هفته جهانی آگاهی‌بخشی درباره مقاومت میکروبی هر سال از 18 تا 24 نوامبر برابر با 28 تا 4 آذر برگزار می‌شود. این کمپین جهانی توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سایر سازمان‌های بهداشتی بین‌المللی راه‌اندازی شده است و هدف آن افزایش آگاهی عمومی و حرفه‌ای درباره تهدید فزاینده مقاومت میکروبی است.
مریم منصوری
اهداف این هفته افزایش آگاهی و اطلاع‌رسانی درباره خطرات مقاومت میکروبی به منظور حفظ اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌ویروس‌ها، ضدقارچ‌ها و ضدانگل‌ها، تشویق و ترویج مصرف صحیح و منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها در بین عموم مردم، پزشکان، دامپزشکان و سایر افراد در حوزه‌های مختلف و جلوگیری از گسترش عفونت‌های مقاوم است.
به همین مناسبت در ایران نیز دومین همایش علمی بزرگداشت هفته اطلاع‌رسانی در مورد مقاومت میکروبی و تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها به همت دانشگاه علوم پزشکی تهران و با شعار «مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها امروز، برای فردایی سالمتر» برگزار شد.
مقاومت میکروبی یکی از چالش‌های بزرگ و رو به رشد در حوزه سلامت عمومی جهان است که به‌دلیل استفاده بی‌رویه و نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای ضدمیکروبی ایجاد می‌شود. بر اساس آمار ارائه‌شده توسط دکتر سیدرضا رییس‌کرمی، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی تهران، سالانه بیش از ۵ میلیون نفر در جهان به دلیل مقاومت میکروبی جان خود را از دست می‌دهند. این آمار نگران‌کننده است و پیش‌بینی می‌شود که در صورت ادامه این روند، این تعداد تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰ میلیون نفر و تا سال ۲۰۵۰ به ۵۰ میلیون نفر در سال برسد. رییس‌کرمی افزود: «اجبار به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های نسل جدید به‌دلیل مقاومت دارویی، به‌خصوص در بخش‌های ویژه، هزینه‌های بسیار گزافی را بر نظام سلامت تحمیل می‌کند. علاوه‌بر این، مدت بستری بیماران در بخش‌های بیمارستانی و میزان مرگ‌ومیر ناشی از مقاومت‌های میکروبی افزایش می‌یابد. از این‌رو امیدواریم با اطلاع‌رسانی گسترده در سطوح مختلف مردمی و دانشگاهی، بتوانیم جلوی تجویز و مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، مقاومت میکروبی و تبعات ناشی از آن را بگیریم.»
مقاومت میکروبی زمانی اتفاق می‌افتد که میکروب‌هایی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها به داروهایی که معمولاً برای کشتن یا مهار آنها استفاده می‌شوند (مانند آنتی‌بیوتیک‌ها)، مقاوم شوند. این موضوع باعث می‌شود درمان عفونت‌ها سخت‌تر شده، به بیماری‌های طولانی‌تر، هزینه‌های بالاتر درمانی و افزایش مرگ‌ومیر منجر شود. یکی از عوامل اصلی بروز این مقاومت، تجویز و مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها است.
دکتر مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی در این خصوص گفت: «تجویز آنتی‌بیوتیک در کشور باید متولی داشته باشد، متأسفانه امروز شاهد تجویز غیرمنطقی داروها هستیم که سلامت نسل آینده را به‌خطر خواهد انداخت. بیش‌از ده سال پیش دو بیمارستان بزرگ دانشگاهی در آمریکا مقاله‌ای درخصوص عواقب تجویز غیرمنطقی داروها ارائه دادند. بر این اساس قانونی در آمریکا تصویب شد که برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌خصوص در آی‌سی‌یو و سایر بخش‌ها فقط یک دوز داده شوند و اگر بیمار نیاز به آنتی‌بیوتیک مجدد داشت باید توسط متخصص عفونی بررسی و تجویز شود. این کار سبب شد میکروب‌های مقاومی که در آی‌سی‌یوها وجود داشتند، محدود به همان محیط آی‌سی‌یو بقی بمانند و از گسترش آنها جلوگیری شود.»
دکتر محرز ضمن ابراز تاسف از آماری که سازمان بهداشت جهانی ارائه کرده و نشان می‌دهد که ایران و اوگاندا پیشروترین کشورها در تجویز و مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها هستند، گفت: «این یک فاجعه و مایه خجالت ما پزشکان در ایران است. ما با این اقدامات نسل آینده را به کشتن خواهیم داد. یک عفونت مقاوم به آنتی‌بیوتیک بسیار راحت می‌تواند جان بیمار را بگیرد، زیرا دارویی برایش نداریم؛ نه در ایران و نه در جهان.»
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص چالش‌های تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید اظهار داشت: «در دنیا هر ده سال یک آنتی‌بیوتیک وارد بازار می‌شود، چون برای شرکت‌های دارویی صرف نمی‌کند که مبالغ هنگفتی را خرج تولید دارویی کنند که فقط عده معدودی از آن استفاده می‌کنند؛ بنابراین نباید به تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید امید داشته باشیم». دکتر محرز در پاسخ به این پرسش که برای پیشگیری از فاجعه چه باید کرد؟ گفت: «باید تجویز منطقی داروها و به‌خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها را رعایت کنیم. چرا یک پزشک باید با یک نسخه برای بیمارش یک کیسه آنتی‌بیوتیک بنویسد؟ این وضعیت باید سروسامان بگیرد تا از مرگ و میر بیشتر جلوگیری شود».
در ادامه دکتر محمدرضا صالحی، رییس مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی و مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، ضمن تأکید بر اهمیت کنترل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها خاطرنشان کرد: «مقاومت میکروبی ارتباط بسیار نزدیکی با آنتی‌بیوتیک‌تراپی دارد و این مشکل تنها به حوزه انسان محدود نمی‌شود؛ بلکه در دام، طیور، کشاورزی و آبزیان نیز مشاهده می‌شود. بنابراین برای مقابله با این معضل، ساماندهی و نظارت در تمام این حوزه‌ها ضروری است.»
این متخصص بیماری‌های عفونی افزود: « سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵، مقاومت میکروبی را به‌عنوان اولویت اصلی خود اعلام کرد و در سال ۲۰۱۶، کمیته‌ای برای رسیدگی به این مشکل تشکیل شد و در نهایت، هفته اطلاع‌رسانی درباره مقاومت میکروبی و تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها در سطح جهانی با هدف توجه به سلامت در همه حوزه‌ها معرفی گردید.»
وی در خصوص تاسیس مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی و مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها گفت: «با توجه به بروز روزافزون میکروارگانیسم‌های مقاوم به چند دارو و کاهش اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها طی سال‌های اخیر، از سال ۱۴۰۱ مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی و مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در مجتمع بیمارستانی امام‌خمینی (ره) و دانشگاه علوم پزشکی تهران شروع به‌کار کرده است. هدف اصلی این مرکز، انجام مطالعات در مورد انواع بیماری‌های عفونی با تمرکز بر میکروارگانیسم‌های مقاوم به چند دارو و همچنین مدیریت مصرف و تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها است.»
دکتر صالحی مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها را به سه بخش اصلی تقسیم‌بندی کرده و گفت: «یک بخش مربوط به بیماران است که برخی از آنها علاقمند به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها هستند و ممکن است حتی پزشک را تحت تأثیر قرار دهند تا برایشان آنتی‌بیوتیک تجویز کند. بخش دیگر به کمپانی‌ها و شرکت‌های تولیدکننده و واردکننده داروها مربوط می‌شود و بخش سوم پزشکان و نحوه تجویز آنها است. بنابراین باید در هر سه این گروه‌ها تلاش کرده و اطلاع‌رسانی کنیم تا مصرف بی‌رویه داروها کاهش پیدا کند.»
رییس مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی و مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، در ادامه به به مطالعه‌ای که در دوران کرونا و در 13 مرکز درمانی بزرگ در کشور انجام داده بود اشاره کرد و گفت: «میزان آنتی‌بیوتیک‌تراپی ما در مقایسه با مطالعه‌ی مشابهی که در کشور اندونزی انجام شده بود 4 برابر بیشتر و در مقایسه با برخی مطالعات دیگر از کشورهای اروپایی، تا ده برابر بیشتر بود. این اعداد نشان‌دهنده آن است که میزان آنتی‌بیوتیک‌تراپی ما بسیار بیشتر از سایر کشورهاست و در میزان تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها، ما جزو چند کشور صدرنشین هستیم.»
مقاومت میکروبی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات بهداشت جهانی است و نیازمند تلاش‌های گسترده از سوی دولت‌ها، متخصصان بهداشت و عموم مردم است. هفته جهانی آگاهی‌بخشی درباره مقاومت میکروبی فرصتی است برای جلب‌توجه همگانی به این چالش و تلاش برای ایجاد دنیایی ایمن‌تر از نظر بهداشتی. همه ما می‌توانیم نقش مؤثری در کاهش مقاومت میکروبی ایفا کنیم:
1. آنتی‌بیوتیک‌ها باید تنها تحت‌نظر پزشک متخصص و برای درمان عفونت‌های باکتریایی مصرف شوند. خوددرمانی و مصرف بی‌رویه می‌تواند منجر به مقاومت میکروبی شود.
2. در صورت تجویز آنتی‌بیوتیک، حتماً دوره کامل درمان را مطابق دستور پزشک دنبال کنید و حتی اگر علائم بیماری بهبود یافت، دارو را قطع نکنید.
3. از پزشکان، داروسازان و منابع معتبر برای آگاهی از عواقب مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها مشاوره بگیرید و این اطلاعات را با دیگران به اشتراک بگذارید.
4. آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان بیماری‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا مؤثر نیستند. به جای مصرف آنتی‌بیوتیک، از روش‌های درمانی مناسب استفاده کنید.
5. رعایت بهداشت فردی، از جمله شستن دست‌ها و پیشگیری از تماس با افراد بیمار، می‌تواند از بروز بسیاری از عفونت‌ها و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها جلوگیری کند.
6. هیچ‌گاه آنتی‌بیوتیک‌ها را با دیگران به اشتراک نگذارید و از داروهایی که برای شما تجویز نشده استفاده نکنید.
7. در خانواده‌ها و جمع‌های دوستانه، با اطلاع‌رسانی در مورد مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها، به پیشگیری از مصرف بی‌رویه کمک کنید.