالت پیدا کند که این امر تقریبا طبیعی است. با این حال، افتادگی پلک جزء عوارض بوتاکس محسوب میشود و و نباید به‌عنوان تغییر طبیعی مرتبط با این درمان در نظر گرفته شود.
ضعف عضلات صورت و درد پیشانی هیچ ارتباطی با بوتاکس ندارد. اما خوشبختانه یکی از مزایای بوتاکس این است که آثار آن موقتی است و مشکلاتی که برای مخاطب این میزگرد پیش آمده، پس از مدتی برطرف میشود. در صورتی که فردی دچار خشکی چشم است، توصیه میشود که از تزریق بوتاکس در اطراف چشم‌ها خودداری کند؛ زیرا عدم حرکت مناسب عضلات می‌تواند خشکی چشم را تشدید کند.
در صورتی که فرد احساس کند همه این مشکلات پس از تزریق بوتاکس اتفاق افتاده، احتمال ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های عضلانی یا عصبی وجود دارد که تابحال شناخته نشده‌‌اند و اگر بهبود نیافت لازم است به متخصص نورولوژیست مراجعه نماید.
افتادگی پلک می‌تواند ناشی از پخش‌شدن «بوتاکس» به عضله بالابرنده پلک باشد
دکتر امین زند/ فلوشیپ اکولوپلاستی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان
افتادگی پلک (پتوز) می‌تواند به‌ویژه در موارد شدید، باعث انسداد میدان دید شود. در این حالت، پلک بالا بخشی از قرنیه را می‌پوشاند و دید محیطی فرد را کاهش می‌دهد. این عارضه ممکن است موجب خستگی چشم شود زیرا فرد برای جبران افتادگی پلک تلاش می‌کند تا ابروها را بالا نگه دارد.
افتادگی پلک ناشی از بوتاکس و تاثیر بر محدودشدن میدان دید یا مشکلات بینایی می‌تواند به‌دلیل پخش‌شدن بوتاکس به عضله بالابرنده پلک باشد. افتادگی پلک معمولاً موقتی است اما ممکن است موقتا باعث محدود شدن میدان بینایی یا تاری دید شود.
تغییرات پلک‌زدن به‌دلیل تزریق بوتاکس می‌تواند تولید یا توزیع اشک را کاهش دهد
همچنین بوتاکس می‌تواند به‌طور غیرمستقیم از طریق کاهش پلک‌زدن یا تغییر در عملکرد عضلات پلک منجر به خشکی چشم شود. این امر مانع از پخش شدن یکنواخت اشک روی سطح چشم میشود.
اگرچه بوتاکس به طور نادری می‌تواند با تاثیر بر غدد اشکی، ترشح اشک را متاثر کند اما عمدتا از طریق تغییرات در پلک‌زدن ممکن است موجب کاهش تولید یا توزیع اشک شود. استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی برای کاهش خشکی و سوزش و استفاده از ژل‌ها یا پمادهای چشمی شبانه مانند برندهای تجاری لوبراتکس یا لیپوزیک برای مرطوب نگه‌داشتن چشم در زمان خواب به بهبود این مشکل کمک می‌کند.
با کمپرس‌گرم و ماساژ ملایم می‌توان درد عضلات اطراف چشم را تسکین داد
درد و فشار در ناحیه پیشانی و چشم‌ها معمولاً به‌دلیل خستگی عضلات اطراف چشم یا تغییر در عملکرد عضلات پلک پس از بوتاکس رخ می‌دهند. برای تسکین این مشکل می‌توان از کمپرس گرم استفاده کرد تا تنش عضلانی کاهش یابد. البته برخی افراد در دو روز اول تزریق به‌علت احتمال پخش شدن بوتاکس، استفاده از کمپرس گرم یا دوش آب گرم را توصیه نمی‌کنند، اگرچه توافقی در این‌باره وجود ندارد. ماساژ ملایم پیشانی و ناحیه اطراف چشم نیز در تسکین درد موثر است. البته در صورت شدید بودن علائم، مشورت با پزشک برای بررسی گزینه‌های درمانی ضروری است.
عوارض ماندگار و شدید چشمی نیاز به معاینه توسط متخصص چشم دارد
معمولاً عوارض بوتاکس موقتی هستند و با از بین رفتن اثر بوتاکس طی حدود 3 تا 4 ماه، عضلات به عملکرد طبیعی بازمی‌گردند. در موارد نادر، اگر عوارض طولانی شوند، ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی بیشتری باشد.
ناتوانی کامل در بالا بردن پلک، افتادگی شدید و ماندگاری این حالت حتی پس از بازگشت اثر بوتاکس همچنین بروز مشکلات دائمی در بسته شدن یا حرکت پلک‌ها نشان‌دهنده آسیب جدی‌تر به عضلات چشم یا پلک است.
در موارد طول کشیده و مقاوم، مشورت با پزشک برای اصلاح موقتی افتادگی پلک توصیه میشود و به‌عنوان مثال درمان با قطره‌های تحریک‌کننده اعصاب مرتبط با عضله بالابرنده پلک که توسط چشم پزشک تجویز می‌شوند یا انجام اقدامات جراحی ممکن است لازم باشد.
در صورتی‌که افتادگی پلک با تاری دید مداوم، درد شدید یا فشار در چشم، ناتوانی در بستن کامل پلک‌ها، خشکی شدید چشم همراه با تحریک یا قرمزی و کاهش شدید میدان دید همراه باشد حتما نیاز به مداخله درمانی فوری دارد.
اگر افتادگی پلک باعث انسداد شدید میدان دید شود، عوارض پس از مدت طولانی (بیش از 6 ماه) بهبود نیابند، در مواردی که مشکلات عملکردی جدی ایجاد شود، مانند ناتوانی در بستن چشم که حتی ممکن است به عفونت های قرنیه (زخم قرنیه) منجر شود حتما باید به متخصص چشم مراجعه کرد تا اقدامات درمانی لازم در نظر گرفته شود.
تزریق دقیق و با مقدار مناسب توسط پزشک متخصص در محل های دقیق، اجتناب از تزریق نزدیک به عضلات بالابرنده پلک یا نقاط حساس و بررسی تاریخچه پزشکی بیمار برای شناسایی عوامل خطر پیش از تزریق، نکاتی است که باید از سوی بیمار و پزشک برای کاهش عوارض چشمی مدنظر باشد.