مریم‌سادات کاظمی
«سرطان» یکی از مهم‌ترین چالشهای بهداشتی جهان است که هر سال میلیون‌ها نفر در دنیا به این بیماری مبتلا می‌شوند و متاسفانه شمار بالایی نیز جان خود را از دست می‌دهند. با توجه به اهمیت پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، پویش ملی مبارزه با سرطان در هفته اول بهمن‌ماه آغاز شده است. هدف از این پویش، آگاهی‌رسانی به عموم جامعه در مورد زمینه‌های خطر، روش‌های خودمراقبتی و توجه به چکاپ‌های دوره‌ای برای تشخیص زودهنگام است. گرچه سرطان تحت‌تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد اما تغذیه یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در پیشگیری محسوب می‌شود و حتی می‌تواند به کنترل روند پیشرفت بیماری و طول عمر بیمار نیز کمک کند. تحقق این مسئله علاوه بر جدیت نهادهای مسئول در تامین مواد غذایی سالم، نیاز به آگاهی‌رسانی آحاد جامعه دارد تا بتوان با رعایت رویکردهای مناسب تغذیه و اصلاح عادت های غذایی، زمینه ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
35 تا 70 درصد سرطان‌ها تحت‌تاثیر عوامل تغذیه‌ای هستند
دکتر احمد اسماعیل‌زاده
متخصص تغذیه، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت
«سرطان» یکی از چالشهای جدی سلامت است که از بین سرطان‌های شایع در کشور ما، سرطان پستان در زنان و سرطان پروستات در مردان جزو شایع‌ترین سرطان‌هاست. نکته قابل‌توجه اینکه هر دو نوع سرطان با تغذیه ارتباط دارند. براساس تحقیقات، بین 35 تا 70 درصد سرطان‌ها می‌توانند تحت‌تاثیر عوامل تعذیه‌ای باشند. به‌عبارتی، اصلاح عادت های غذایی و سبک تغذیه با توجه به نوع سرطان می‌توان انواع زیادی از سرطان‌ها را کنترل کرد که به‌خصوص سرطان‌های گوارشی ارتباط بسیار نزدیکی با عوامل تغذیه‌ای دارند.
ارتباط «سرطان پستان» با چاقی و «سرطان پروستات» با کمبود ویتامین D
یکی از مهم‌ترین عوامل در مورد سرطان پستان، چاقی و اضافه‌وزن است که متاسفانه در کشور ما شیوع بالایی به‌خصوص بین خانم‌ها پیدا کرده و عوامل تغذیه‌ای و کم‌تحرکی در این زمینه نقش دارند. به‌علاوه افزایش دریافت اسیدهای چرب اشباع و کاهش دریافت فیبرهای غذایی نیز در این زمینه بسیار حائزاهمیت است.
در مورد سرطان پروستات نیز مطالعات ارتباط تنگاتنگی بین ویتامینD با ابتلا به این بیماری را نشان می‌دهد. طبق آمار، ویتامینD یک ماده مغذی است که کمبود آن در کشور ما شایع است و به همه افراد به‌خصوص مردان توصیه می‌شود کمبود این ویتامین را جدی بگیرند و ماهانه یک مکمل 50 هزار واحدی ویتامینD مصرف کنند. به‌علاوه استفاده از میوه‌های حاوی رنگدانه‌های قرمز که تاثیر آنتی‌اکسیدانی بالایی دارند، در رژیم غذایی گنجانده شوند چراکه این ترکیبات آنتی‌اکسیدانی در پیشگیری از سرطان پروستات نقش موثری دارند.
افزایش دریافت فیبرهای غذایی در کاهش خطر «سرطان روده بزرگ»
متاسفانه، سرطان روده بزرگ نیز در کشور رو به افزایش است. گرچه چاقی و اضافه وزن تاثیر جدی در بروز این بیماری دارند، نتایج تحقیقات تغذیه حاکی از آن است که عدم‌دریافت فیبر کافی، مصرف گوشت قرمز و همچنین مصرف ناکافی لبنیات نیز از دیگر عوامل موثر در بروز این بیماری هستند. در کنار این عوامل تغذیه‌ای، کم‌تحرکی و عدم‌فعالیت جسمانی مناسب نیز تاثیر جدی به‌خصوص در مورد افرادی که مدت طولانی می‌نشینند، دارند زیرا نشستن طولانی زمینه‌ساز یبوست خواهد بود و یبوست تماس مواد سرطان‌زا با دیواره روده بزرگ را بیشتر و افزایش خطر سرطان روده بزرگ را در پی دارد.
آنچه در دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت به‌منظور کاهش زمینه‌های خطر سرطان موردتوجه قرار گرفته این است که فیبر دریافتی برای جامعه افزایش یابد. برای تحقق این مسئله علاوه بر آموزش‌های ارتقای مصرف میوه‌ها و سبزیجات، برنامه نان کامل دنبال می‌شود که به واسطه مصرف نان کامل و افزایش دریافت فیبر غلات کامل بتوان دریافت فیبر را در جامعه حتی در حد چند گرم افزایش داد تا به کاهش خطر روده بزرگ کمک کند.
در کل، میانگین مصرف روزانه فیبرهای غذایی در کشور ما حدود 14 گرم است در حالی‌که براساس توصیه‌های علمی تغذیه، مقدار موردنیاز افراد بین 25 تا 35 گرم در روز است و تقریبا نصف مقدار توصیه‌شده در جامعه مصرف می‌شود.
میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوس‌دار اصلی‌ترین منابع فیبرهای غذایی هستند که توصیه می‌شود حتما در رژیم غذایی همه افراد جای گیرند. دریافت کافی فیبرهای غذایی در کاهش سرطان روده بزرگ بسیار حائزاهمیت است. علاوه بر رعایت این توصیه تغذیه ای، انجام 30 دقیقه فعالیت جسمانی روزانه نیز توصیه می‌شود تا تحرک به دفع مواد زائد از بدن کمک کرده و خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ به‌طرز چشمگیری کاهش پیدا کند. لبنیات به‌خصوص ماست یکی از عوامل تغذیه محافظ در برابر سرطان روده بزرگ است و از همین‌رو به همه آحاد جامعه توصیه می‌شود حداقل 2 تا 3 واحد لبنیات در برنامه غذایی روزانه افراد بگنجانند. آنچه در حال‌حاضر در کشور دیده می‌شود، مصرف یک واحد لبنیات در روز است که تقریبا کمتر از نصف مقدار توصیه‌شده روزانه است و طبیعتا این وضعیت در بروز بیماری‌ها نقش خواهد داشت.
ارتباط «سرطان معده» با مصرف زیاد نمک
سرطان دیگری که متاسفانه در کشور ما شیوع نسبتا بالایی پیدا کرده، سرطان معده است. علاوه بر نقش عوامل عفونی مانند عفونت معده در بروز این بیماری، مصرف نمک زیاد نیز نقش جدی دارد. متاسفانه، مصرف نمک در کشور ما 2 تا 5/2 برابر بیشتر از حداستاندارد است. حتی از نظر جغرافیایی نیز در استان‌هایی از کشور که مصرف نمک بیشتر است، سرطان معده نیز شیوع بالاتری دارد. بنابراین، برای پیشگیری از سرطان معده نیز در کنار توجه به دیگر عوامل زمینه‌ساز مانند عفونت‌های گوارشی، باید مصرف نمک نیز حتما کاهش پیدا کند.
نقش تغذیه در کنترل عوارض «سرطان» و افزایش طول عمر بیماران
تغذیه نه‌‌تنها در پیشگیری از سرطان‌ها نقش دارد بلکه در کنترل پیشرفت سرطان نیز موثر بوده و می‌تواند به افزایش طول عمر کمک کند. بنابراین، توجه به تغذیه صحیح به‌خصوص در مراحل اولیه بیماری بسیار اهمیت دارد و حتی در مراحل پیشرفته نیز برای افزایش طول عمر بیماران اهمیت خواهد داشت.
در کل، به بیماران مبتلا به سرطان توصیه می‌شود متناسب با مرحله بیماری و در کنار درمان‌های رایج نظیر شیمی‌درمانی، جراحی یا رادیوتراپی، حتما مشورت با متخصص تغذیه را جدی بگیرند تا برنامه غذایی متناسب با عوارض اقدامات درمانی ارائه شود و رعایت اصول تغذیه علاوه بر اینکه عوارض درمان را به حداقل می‌رساند در مدیریت کاهش وزن، تحلیل عضلات و کاهش اشتها مرتبط با سرطان نیز نقش دارد.
همچنین، با گنجاندن آنتی‌اکسیدان‌ها و برخی مواد مغذی و پروتئین‌های کافی در برنامه غذایی می‌توان روند پیشرفت سرطان را تا حدی در این افراد کاهش داد. بنابراین، به همه افراد مبتلا به سرطان توصیه می‌شود حتما رعایت اصول غذایی متناسب با وضعیت جسمانی را تحت‌نظر متخصص تغذیه جدی بگیرند.
مصرف لبنیات یک عادت غذایی پیشگیرانه از بروز سرطان است
دکتر جلال‌الدین میرزای رزاز
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن تغذیه ایران
پیشگیری از سرطان از طریق انتخاب‌های غذایی و سبک زندگی یک رویکرد پیشگیرانه است که می‌تواند به طور قابل توجهی خطرابتلا به سرطان را کاهش دهد. در مورد نکات غذایی تاکید می‌شود که میوه و سبزیجات بیشتری در برنامه غذایی گنجانده شود. همچنین، توصیه می‌شود تنوعی از رنگ‌ها در میوه ها و سبزیجات لحاظ شود تا مجموعه گسترده‌ای از مواد مغذی به بدن برسد. انتخاب غلات کامل نیز نکته مهمی است و توصیه مهم تر اینکه از غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، کینوا و نان‌های سبوس‌دار به‌جای نان‌های سفید و غلات کامل به‌جای غلات تصفیه‌شده استفاده شود. فست‌فودها و غذاهای سرخ‌کردنی مانند سبزی قورمه‌سبزی و سیب‌زمینی سرخ‌کرده که مدت طولانی حرارت دیده‌اند متاسفانه جزء فرهنگ غذایی ما شده‌اند. این غذاها به‌شدت آسیب‌رسان هستند و می‌توانند از طریق دریافت رادیکال‌های آزاد و سمومی مانند آکریلامید در ابتلا به سرطان نقش داشته‌باشند.
محدودیت مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده نیز مهم است زیرا کاهش مصرف این خوراکی ها می‌تواند خطر برخی از سرطان‌ها را کاهش دهد. از مصرف نوشیدنی‌های شیرین مانند انواع نوشابه‌ها و آبمیوه‌های غیرطبیعی که شکر و مواد نگهدارنده دارند نیز باید اجتناب کرد چراکه این نوشیدنی‌ها با افزایش خطر انواع مختلف سرطان‌ها مرتبط هستند. استفاده از چربی‌های سالم نکته موردتاکید است. تا حدممکن توصیه می‌شود از روغن زیتون و در صورت محدودیت به ترتیب اولویت از روغن کانولا، آفتابگردان و سویا به جای انواع روغن‌های حیوانی و کره استفاده شود. همچنین، حتما ماهی در برنامه ی غذایی گنجانده‌شده و نوشیدن آب کافی حتما مدنظر قرار گیرد.
اصلاح سبک زندگی، اولویت اول
اولین توصیه در مورد اصلاح سبک زندگی، توجه به حفظ وزن سالم است. تحقیقات نشان می‌دهند که اضافه وزن و چاقی می‌تواند در افزایش خطر برخی انواع سرطان مانند سرطان پستان، ریه، معده و روده موثر باشد. این افزایش خطر ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تغییرات هورمونی و افزایش التهابات باشد. همچنین، اضافه وزن و چاقی می‌تواند باعث افزایش سطح گلوکز خون و تغییرات در سلول‌های بدن شود که می‌تواند منجر به تشکیل سلول‌های سرطانی شود.
فعالیت بدنی در حفظ سلامت نقش جدی دارد و حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفته توصیه می‌شود. از سیگار و انواع تنباکو نیز باید اجتناب کرد زیرا سیگار کشیدن و استفاده از انواع تنباکو عوامل خطر اصلی بسیاری از سرطان‌ها هستند.
محافظت از پوست نیز باید حتما مدنظر باشد که برای این منظور، استفاده از کرم‌های ضد آفتاب، پوشیدن لباس‌های مناسب و پرهیز از قرارگرفتن بیش‌ازحد در معرض آفتاب برای کاهش خطر سرطان پوست اهمیت دارد. غربالگری‌های منظم به‌خصوص در سنین میانسالی برای تشخیص زودرس سرطان ضروری است و می‌تواند تفاوت بزرگی در درمان موفقیت‌آمیز ایجاد کند. به‌طور کلی، رعایت این تغییرات می‌تواند تاثیر مثبتی بر سلامت عمومی داشته و خطر سرطان را کاهش دهد.
لزوم مصرف لبنیات بیشتر در خانم‌ها
محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست می‌توانند بخشی از یک رژیم غذایی سالم باشند و مواد مغذی مهمی مانند کلسیم، ویتامین B12 و پروتئین را فراهم کنند. با این حال، رابطه بین مصرف لبنیات و خطر سرطان پیچیده و تا حدودی مختلط است.
شواهد زیادی وجود دارد که محصولات لبنی ممکن است به دلیل محتوای بالای کلسیم از سرطان روده محافظت کنند. برخی از مطالعات نیز نشان می‌دهند که مصرف لبنیات ممکن است خطر سرطان سینه را کاهش دهد که احتمالا به‌دلیل وجود ویتامین D و سایر مواد مغذی است.
البته برخی تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف زیاد لبنیات ممکن است با افزایش خطر سرطان پروستات مرتبط باشد. این تاثیر ممکن است به دلیل هورمون فاکتور رشد مانند انسولین (IGF-1) باشد که توسط مصرف لبنیات افزایش می‌یابد و ممکن است رشد سرطان پروستات را بیشتر کند. البته به طور کلی، شواهد نسبی است و تحقیقات بیشتری برای درک کامل رابطه بین محصولات لبنی و خطر سرطان لازم است.
به‌طور کلی، توصیه می‌شود که محصولات لبنی را به میزان متعادل به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی مصرف شود. همچنین، بهتر است محصولات لبنی کم‌چرب استفاده شود تا دریافت کالری و چربی اشباع کمتر باشد. نهایتا اینکه توجه به سه اصل تنوع، تعادل و کفایت در رژیم غذایی اهمیت دارد تا طیف وسیعی از مواد مغذی به بدن برسد.