محمدرضا میرغلامی
جسم و روان با هم ارتباط تنگاتنگی دارند. مشکلات سلامت روان می‌توانند سلامت جسم را به خطر بیندازند و بیماری‌های جسمی می‌توانند سبب مشکلات روانی شوند. میهمان این هفته «میزگرد تغذیه» خانمی 39 ساله با قد 157سانتی متر و وزن 58 کیلوگرم است که به دلیل مشکلات خانوادگی و استرس زیاد سلامت روانش آسیب دیده و در پی آن دچار مشکل گوارشی شده است و به دلیل بی‌اشتهایی شدید طی 3 ماه، 14 کیلوگرم وزن کم کرده است. شرح حال ایشان را از زبان خودشان و نظر متخصصان را در ادامه همین مطلب بخوانید.
خانم شکیبا که به دلیل شوک عصبی، 14 کیلوگرم وزن کم کرده است، می‌گوید:
هیچ غذایی را نمی توانم تحمل کنم و فقط آب و چای می خورم!
: خانم شکیبا! با توجه به قد و وزن‌تان به نظر می‌رسد، مشکل اضافه وزن ندارید. چرا در "میزگرد تغذیه" شرکت کردید؟
اوایل سال گذشته به دلیل یک مشکل خانوادگی دچار شوک عصبی، اضطراب و افسردگی شدم. اشتهایم را از دست دادم، از همه خوراکی‌ها بدم می‌آید و خیلی کم غذا می‌خورم. قبل از این مشکل، وزنم 72 کیلوگرم بود اما بعد از آن طی 3 ماه 14 کیلوگرم وزن کم کردم. تقریبا هیچ غذایی را نمی‌توانم تحمل کنم و فقط آب و چای می‌خورم. اگر کمی غذا بخورم دچار دل درد و تهوع شدید می‌شوم.
: با گذشت زمان، رژیم غذایی‌تان به روال عادی برگشت؟
نه متاسفانه، کم‌اشتهایی‌ام باقی ماند و دچار ضعف، خستگی، بی‌حالی و مشکل گوارشی شدم. هر غذایی را نمی‌توانم تحمل کنم. بعد از خوردن غذاهای چرب دچار حالت تهوع و سنگینی معده می‌شوم. صبح‌ها اشتهای چندانی به غذا خوردن ندارم. صبحانه بعد از یک لقمه احساس پری و سنگینی می‌کنم و گاهی تا پایان روز چیزی نمی‌خورم.
: به پزشک مراجعه نکردید؟
چند جلسه به مشاور مراجعه کردم اما ادامه ندادم. مدتی هم مشکل گوارشی‌ام شدید شد و به متخصص داخلی و گوارش مراجعه کردم. پزشک با معاینه ظاهری تشخیص داد که کم خون هستم و ویتامین ب کمپلکس، قرص آهن و مولتی ویتامین برایم تجویز کرد و گفت به خاطر حساسیت معده، شیر، میوه و سبزیجات خام نخورم. آزمایش خون و مدفوع انجام دادم و نتایج آزمایش‌ها نشان داد هموگلوبین خونم کمتر از حد طبیعی است و لازم است مکمل آهن مصرف کنم.
: مشکل و بیماری خاصی ندارید؟
قبلا مشکلی نداشتم اما الان علاوه بر خستگی، ضعف و بی‌حالی گاهی دچار تپش قلب و لرزش دست می‌شوم.
: خواب کافی دارید؟
خیر، متاسفانه به خاطر فکر و خیال به اندازه کافی نمی‌خوابم و نمی‌توانم به راحتی به خواب بروم.
: چقدر فعالیت بدنی دارید؟ ورزش می‌کنید؟
در حد کارهای خانه‌داری و بچه‌داری فعالیت بدنی دارم اما ورزش نمی کنم زیرا آنقدر انرژی ندارم که بتوانم ورزش کنم. کمی که راه می‌روم، دچار سرگیجه و عدم تعادل می‌شوم.
کم‌خونی با آزمایش قابل‌تشخیص است
دکتر فریده موسوی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
بی‌حالی، ضعف و کم‌اشتهایی می‌تواند از علایم کم‌خونی باشد اما این علایم کافی نیست زیرا این علایم می‌تواند به دلایل دیگری نیز رخ دهد. تنها آزمایش خون می‌تواند علت را مشخص کند. هرچند بی‌حالی، ضعف، بی‌اشتهایی و بی‌حوصلگی از علایم کم‌خونی است اما آزمایش‌ها دقیق ترند. در فردی که دچار فقر آهن است در مراحل اولیه ذخایر آهن بدن کم می‌شود و بعد علایم، خود را نشان می‌دهند. برای رد یا تایید فقر آهن گاهی لازم است بررسی‌های بیشتری انجام شود. ایشان علایم را داشته است و آزمایش‌ها نشان داده است کم‌خونی دارند. بنابراین، مصرف مکمل زیر نظر پزشک و داشتن رژیم غذایی مناسب زیر نظر متخصص تغذیه می‌تواند کمک‌کننده باشد.
به نظرم، بررسی‌های بیشتری برای ایشان لازم است
دکتر ایرج خسرونیا/ رئیس انجمن متخصصان داخلی کشور
با توجه به علایم و مشکلات این خانم جوان، توصیه می‌کنم موضوع را جدی بگیرند. به متخصص داخلی یا گوارش مراجعه کنند و از نظر کبد، دستگاه گوارش و کیسه صفرا بررسی شوند و سونوگرافی انجام دهند تا مطمئن شوند، مشکلی وجود ندارد. در صورت وجود مشکل درمان را پیگیری کنند. تا قبل از بررسی وضعیت و مشخص شدن علت مشکل‌شان، غذاهایی مانند آش، آبگوشت، ترشی و غذاهای چرب نخورند و به نظرم مصرف مکمل را نیز فعلا قطع کنند.
از روانشناس کمک بگیرید
دکتر بهروز بیرشک، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
با توجه به شرایط ایشان و همچنین با توجه به علایم و نشانه‌هایی که دارند (تپش قلب، بدخوابی، لرزش دست) و نتیجه آزمایش خون و تشخیص کم‌خونی ممکن است بی‌اشتهایی‌شان به دلیل کم‌خونی باشد. ایشان قبل از هر اقدامی باید درمان لازم برای سلامت جسم‌شان را انجام دهد و بیشتر از وزن به سلامت و درمان بیماری توجه داشته باشد. پس از بهبودی، اشتهایشان به حالت طبیعی نزدیک می‌شود و حالت های تپش قلب و لرزش دست برطرف خواهد شد. همچنین، خانم شکیبا اشاره کرده است از وقتی دچار اضطراب شده، اشتهایش را از دست داده است و میلی به غذا خوردن ندارد. این حالت در بسیاری افراد وجود دارد و بیشتر افراد در زمان اضطراب، هیجان و افسردگی اشتهایشان کمتر می‌شود البته در برخی افراد ممکن است عکس این حالت ایجاد شود و در زمان اضطراب، هیجان و افسردگی بیشتر به غذا پناه ببرند. ایشان در کنار درمان‌های لازم بهتر است از روانشناس و مشاور کمک بگیرند. فرد متخصص با مدنظر قرار دادن ابعاد مختلف روانی، اجتماعی، خانوادگی و بیولوژیک با دید جامع تشخیص می‌دهد چه بعدی بیشتر در ایجاد مشکل نقش دارد و در آن زمینه به فرد کمک می‌کند؛ همچنین با ارائه راهکارهایی برای کنترل و کاهش استرس به ایشان کمک خواهد کرد.
تاکید دکتر نسرین امیدوار به سوژه «میزگرد تغذیه»
کاهش وزن ناخواسته باید پیگیری شود!
: با توجه به اینکه خانم شکیبا 39 سال سن دارند، قدشان 157 سانتی متر و وزن شان 58 کیلوگرم است، وزن مناسب برای ایشان چقدر است؟
با توجه به قد و وزن ایشان نمایه توده بدنی شان 23.5 و در محدوده طبیعی است. بنابراین، وزن مناسبی دارند.
: ایشان از ابتدای سال به دلیل بی اشتهایی و تهوع شدید خیلی کم غذا خورده است و طی 3ماه 14 کیلوگرم وزن کم کرده است. توصیه شما به ایشان چیست؟
شاخص توده بدنی ایشان 29.2 بوده است و باید 10 کیلوگرم وزن کم می‌کردند اما از آنجا که رژیم مناسب کاهش وزن و برنامه ورزشی نداشته‌اند و کاهش وزنشان ناخواسته بوده است باید دید علت کم‌اشتهایی‌شان چیست و مشکل را رفع کرد. زیرا تغذیه نامناسب در طول زمان، بدن را دچار کمبود ذخایر حیاتی می‌کند و مشکلاتی ایجاد خواهد کرد. توصیه می‌کنم بدغذایی را کنار بگذارند، از همه گروه‌های غذایی مانند گوشت، لبنیات، میوه و سبزی که ویتامین و املاح کافی دارند استفاده کنند. آرامش و استراحت کافی داشته باشند و مراقب باشند دچار کمبود ریزمغذی‌ها نشوند.
: ایشان به علت ضعف، بی‌حالی، خستگی و سوءهاضمه به پزشک مراجعه کرده است که برایشان مکمل آهن، کلسیم و مولتی ویتامین تجویز شده است اما به خاطر مشکل معده نمی‌توانند این مکمل‌ها را مصرف کنند. چاره چیست؟
در درجه اول باید منابع آهن، کلسیم و پروتئین را از طریق رژیم غذایی‌شان دریافت کنند. منظور از آهن با کیفیت بالا و منابع حیوانی مانند گوشت قرمز و سفید به مقدار کافی است. مصرف منابع آهن همراه سالاد و سبزی‌هایی مانند گوجه فرنگی و منابع ویتامین C موجب می‌شود آهن بهتر جذب بدن شود. باید بدخوری‌هایشان را کنار بگذارند وعده‌های غذایی با کیفیت شامل سبزی، میوه، گوشت و برای دریافت کلسیم به طور مرتب شیر و لبنیات و ماست مصرف کنند. البته مکمل کلسیم مشکل گوارشی ایجاد نمی‌کند. برای کاهش مشکلات گوارشی مکمل آهن نیز می‌توانند آن را اواخر وعده ناهار مصرف کنند.
: در حال حاضر، با توجه به بی‌اشتهایی چطور می‌توانند مواد مورد نیاز بدنشان را از طریق غذا دریافت کنند؟
یک راهکار این است که در حجم کم غذا بخورند و به جای 3 وعده غذا، 5 تا 6 وعده منظم حاوی گروه‌های مختلف غذایی شامل گوشت، میوه، سبزی، غلات و لبنیات مصرف کنند.
: ایشان به خاطر مشکل معده به توصیه پزشک شیر نمی‌خورند. این موضوع مشکلی ایجاد نمی‌کند؟
اشکال ندارد که به جای شیر، ماست بخورند اما باید مقدارش را بیشتر کنند و روزی 2پیاله ماست بخورند، پنیر مصرف کنند و در کنارش ماهی تن و سبزی‌هایی مانند کلم بیشتر بخورند تا دریافت کلسیم شان بیشتر شود.
: ایشان از کم‌اشتهایی شکایت دارند. برای افزایش اشتها توصیه تغذیه‌ای خاصی وجود دارد؟
توصیه‌ام به خانم شکیبا این است که روزی نیم ساعت زمان‌هایی که هوا آلوده نیست، بدون فکر کردن به مشکلات پیاده‌روی کنند این کار هم اشتهایشان را بیشتر می‌کند و هم روحیه‌شان را بهبود می دهد. در کنار آن مصرف وعده‌های غذایی کوچک کمک می‌کند تا دریافت روزانه مواد مغذی مورد نیاز افزایش پیدا کند. البته باید مراجعه به متخصص گوارش را ادامه بدهند و درمان شان را پیگیری کنند، شاید مشکل گوارشی موجب کم‌اشتهایی‌شان شده باشد. ضمن اینکه کم‌خونی هم می‌تواند کم‌اشتهایی ایجاد کند. اضطراب و مشکلات عصبی نیز می‌توانند علت کم‌اشتهایی باشند.