ندا احمدلو
در «میزگرد تغذیه» این شماره میزبان مادر شاهان زهره‌وندی هستیم که فرزند او در سن ۵ سالگی اضافه‌وزن قابل توجهی دارد و همکاری خاصی برای رژیم گرفتن انجام نمی‌دهد. در ادامه این مطلب، بیشتر با شرایط شاهان آشنا می‌شویم و نظر متخصصان «سلامت» را هم درباره این کودک جویا خواهیم شد.
مادر شاهان که از روند اضافه وزن فرزندش نگران است، می‌گوید:
شاهان گاهی در میان‌وعده‌ها هم پلوخورش می‌خورد!
: خانم زهره‌وندی! ابتدا کمی درباره شرایط عمومی شاهان برای ما می‌گویید؟
شاهان ۵ سال و ۲ ماه دارد، با قد ۱۱۰ سانتی‌متر و وزن تقریبی ۳۴ کیلوگرم. تقریبا از ۶ ماهگی که غذای کمکی را برای شاهان شروع کردیم، او علاقه زیادی به خوردن انواع پودرهای خوراکی نشان داد. بعد از شروع غذای سفره، شاهان کم‌کم به پرخوری روی آورد. یعنی راستش را بخواهید، من می‌دیدم که این بچه با اشتهای زیادی غذا می‌خورد و بنابراین هرچقدر که غذا درخواست می‌کرد، در اختیار او قرار می‌گرفت. معمولا مادرها دوست دارند که فرزند خردسالشان خوش‌خوراک و کمی تپل باشد. من هم از این ماجرا ناراضی نبودم. اما بعد از این‌که شاهان را پیش مادرم یا مادر همسرم گذاشتم و کار را از سر گرفتم، دیگر نتوانستم مدیریت مطلوبی روی خورد و خوراک فرزندم داشته باشم. از آنجایی که مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های شاهان خیلی او را دوست داشتند، هر چیزی که شاهان درخواست می‌کرد، برای او تهیه می‌کردند. شاهان کم‌کم، علاوه بر غذا، به خوردن روزانه انواع کیک، کلوچه و شیر کاکائو هم تمایل پیدا کرد و حالا طوری شده که اگر هر روز کیک و شیرکاکائو نخورد، بهانه‌گیری می‌کند.
: شرایط غذا خوردن شاهان به چه صورت است؟
همان‌طور که گفتم، شاهان از ابتدا هم خوب غذا می‌خورد و هنوز هم علاقه زیادی به غذا خوردن دارد. یعنی مثلا گاهی در یک وعده غذایی به اندازه من یا پدرش پلوخورش می‌خورد. حتی گاهی برای میان‌وعده عصرانه گریه می‌کند و باز هم از پلوخورش باقیمانده از ناهار یا شام دیشب می‌خواهد. گاهی برای غذا خوردن بسیار لجبازی می‌کند و اگر سس یا نوشابه نباشد، بعضی از غذاها را نمی‌خورد. تا یک جایی، من و پدرش با این رفتارها کنار آمدیم اما حالا احساس می‌کنیم که واقعا با اضافه‌وزنی که شاهان پیدا کرده، سلامت‌اش به خطر افتاده است.
: آیا اقدامی برای کاهش وزن شاهان انجام داده‌اید؟
راستش چندبار سعی کردیم که خودمان همراه با شاهان رژیم لاغری بگیریم تا او هم برای رژیم گرفتن تشویق شود. اما شاهان اصلا از غذا خوردن یا هله‌هوله خوردن کوتاه نمی‌آید و به‌هیچ‌وجه برای رژیم گرفتن همکاری نمی‌کند. اطرافیان هم که مدام برنامه ما را مختل می‌کنند و می‌گویند که شاهان در سن رشد است و وقتی به مدرسه برود و فعالیتش بیشتر شود، قطعا وزنش پایین می‌آید. با این‌حال، من و پدرش تصمیم گرفتیم که برای یک کاهش وزن اصولی و بدون دردسر، شاهان را نزد متخصص تغذیه ببریم، چون واقعا فرایند رژیم گرفتن این بچه برای ما ساده نیست.
: میزان تحرک شاهان در طول روز به چه صورت است؟
راستش شاهان تحرک زیادی در طول روز ندارد و بیشتر ترجیح می‌دهد که در خانه با موبایل بازی کند. فقط گاهی جمعه‌ها یا روزهای تعطیل با من و پدرش به پارک می‌رود و در حد ۱-۲ ساعت بازی می‌کند.
هشدار دکتر سیدعلی‌کشاورز به والدین شاهان:
ادامه رفتارهای اشتباه تغذیه‌ای، سلامت فرزندتان را به خطر می‌اندازد!
: آقای دکتر! به‌عنوان اولین سوال می‌خواهیم بدانیم که نظر شما درباره شرایط عمومی شاهان و کودکان شبیه به او چیست؟
اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که باید درباره کودکانی مثل شاهان مورد توجه قرار گیرد، این است که رفتار اشتباه والدین و اطرافیان باعث شکل‌گیری الگوهای تغذیه‌ای نادرست در چنین کودکانی می‌شود. به عبارت ساده‌تر، والدین و اطرافیان یک کودک می‌توانند از ابتدای شروع غذای کمکی، ذائقه کودک را شکل بدهند. زمانی که یک کودک مانند شاهان از ابتدای شروع غذای کمکی و شروع مصرف غذای سفره با غذاهای چرب، پرکالری، شور یا شیرین آشنا می‌شود، دیگر به‌سختی می‌تواند غذای سالم را بپذیرد. به همین دلیل هم ما در علم تغذیه بر این باوریم که ذائقه یعنی تکرار در مصرف یک ماده غذایی. هرچقدر که یک ماده غذایی در سنین پایین‌تر بیشتر مصرف شود، پذیرش آن ماده غذایی از سوی بدن هم بیشتر خواهد شد .
: در چنین شرایطی، توصیه شما به والدین شاهان چیست؟
این والدین عزیز ابتدا باید بدانند که ادامه رفتارهای اشتباه تغذیه‌ای در کودکی می‌تواند مشکلات جدی و مهمی را برای سلامت فرزندشان در آینده به همراه داشته باشد. زمانی که یک کودک در اثر رفتارهای اشتباه تغذیه‌ای دچار اضافه‌وزن شدید می‌شود و این اضافه‌وزن تا سنین نوجوانی، جوانی و بزرگسالی ادامه می‌یابد، احتمال ابتلا به مشکلاتی مانند دیابت، کبد چرب، بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی یا حتی انواع سرطان‌ها بیشتر می‌گردد. به همین دلیل هم ما در مرحله اول، کاهش وزن کودکان را به‌منظور حفظ سلامت آنها در آینده توصیه می‌کنیم. در مرحله بعد، والدین کودکانی مانند شاهان باید بدانند که ما به‌هیچ‌وجه نمی‌توانیم از یک کودک ۴ یا ۵ ساله انتظار داشته باشیم که رژیم غذایی خاصی را رعایت کند. بنابراین باید به‌جای رژیم‌های لاغری سفت‌وسخت، از اصلاح الگوهای غذایی خانواده شروع کنیم.
: به چه صورت؟
والدین باید بدانند که بچه‌ها کم‌کم با شرایط جدید کنار می‌آیند. بنابراین، اگر اصلاح یا تغییری در الگوی غذایی ایجاد کردند و کودک آنها چنین تغییراتی را نپذیرفت، اصلا آشفته نشوند و کوتاه نیایند. هر کودکی به‌مرور زمان با دیدن تکرار روند تغییرات و اصلاح الگوهای غذایی سعی می‌کند که این تغییرات را کم‌کم بپذیرد. بنابراین، خانواده‌هایی مانند خانواده شاهان باید در مرحله اول، چربی و قند اضافی را از سبک غذایی خانواده کنار بگذارند. مثلا به‌جای طبخ مداوم غذا با روش‌هایی مانند سرخ کردن می‌توانند روش‌های آب‌پز، بخارپز، فرپز یا هواپز را جایگزین کنند. بهتر است که این خانواده‌ها، خوراکی‌هایی مانند ته‌دیگ‌های چرب که بچه‌ها علاقه زیادی به آنها دارند را درست نکنند و مثلا برنج را با روش کته آماده کنند. خورش‌ها و خوراک‌های کم‌چرب باید جایگزین خورش‌ها و خوراک‌های پرچرب شوند. از طرف دیگر، والدین شاهان باید خوراکی‌های مضر را از یخچال یا کابینت کاملا حذف کنند. مثلا انواع سس، تنقلات چرب و شور، شیرکاکائو، کیک یا کلوچه را خریداری نکنند و در خانه نگهداری نکنند. زمانی که کودک دائما با خوراکی‌های ناسالم مواجه نشود، کم‌کم به مصرف خوراکی‌های سالم‌تر تمایل پیدا می‌کند. بهتر است که کودکان مبتلا به اضافه‌وزن و چاقی در این سن تحت نظر یک متخصص تغذیه قرار گیرند و با وی صحبت کنند زیرا در بسیاری از موارد، تاثیر کلام دیگران بر کودک بیشتر از تاثیر کلام والدین است. این والدین باید فرزندشان را با روش‌های مختلف کم‌کم به خوردن میوه‌ها و سبزی‌ها هم عادت بدهند. مصرف انواع میوه‌ها، سبزی‌ها و سالادها در میان‌وعده‌ها، ساعات قبل از غذای اصلی یا همراه با غذای اصلی درواقع بخشی از معده کودک را پُر می‌کند و ولع او نسبت به حجیم‌خواری را کاهش می‌دهد. اساسا اصلاح برنامه غذایی در کاهش وزن کودکان، تاثیر بیشتری نسبت به رژیم گرفتن خواهد داشت زیرا کودکان معمولا همکاری خاصی برای رژیم گرفتن انجام نمی‌دهند و اصلا از آنجایی که کودکان در سن رشد هستند، رژیم‌های سفت‌وسخت لاغری برایشان مناسب نخواهد بود.
: آیا می‌توان از مکمل‌ها یا داروهای کاهش‌دهنده اشتها برای کودکان استفاده کرد؟
مصرف دارو برای کاهش وزن معمولا به کودکان توصیه نمی‌شود اما بعضی از مکمل‌های غذایی می‌توانند برای روند کاهش وزن کودکان مناسب باشند. این مکمل‌ها حاوی ترکیباتی مانند سبوس گندم یا جو و همچنین پروتئین هستند. از این‌رو، مصرف آنها نه‌تنها سلامت کودکان را به خطر نمی‌اندازد بلکه می‌تواند اشتهای آنها را نیز کاهش بدهد و جلوی پرخوری کودکان در وعده‌های اصلی غذایی را بگیرد. البته میزان مصرف و مدت‌زمان استفاده از این مکمل‌ها باید توسط متخصص تغذیه یا متخصص اطفال تنظیم شود تا آسیبی به تغذیه اصلی کودک وارد نشود و درنهایت سلامت او به خطر نیافتد. در کنار همه توصیه‌های گفته شده، انجام دادن منظم فعالیت‌های بدنی هم می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش وزن کودکانی مانند شاهان باشد.
ورزش را برای کودک تان
به یک بازی تبدیل کنید!
دکتر شاهین صالحی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
یکی از راه‌های مدیریت و کنترل وزن در کودکان مبتلا به چاقی یا اضافه‌وزن، انجام دادن فعالیت‌های فیزیکی منظم در کنار یک برنامه غذایی سالم است. بسیاری از کودکان معمولا به انجام دادن ورزش منظم تمایل ندارند. بنابراین، شما نباید ورزش را برای کودک به یک تکلیف روزانه تبدیل کنید. ورزش کردن باید نوعی فعالیت سرگرم‌کننده برای کودک باشد تا او تمایل بیشتری به انجام دادن این فعالیت‌ها نشان بدهد. به عبارت ساده‌تر، شما باید به‌جای ورزش، بازی‌هایی را برای کودک در نظر بگیرید که نیاز به انجام دادن فعالیت بدنی بیشتری داشته باشند. مثلا انواع بازی‌هایی که در پارک‌های بازی انجام می‌شوند و با شادی فراوانی همراه هستند، می‌توانند برای کودکان (مخصوصا کودکان زیر ۶ سال) مناسب باشند.
والدین می‌توانند همراه با کودکشان ورزش‌های مختلفی را در پارک یا فضای آزاد انجام بدهند. مثلا با همدیگر به پارک بروند و آرام بدوند، دوچرخه‌سواری کنند یا حتی ورزش‌ها و بازی‌هایی مانند فوتبال، بدمینتون و وسطی را با همدیگر انجام بدهند. نکته مهمی که والدین باید به آن توجه داشته باشند، این است که کودکان (مخصوصا کودکان زیر ۶ سال) نباید برای کاهش وزن، ورزش‌های سنگین و شدید انجام بدهند زیرا چنین ورزش‌هایی می‌توانند به سلامت کودکان آسیب برسانند. اگر می‌خواهید که کودک شما از سنین پایین، یک ورزش حرفه‌ای را دنبال کند و خود کودک هم نسبت به انجام چنین ورزشی تمایل زیادی نشان بدهد، بهتر است که قبل از شروع فعالیت ورزشی حتما با یک مربی حرفه‌ای مشورت کنید تا او بتواند ورزش متناسب با شرایط کودک را به شما پیشنهاد بدهد. در کل، فعالیت‌های ورزشی منظم در سنین کودکی به افزایش اعتمادبه‌نفس و حفظ سلامت کودکان در بزرگسالی کمک می‌کند.