دکتر ثمانه رخگیره
متخصص زنان، فلوشیپ لاپاراسکوپی زنان، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
عفونت‌های منتقله از راه جنسی جزو شایع‌ترین مشکلات ژنیکولوژی در خانم‌هایی است که رابطه جنسی فعال دارند. این عفونت‌ها می‌توانند از راه سکس دهانی، واژینال و مقعدی انتقال یابد و پیامدهای متعدد کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت مانند ناباروری و افزایش احتمال بعضی سرطان‌ها برای خانم‌های مبتلا دارد که حتی در موارد بسیار شدید و پیشرفته حتی منجر به مرگ میشود.
این بیماری‌ها جزء شایع‌ترین علل قابل‌پیشگیری نازایی هستند و از جمله مهم‌ترین علل زمینه‌ساز حاملگی خارج‌رحمی و انتقال ویروس HIV شناخته می‌شوند. از همین‌رو، به‌عنوان اولویت‌های بهداشتی در جامعه باید مدنظر قرار گیرد. در بیشتر موارد، عفونت از طریق تماس مستقیم پوست یا ترشحات آلوده انتقال می‌یابد. مقاربت مقعدی از جمله عوامل خطر این عفونت‌هاست زیرا مخاط رکتوم به‌راحتی آسیب می‌بینند و میکروارگانیسم‌ها از طریق آسیب‌های مخاطی انتقال می‌یابند.
گرچه بعضی از افراد تصور می‌کنند که سکس دهانی خطری در پی ندارد و حتی خود را در زمینه جنسی فعال نمی‌دانند اما برخی از عفونت‌ها به این شکل منتقل می‌شوند. در چنین مواردی حتما مشاوره در مورد خطرات تهدیدکننده سلامتی به‌ویژه برای نوجوانان اهمیت دارد و بررسی در مورد عفونت‌های منتقله از راه جنسی حتما باید در مراقبت‌ها و معاینات دوره‌ای بانوان گنجانده‌شود.
درمان عفونت تریکومونا برای همسر نیز الزامی است
یکی از شایع‌ترین عفونت‌های منتقله از راه جنسی، «ولو واژنیت تریکومونایی» است. این عفونت در واژن بانوان و پیشابراه آقایان و بانوان ممکن است ایجاد شود. گرچه این عفونت از راه جنسی منتقل میشود اما امکان دارد شرایط انتقال میکروارگانیسم‌های عفونت در استخر شنا و وان آب داغ نیز وجود داشتهباشد.
در صورت عدم‌درمان کافی و به‌موقع می‌تواند منجر به عفونت‌های شدید لگنی و التهاب لایه داخلی رحم یا آندومتریت شود. همچنین به‌دلیل چسبندگی در احشای لگنی به‌خصوص اطراف لوله‌ها یا التهاب لوله‌های رحم زمینه‌ساز بارداری خارج‌رحمی و زایمان زودرس خواهدبود.
این بیماری معمولا در همراهی با سایر عفونت‌های منتقله از راه جنسی است و انتقال ویروس HIV را نیز تسهیل می‌کند.
عفونت تریکومونا طیف وسیعی از علائم مانند خارش، سوزش، ترشحات فراوان با بوی بد و متعفن، درد زمان نزدیکی و خونریزی پس از آن را ایجاد می‌کند. ترشحات بیشتر حالت غلیظ و کف‌آلود و با رنگ خاکستری دارند. البته ممکن است بعضی از خانم‌ها هیچ علامتی نداشته‌باشند اما بعضی دیگر علائم خفیف یا شدید دارند. درمان این عفونت از طریق مصرف داروهای خوراکی گروه مترونیدازول است. حتما باید همسر نیز درمان شود زیرا در غیر این‌صورت احتمال انتقال مجدد عفونت وجود دارد. تا زمانی که دوره درمان زن و شوهر نیز کامل شود بهتر است از رابطه جنسی پرهیز نمایند.
به‌دلیل عوارضی که عفونت تریکومونا در طولانی‌مدت ایجاد می‌کند، توصیه میشود درمان به‌طور کامل ادامه یابد. در مواردی که احتمال عود بیماری و علائم وجود دارد حتما لازم است خانم پس از اتمام دوره درمان به پزشک مراجعه کند تا پس از معاینه کامل، اطمینان از درمان عفونت حاصل گردد.
بسیاری از عفونت‌هایی که از راه جنسی منتقل می‌شوند امکان دارد بدون علامت باشند یا در مراحل اولیه علائم بارزی ایجاد نکنند. تعداد زیادی از بیماران با توجه به عوامل خطر به‌طور زمینه‌ای و رفتارهای پرخطر همزمان ممکن است به عفونت‌های جنسی دیگر نیز مبتلا شوند.
شیوع ضایعات تناسلی ویروس تبخال دهانی در نوجوانان و خانم‌های جوان
یکی دیگر از عفونت‌های شایع، هرپس یا تبخال ناحیه تناسلی است. دو نوع ویروس تبخال وجود دارد. ویروس تبخال دهانی با ضایعات داخل دهان ارتباط دارد اما در سال‌‌های اخیر متاسفانه به‌طور پیشرونده‌ای تعداد زیادی از ضایعات تناسلی به‌دلیل ویروس تبخال دهانی در بیماران به‌ویژه در نوجوانان و خانم‌های جوان دیده میشود. ویروس تبخال تناسلی نوع دیگر است که مهم‌ترین و شایع‌ترین علت عفونت هرپسی در دستگاه تناسلی محسوب میشود.
علائم عفونت اولیه به‌صورت علائم آنفولانزا است و سپس تاول‌های دردناک در ناحیه ولو، واژن، دهانه رحم، پرینه و پوست ناحیه مقعدی که معمولا در قسمت باسن گسترش می‌یابد و طی 3 تا 7 پس از تماس ظاهر میشود. این ضایعات تاولی به زخم‌هایی تبدیل می‌شوند که عمق زیادی ندارند اما با حاشیه قرمز و دردناک همراه هستند. معمولا ضایعات طی یک هفته بهبود پیدا می‌کند و بیمار ممکن است همزمان علائم سوزش ادرار داشتهباشد زیرا گاه ضایعات در ناحیه پیشابراه به‌وجود آیند. درگیری مثانه باعث احتباس ادراری در فرد شود. علائم بارزتر و شدیدتر معمولا در اولین ابتلا فرد دیده میشود.
گاهی‌اوقات به‌دلیل شدت علائم، برای کنترل درد یا درمان عوارض ناشی از علائم ادراری، بستری در بیمارستان ضروری خواهدبود. به‌ندرت ممکن است عوارض ناشی از عفونت به‌شکل علائم نورولوژیک مانند سردرد دیده شود که معمولا یک هفته پس از شروع علائم بروز می‌یابد. پس از درمان مرحله اولیه عفونت، ممکن است به دفعات و مکرر عود ویروس اتفاق بیفتد. در مواردی که عفونت‌ها به‌شکل عودکننده هستند، معمولا شدت علائم از عفونت اولیه کمتر است و طی چهار تا پنج روز بهبود می‌یابد.
اساس درمان هرپس، داروهای ضدهرپس خوراکی است. تجویز دارو دوره دفع ویروس را کوتاه می‌کند و باعث میشود شدت علائم اولیه نیز کمتر شود اما مانع از عود بیماری در طولانی‌مدت نخواهدبود زیرا ویروس به‌طور نهفته در بدن باقی می‌ماند و همچنان خطر تکرار بیماری وجود دارد. دوره درمان در عفونت اولیه، 7 تا 10 روز است اما در مواردی که همزمان ضایعات جدیدی همزمان بروز یابد و دوره بیماری طولانی‌تر شود، میتوان درمان را به مدت بیشتری ادامه داد. به‌جز درمان دارویی اقدامات دیگری نیز در زمان ابتلا به هرپس تناسلی ضروری است. از جمله اینکه ضایعات باید تمیز و خشک نگه داشته‌شوند، بیمار همزمان با درمان اصلی از مسکن نیز استفاده کند و حمام گرم داشتهباشد. این توصیه‌ها علائم را طی چند روز اول کاهش می‌دهد و حتی در موارد درد شدید میتوان از پمادهای لیدوکائین نیز استفاده کرد. در بعضی موارد ممکن است واکنش‌‌های شدیدی به هرپس تناسلی اتفاق بیفتد که به‌خصوص در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی دیده میشود. در چنین شرایطی امکان دارد نیاز به بستری بیمار باشد و داروهای ضدویروسی تزریقی تجویز شود. در موارد عود ضایعات نیز اگر شدت علائم زیاد باشد، میتوان داروهای ضدویروس خوراکی را تجویز کرد که شدت علائم و دوره بیماری را کاهش می‌دهد.
سزارین در صورت عفونت و ضایعات فعال تبخال تناسلی ضروری است
خانم‌های باردار که سابقه هرپس تناسلی را دارند باید در این دوران به‌طور دقیق موردبررسی قرار گیرند و در صورتی که شواهدی از بروز مجدد بیماری وجود داشتهباشد نیاز به بررسی و درمان سریع دارد. در صورت عود مکرر هرپس تناسلی در دوران بارداری از اواخر بارداری و نزدیک به زایمان، داروهای سرکوب‌گر ضدویروس خوراکی تجویز میشود تا دچار عود ضایعه در ناحیه تناسلی نشوند و بتوان فرصت زایمان طبیعی را ایجاد کرد. اگر طی شروع دردهای زایمانی، عفونت و ضایعات فعال هرپس تناسلی وجود داشتهباشد، سزارین توصیه میشود تا از انتقال ویروس به نوزاد پیشگیری گردد.
عوارض ویروس پاپیلومای انسانی معمولا سال‌ها بعد بروز می‌یابد
ویروس HPV یا پاپیلومای انسانی نیز ممکن است 80 درصد خانم‌هایی که از نظر جنسی فعال هستند را تا سن 50 سالگی درگیر کند. انتقال به این ویروس از طریق تماس با پوست آلوده ناحیه تناسلی، سطوح مخاطی و ترشحات خارج‌شده از طریق شریک جنسی که علائم واضح عفونت HPV را داشتهباشد، اتفاق می‌افتد.
بیشتر این عفونت‌ها گذرا هستند اما درصد زنانی که عفونت در آنها از بین می‌رود، با افزایش سن کمتر میشود. عفونت HPV معمولا بدون علامت است و تنها زمانی تشخیص داده میشود که در نوع خاصی از پاپ‌اسمیر این ویروس یا شواهد آن مشاهده میشود. برخلاف سایر عفونت‌های منتقله از راه جنسی که غالبا علائم حادتر و عوارض زودهنگام دیده میشود، عوارض آلودگی به ویروس HPV سال‌ها بعد بروز یابد. براساس ابتلا به نوع پرخطر یا کم‌خطر این ویروس، عوارض مختلفی از عفونت دیده شود. در موارد عفونت‌های پرخطر ممکن است همراه با ضایعات دهانه رحم و سرطان دهانه رحم باشد. اما خوشبختانه اکثر عفونت‌های ویروس HPV ناشی از انواع کم‌خطر است که احتمال سرطان دهانه رحم پایین‌تر است.
ترشحات غیرعادی و خونریزی واژینال می‌تواند نشانه‌ای از عفونت کلامیدیا باشد
عفونت‌های کلامیدیا نیز از دیگر عفونت‌های منتقله از راه جنسی با شیوع بالا هستند. متاسفانه ابتلا به این عفونت ممکن است علائم بارز نداشته‌باشد و بنابراین فرد اطلاعی از بیماری پیدا نمی‌کند و عفونت تشخیص داده نمی‌شود.
البته در بعضی موارد نیز علائم غیراختصاصی و خفیف است و به‌صورت ترشحات غیرطبیعی یا خونریزی واژینال است و گاهی‌اوقات نیز ترشحات موکوسی-چرکی از دهانه رحم خارج میشود که زخم‌هایی در دهانه رحم ایجاد می‌کند و منجر به لکه‌بینی یا خونریزی پس از نزدیکی خواهدبود. عفونت کلامیدیا همچنین می‌تواند زمینه‌ساز عفونت پیشابراه در زنان و مردان شود.
عدم‌درمان عفونت کلامیدیا در 40 درصد مبتلایان به سمت عفونت‌های شدیدتر لگنی می‌رسد و در نهایت می‌تواند منجر به نازایی شود. متاسفانه بعضی از موارد ابتلا به کلامیدیا به لوله‌های فالوپ انتقال پیدا می‌کند و باعث التهاب و درگیری لوله‌های فالوپ میشود و در طولانی‌مدت چسبندگی ایجاد می‌کند و خطر حاملگی خارج رحمی و نازایی را تشدید می‌کند.
درمان عفونت کلامیدیا با آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی است که معمولا آزیترومایسین یا داکسی‌سیکلین تجویز میشود. به‌دلیل خطر عفونت مجدد کلامیدیا، در خانم‌هایی که سابقه این بیماری را داشته‌اند، باید پس از درمان کامل دوباره تحت‌نظر پزشک معاینه شوند تا در صورت نیاز درمان تکرار شود و تاثیری در باروری فرد نداشته‌باشد.
به‌خاطر داشته‌‌باشید...
در دوره عفونت فعال باید از رابطه جنسی خودداری کرد تا روند درمان کامل شود. در مورد عفونت تریکومونا، درمان شریک جنسی حتی با به‌رغم عدم‌وجود علامت در وی ضروری است.
در سایر موارد نیز در صورت بدون علامت‌بودن، تکمیل دوره درمان در فرد بیمار و پرهیز از رابطه در زمان عفونت کفایت می‌کند.